Gall Anonim
Anonim zwany Gallem, także Gall Anonim (ur. ? - zmarł po 1116) - pierwszy kronikarz działający na ziemiach polskich, autor Kroniki polskiej.
Praktycznie nie znamy żadnych pewnych faktów z jego życia. Szczątkowe informacje o nim można jedynie wydedukować na podstawie skąpej w szczegóły autobiograficzne "Kroniki". Żył w czasach Bolesława III Krzywoustego. Do Polski przybył najprawdopodobniej z klasztoru św. Idziego w Somogyvár na Węgrzech około 1110, wraz z wracającym z pielgrzymki Bolesławem III, pokutującym w ten sposób za zabójstwo brata Zbigniewa. Kronikę napisał prawdopodobnie na życzenie kanclerza Michała Awdańca.
Był mnichem, prawdopodobnie benedyktynem, prawdopodobnie urzędnikiem kancelarii książęcej Bolesława III. Mimo, iż nie znamy jego pochodzenia, przypuszcza się, że pochodził z południowej Francji (stąd nazwa Gall), konkretnie z Prowansji, z klasztoru St. Gilles (św. Idziego), jednak w ostatnim czasie pojawił się pogląd, że pochodził z klasztoru św. Mikołaja na Lido w Wenecji.
Kronika Polski napisana została w latach 1112-1116. Jest ona dziełem o wybitnym kunszcie literackim i ma charakter moralistyczny. Przedstawia dzieje od początku dynastii Piastów, po czasy współczesne autorowi.
Kronika polska (łac. Chronica Polonorum) – spisana po łacinie w latach 1112-1116 kronika historii Polski. Jej anonimowy autor był cudzoziemcem, którego dokładne pochodzenie nie jest ustalone. Rozważane są hipotezy zakładające jego przybycie z południowej lub środkowej Francji (stąd nadany przydomek Gall), z Flandrii, lub z Wenecji. Prawdopodobny jest jego wcześniejszy pobyt na Węgrzech. Był mnichem benedyktyńskim, który w Polsce znajdował się najprawdopodobniej w kancelarii książęcej Bolesława Krzywoustego.
Wybitny renesansowy dziejopis Marcin Kromer, w którego posiadaniu znajdował się jeden z ocalałych do dziś dnia rękopisów Kroniki..., napisał na nim następującą uwagę: „Niniejszą historię napisał Gall, mnich jakiś zapewne, jak można wnosić z przedmów, który żył za czasów Bolesława III”. Od tego czasu przyjęło się nazywanie Anonima Gallem.
Kronika... jest utworem historiograficznym, który powstał na podstawie polskich źródeł i informacji zebranych przez Galla na dworze Bolesława, jest więc utworem na wskroś polskim i jako taki zaliczany jest do najstarszych dzieł polskiego piśmiennictwa. Kronika jest napisana łaciną, często rymowaną, często posługuje się motywami fikcyjnymi jak listy, mowy lub pieśni. Kronika ma charakter moralistyczny, władza panujących pochodzi od Boga, a ich rządy mają idealistyczny przebieg. Wyraźnie widać wpływ znanych już z okresu wcześniejszego "gesta", czyli opowieści o rycerzach-bohaterach, których snucie należało do tradycji dworskiej. Choć Gall niewątpliwie wybiera fakty historyczne, traktując jedne obszernie, a inne pomijając milczeniem, nie posuwa się do ich fałszowania. Charakterystyczny dlań zwrot - długo byłoby o tym mówić- po części wynika z faktu, iż kronikę pisze z chęci zarobku (daje to do zrozumienia kilka razy w treści Kroniki), więc by się nie narazić przemilcza pewne problemy, a po części markuje nim po prostu swoją niewiedzę na dany temat.
Kronika... opisuje dzieje Piastów, przede wszystkim zaś Bolesława Krzywoustego. Składa się z trzech ksiąg:
1. Część pierwsza, tzw. "Gesta", opisuje legendarne początki państwa polskiego do narodzin Bolesława Krzywoustego;
2. Księga druga opisuje młodość księcia, do roku 1108;
3. Niedokończona część trzecia mówi o latach panowania Krzywoustego, aż do roku 1113. Jest to ostatni rok opisany przez Galla w jego kronice.
W księgach opisuje przede wszystkim dzieje Bolesława Krzywoustego, ale pisze także o Mieszku I, Bolesławie Chrobrym, Mieszku II, Kazimierzu Odnowicielu, Bolesławie Śmiałym oraz Władysławie Hermanie.
