XXV. ĆWICZENIA DUCHOWNE A NOWA E.pdf

Widzieliśmy Pana

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd425.htm

XXV. ĆWICZENIA DUCHOWNE A NOWA

EWANGELIZACJA

Czegoż bardziej potrzebuje dzisiaj Kościół w tej ciemności, przez którą wędruje, niż ludzi

mężnych i oświeconych darem mistycznej wewnętrznej łaski i doświadczenia duchowego? (H.

Rahner).

Chrześcijanie jutra będą mistykami, albo ich wcale nie będzie (K. Rahner).

Nowa ewangelizacja, to przede wszystkim nowy sposób życia samego Kościoła. Świat, do

którego zwraca się nowa ewangelizacja, ma prawo domagać się od dzisiejszych apostołów (jak

domagał się tego od samego Jezusa i Jego dwunastu uczniów) jednoznacznych i bardzo

wyraźnych owoców głoszonej przez nich Dobrej Nowiny zarówno w ich życiu osobistym jak

i społecznym. Odnowiona ewangelizacja rozpoczyna się więc od rozeznania głębi naszego

zakorzenienia w wierze, od oczyszczenia w nas tego, co korzenie te przesłania, a może nawet

osłabia i zniekształca. Do takiej postawy zaprasza nas właśnie Sobór Watykański II.

1. Ćwiczenia duchowne w nowej ewangelizacji

Ćwiczenia duchowne powstały w XVI wieku, a więc w czasach Renesansu, odkrywania

nowych kontynentów i nowych ras ludzkich. Były to czasy trudne dla Kościoła. Z bólem

rodziło się zupełnie nowe spojrzenie na świat oraz nowe spojrzenie na Kościół. Był to również

czas Reformacji — czas bolesnego rozdarcia w Kościele Zachodnim. Kościół katolicki musiał

wówczas na nowo odkryć swoją identyczność. Ćwiczenia duchowne św. Ignacego Loyoli były

niezwykłym darem Boga dla Kościoła na ten trudny okres historii.

I nie jest chyba przypadkiem fakt, iż Ćwiczenia odkrywamy na nowo właśnie w naszych

czasach, które są nie mniej trudne niż pierwsza połowa XVI wieku. Także dzisiaj, u progu XXI

wieku Kościół poszukuje na nowo swojej tożsamości. Tak więc Ćwiczenia duchowne i dla nas

są szczególnym darem Boga na trudne czasy.

Prace nad odbrązowieniem Ćwiczeń w życiu i apostolstwie Towarzystwa Jezusowego

rozpoczęły się na wiele lat przed Soborem Watykańskim II. W wielu centrach duchowości

oraz na uniwersytetach prowadzonych przez jezuitów podejmowane były bardzo gruntowne

i wielostronne badania naukowe nad tekstem Ćwiczeń duchownych i innymi pismami św.

Ignacego. Przyczyniły się one nie tylko do lepszego zrozumienia i pogłębienia jego myśli, ale

także do pełniejszego duszpasterskiego wykorzystania Ćwiczeń i dostosowania ich do potrzeb

i oczekiwań duchowych współczesnego człowieka. Sam Sobór znacznie przyspieszył głębsze

wdrażanie charyzmatu Ignacego w styl życia i pracy samych jezuitów oraz tych, którzy z nimi

współpracują lub też korzystają z ich posługi.

Wkład Ćwiczeń duchownych w nową ewangelizację może dokonać się jednak nie tyle dzięki

refleksji intelektualnej nad samym tekstem, ale przede wszystkim dzięki praktyce

indywidualnego ich odprawiania i udzielania. Byłby to jednak wkład nie tyle nowych treści, ale

przede wszystkim wkład nowej metody.

Jaki mógłby być wkład Ćwiczeń duchownych w nową ewangelizację dzisiejszego Kościoła

i świata?

a) Ćwiczenia duchowne mogą uczyć nas większej wrażliwości na udzielanie indywidualnej

pomocy duchowej człowiekowi. Wraz z metodą indywidualnego towarzyszenia odsłaniają one

podstawową dla chrześcijańskiej duchowości prawdę, iż do życia wewnętrznego dochodzi się

nie tyle poprzez spotkanie z intelektualnymi treściami, ale poprzez osobowe spotkanie

1 z 7

20110303 19:50

Widzieliśmy Pana

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd425.htm

nie tyle poprzez spotkanie z intelektualnymi treściami, ale poprzez osobowe spotkanie

z żywym świadkiem Chrystusa. Treść Ewangelii przekazuje świadek. Spotkanie ze świadkiem

wymaga jednak stworzenia odpowiedniego klimatu ludzkiej życzliwości, klimatu słuchania,

wymaga czasu oraz wiele uwagi i sił poświęconych pojedynczemu, indywidualnemu

człowiekowi.

