KLASYCYZM POROZBIOROWY.doc

KLASYCYZM POROZBIOROWY   -zwany również w literaturze przedmiotu klasycyzmem postanisławowskim, wskutek walki klasyków z romantykami obarczony został deprecjonującą go legendą "pseudoklasycyzmu". Jednak wbrew owej czarnej legendzie okres ten zaowocował wieloma znakomitymi dziełami i przedsięwzięciami instytucjonalnymi. Oświeceniowe przeświadczenie o całościowym i harmonijnym obrazie świata oraz rozumnie go przekształcającym człowieku (działalności rozpiętej z jednej strony pomiędzy biblijną dyrektywą czynienia świata sobie poddanym, z drugiej zaś strony ograniczonej zachowawczą maksymą: "Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło"), w naszych warunkach politycznych zachwiane zostało z chwilą utraty niepodległości. A przecież jeszcze przez ponad półwiecze powstawały dzieła wyrastające z inspiracji poetyki klasycystycznej, przynoszące zresztą różne pod względem artystycznym rezultaty: od niewątpliwych arcydzieł w różnych zresztą gatunkach (Rozmowy zmarłych Ignacego Krasickiego, 1802), po rzeczywiście epigońską epopeję Kajetana Koźmiana Stefan Czarniecki (1858).
Z przedsięwzięć literackich tego nurtu z całą pewnością wyróżnić wypada układające się w niepowtarzalny cykl ody Koźmiana, poświęcone postaci Napoleona I - jego kolejnym zwycięstwom i tragicznemu upadkowi, Odę na cześć Kopernika Ludwika Osińskiego, odmianę "tragedii narodowej" - Barbara Radziwiłlówna Alojzego Felińskiego, wreszcie poematy opisowe - Zofiówkę Stanisława Trembeckiego i Ziemiaństwo polskie Koźmiana (wyd. w roku 1839, wcześniej jednak drukowane we fragmentach, tak że Mickiewicz mógł pokpiwać z "tysięcy wierszy o sadzeniu grochu" już w Dziadów części III, wyd. w 1832). Z przedsięwzięć instytucjonalnych największą rolę odegrało Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1800-1832), wzywające do obrony języka polskiego, tworzenia "pieśnioksięgu narodowego" (ideę Jana Pawła Woronicza rozsławił w swoich Śpiewach historycznych Julian Ursyn Niemcewicz), poszukiwania i ocalania źródeł do historii okupowanej teraz przez trzech zaborców ojczyzny. Dowartościowanie klasycyzmu porozbiorowego znalazło swój najpełniejszy wyraz w pracach Juliusza Kleinera i Ryszarda Przybylskiego.