Władcy panujący na ziemiach Polskich według Gala Anonima:
Popiel (Pąpyl, Pąpiel, Bąbel) (według innej wersji Popiel II syn Popiela I) - IX-wieczny, legendarny władca Polan lub Goplan, ostatni z dynastii Popielidów, panujący w Kruszwicy lub w Gnieźnie, poprzednik Piastów; odsunięty od władzy przez protoplastę dynastii Piastów (Piasta).
Według Galla Anonima Piast odsunął go od władzy, oddając ją swemu synowi, Siemowitowi. Natomiast według legendy zginął zjedzony przez myszy (śmierć podczas zarazy) w Mysiej Wieży przy jeziorze Gopło.
Chościsko - według Galla Anonima ojciec Piasta, protoplasty dynastii Piastów. Jego imię oznaczające prawdopodobnie ogon (od chost/chwost) pojawia się w Kronice polskiej w tym znaczeniu trzykrotnie:
· w tytule rozdziału drugiego księgi pierwszej (O Piaście synu Chościska),
· w pierwszym zdaniu tego rozdziału (niejaki Piast, syn Chościska)
· w pierwszym zdaniu następnego rozdziału (młody Siemowit, syn Piasta Chościskowica)
Chościskiem nazwany jest także książę Popiel w tytule rozdziału pierwszego księgi pierwszej. Możliwe że imienia użyto tu w roli przydomka lub, że zostało ono dodane do rękopisu w okresie późniejszym. Druga teoria wydaje się bardziej prawdopodobna, ponieważ oryginalna, łacińska forma zdania O księciu Popielu zwany Chościsko jest niepoprawna gramatycznie.
Istnieje także mniejszościowy pogląd, że Chościsko to przydomek oznaczający po prostu księcia. Można o tym wnioskować m.in. na podstawie zapisu w "Kazaniach gnieźnieńskich": "...gdisczy szo kthoremy krolevy, albo xoszoczu szin narodzy..." Wyraz "xoszoczu" oznacza "książęciu". W XII wieku było ono niezwykle trudne do zapisania alfabetem łacińskim, a to ze względu na brak liter oznaczających głoski nosowe, ale też brak głoski "ż". Z kolei literę "x" odczytywano wtedy jako "ch". Istnieje domniemanie, że Gall Anonim pisząc swą "Kronikę..." korzystał z najstarszych źródeł pisanych, gdzie Piasta zapisano jako syna jakiegoś "Choszecza" lub "Choszycza" - "książęcia" lub "księżyca". Teoria ta wydaje się mało prawdopodobna, ponieważ Chościsko był według relacji Galla Anonima zwykłym chłopem. Podobnie Piast, którego księciem uczyniły dopiero późniejsze źródła kronikarskie.
Piast - legendarny protoplasta dynastii Piastów. Żył w IX w. Data jego narodzin i śmierci nie jest znana. Ojciec Siemowita, mąż Rzepichy.
Według Galla Anonima był synem Chościska i ubogim ratajem spod Gniezna. W czasie postrzyżyn swojego siedmioletniego syna Siemowita miał ugościć przybyszów wypędzonych przez Popiela. Synem Piasta i jego żony Rzepichy był Siemowit, który po latach odebrał władzę Popielowi.
Dopiero późniejsze podania uczyniły - niezgodnie z relacją Galla - z Piasta następcę Popiela.
Pojawia się w Starej baśni Józefa Ignacego Kraszewskiego. Jest też bohaterem wiersza Kornela Makuszyńskiego Za króla Piasta Polska wyrasta. Piast (jako Dago-Piastun) jest głównym bohaterem luźno opartej na faktach historycznych powieści dla dorosłych Zbigniewa Nienackiego Dagome Ludex (lub w innym wydaniu Historia Sekretna) przedstawiający życie Piasta, podboje oraz zjednoczenie krain ówczesnych plemion.
W XIX w. przypuszczano, że był majordomusem na dworze Popiela. Sądzono nawet, że imię "Piast" w rzeczywistości było określeniem pełnionej funkcji "piastuna". Większość badaczy odrzucała jego historyczność, chociaż z biegiem czasu coraz większą wagę przywiązuje się do relacji Galla, a co za tym idzie badacze skłaniają się do uznania historyczności Piasta. Kwestia ta pozostaje dyskusyjna.
Siemowit (Ziemowit) - książę Polan z IX wieku.
Według Kroniki Galla Anonima był synem Piasta i Rzepichy i objął władzę po obaleniu Popiela z rąk współplemieńców zgromadzonych na wiecu.
Siemowit wraz ze swymi dwoma następcami jest znany jedynie z kroniki Galla Anonima. Wobec niemożliwości potwierdzenia jego istnienia w innych źródłach jest uważany za postać, której istnienie nie jest historycznie udowodnione. Panowałby w IX wieku. Istnieje bogata debata historyków na temat istnienia lub nie Siemowita i jego dwóch następców. Przeciw istnieniu Siemowita przemawiają odkrycia archeologiczne, z których wynika że dynamiczny rozwój państwa Polan rozpoczął się w latach dwudziestych IX wieku, zatem panowanie Siemowita, Leszka i Siemomysła trwałoby bardzo krótko. Część mediewistów uważa, że podane w Kronice imiona przodków Mieszka mają znaczenie symboliczne i zostały wymyślone przez Galla. Nie można wreszcie wykluczyć, że zmyślony przez Galla jest tylko opis panowania władców, podczas gdy imiona są faktycznymi imionami przodków Mieszka. Jednak wiele autorytetów polskiej nauki historycznej (np. Henryk Łowmiański, Gerard Labuda, Kazimierz Jasiński) opowiedziało się za historycznością Siemowita.
Siemowit zapewne panował i żył jeszcze w IX wieku. Nie zachowały się żadne wiarygodne informacje na temat żony (żon) Siemowita. Władzę po nim objął jego syn Lestko.
Lestek (Lestko, Leszek) - drugi książę Polan z dynastii Piastów, o którym wspomina Gall Anonim w swej kronice. Syn Siemowita i ojciec Siemomysła.
Geneza jego imienia nie jest znana. Wywodzi się je od słowa lście (chytrość). Przypuszcza się, że jest zdrobnieniem jakieś nieznanej, dwuczłonowej, słowiańskiej nazwy osobowej. Prawidłową formą jest "Lestek", niepoprawna wersja "Lestko" przyjęła się w starszej historiografii.
Lestek miał być synem i następcą Siemowita, a ojcem i poprzednikiem Siemomysła. Po jego [tj. Siemowita] zgonie na jego miejsce wstąpił syn jego Lestek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w zacności i odwadze. Po śmierci Lestka nastąpił Siemomysł, jego syn.
Przypuszcza się, że od jego imienia powstały terminy "Lestkowie" i "Lestkowice", jakimi jeszcze w czasach Mieszka I nazywano nieraz mieszkańców państwa Polan. Kronika Widukinda zawiera infromację, że poddanymi Mieszka I byli Licikaviki. Znaczenie tego terminu jest sporne, a jedna z mniejszościowych hipotez zakłada, że moze on pochodzić od imienia Lestka. Z kolei dzieło De administrando imperio cesarza bizantyjskiego Konstantyna VII Porfirogenty z 948 roku wspomina o ludzie zwanym Litzke.
Początkowo nikt nie wątpił w historyczność Piastów "przedmieszkowych". W drugiej połowie XIX wieku zaczęto kwestionować ich istnienie. Bogatą dyskusję rozstrzygnął w zasadzie artykuł Henryka Łowmiańskiego Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, w którym obronił wiarygodność przekazu Galla Anonima, a tym samym i "historyczność" przynajmniej trzech bezpośrednich poprzedników Mieszka. Pogląd ten jest dominujący w polskiej literaturze historycznej.
Nie zachowały się żadne wiarygodne dane na temat dat panowania Lestka. Przyjmuje się hipotetycznie, że urodził się około 870-880 roku, a objął rządy około 900-910 roku. Większość literatury przyjmuje, że zmarł przypuszczalnie w latach 930-940. Henryk Łowmiański przesuwał datę zgonu na około 950 rok.
Żona (żony) Lestka nie są znane. Stanisław Zakrzewski wysunął domysł, że Lestek mógł być żonaty z księżniczką morawską[2]. Późny przekaz belgijskiego kronikarza z XIV wieku zdawał się sugerować, że był żonaty z saską księżniczką i miał z nią syna Ewrakera, późniejszego biskupa Leodium. Informacji tej jednak nie sposób zweryfikować; w polskiej literaturze poza Stanisławem Kętrzyńskim nikt nie zwrócił na nią uwagi. Jedynym pewnym dzieckiem Lestka jest syn Siemomysł, który objął po nim rządy.
Siemomysł (ur. prawdopodobnie na przełomie IX i X wieku - zm. w latach 950-...
joasia_klaudia