b) Widząc duże potrzeby duchowe wielu ludzi możemy być kuszeni do wielkiej , ale taniej

ewangelizacji, która odwołuje się jedynie do oddziaływania masowych środków społecznego

przekazu lub też do duszpasterstwa masowego . Chcąc ogarnąć ewangelizacją wszystkich

możemy utknąć w wielkich planach, programach, przedsięwzięciach. Nie zaniedbując

korzystania z szerokiego oddziaływania na ludzkie masy , które może być pewną formą

pre–ewangelizacji, nowa ewangelizacja domaga się podjęcia troski o udzielanie pomocy

duchowej pojedynczym osobom poprzez indywidualne spotkania z nimi.

c) Inną niezwykłą pomocą dla nowej ewangelizacji, jaką mogą ofiarować Ćwiczenia

duchowne , jest umiejętność rozeznawania duchowego. Nowa ewangelizacja domaga się

najpierw rozeznawania sytuacji współczesnego człowieka, odkrywania jego wrażliwości

emocjonalnej i duchowej oraz odkrywania nowych znaków czasu. Dzisiejsze szybkie tempo

życia sprawia, iż dzieło ewangelizacji domaga się od nas ciągłego rozeznawania duchowego.

Ewangelizacja będzie bowiem mało skuteczna, jeżeli nie będzie uwzględniać sytuacji

dzisiejszego człowieka, jak również znaków czasu, które Bóg do niego kieruje.

d) Odchodzenie wielu ludzi z Kościoła połączone z ich jednoczesnym szukaniem głębszego

życia duchowego poza nim, dyktowane bywa nierzadko rozczarowaniem może nie tyle do

Kościoła jako do instytucji, ale raczej rozczarowaniem abstrakcyjnym i martwym językiem

kościelnym , rytualizmem, brakiem duchowego ożywienia. Chęć dotarcia do człowieka nakłada

na Kościół potrzebę poszukiwania nowego języka, który byłby zrozumiały i czytelny oraz

liczyłby się z wrażliwością emocjonalną i duchową współczesnych ludzi. Także proponowane

treści oraz metoda ich przekazu winny odpowiadać najgłębszym potrzebom i pragnieniom

człowieka. W ostatnich latach przez Europę przetacza się wielka dyskusja na temat języka

ambony. Z jednej strony czuje się, że wyczerpał się już język typowo homiletyczny,

koncentrujący się na analizie treści Ewangelii. Z drugiej strony polskie doświadczenia

pokazują, że do słuchacza przestała przemawiać również stylistyka krytyki o charakterze

politycznym. Odbiorca coraz bardziej potrzebuje dziś ewangelicznego, pozytywnego

nauczania, nacechowanego miłością, szacunkiem i troską o jego wewnętrzny rozwój (bp J.

Chrapek). Takiego właśnie języka możemy uczyć się odprawiając i jednocześnie udzielając

Ćwiczeń duchownych św. Ignacego.

e) Bez rozeznania duchowego możemy w ewangelizacji popełniać dwa rodzaje błędów.

Z jednej strony możemy trzymać się sztywno starego języka i starych metod głoszenia

Ewangelii sądząc mylnie, iż rezygnacja z nich spowoduje jakieś uszczuplenie pełni prawdy,

jaką niesie Kościół. Z drugiej strony możemy rezygnować z radykalizmu ewangelicznego, aby

dostosować się do współczesnego człowieka. Możemy wówczas mówić gładkim i zrozumiałym

językiem, który będzie podobał się słuchaczom, ale nie będzie on wówczas nośnikiem Dobrej

Nowiny. Ćwiczenia duchowne odprawione z wewnętrznym zaangażowaniem i hojnością

wobec Boga dają odprawiającemu niezwykłą przejrzystość wewnętrzną w widzeniu siebie

samego, która staje się źródłem obiektywizmu również w sprawach innych. Ćwiczenia uczą

także metody rozeznania duchowego. Zawierają zbiór cennych reguł i wskazówek

rozeznawania duchowego oraz procesu podejmowania decyzji i wyborów.

f) Ćwiczenia duchowne mogłyby również pomóc przygotowywać dla nowej ewangelizacji

kierowników życia duchowego. Odprawiane najpierw przez nich samych, a później udzielane

innym (pod kierunkiem osób doświadczonych) wprowadzają one nie tylko w pewne osobiste

doświadczenie, ale stają się także miejscem zdobywania wrażliwości na drugiego człowieka, na

jego potrzeby i pragnienia duchowe. Kierownik duchowy może dzielić się tylko tym, czego

sam najpierw wewnętrznie doświadczył. Istotą kierownictwa duchowego, wbrew przyjętej

2 z 7

20110303 19:50

Widzieliśmy Pana

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd425.htm

tradycyjnej nazwie, nie jest bowiem jakieś zewnętrzne kierowanie życiem duchowym

człowieka, ale przede wszystkim indywidualne towarzyszenie mu w nawiązywaniu osobistej

więzi z Bogiem.

2. Jak powstały Ćwiczenia duchowne?

Św. Ignacy Loyola był bardzo powściągliwy w mówieniu i pisaniu na temat własnego

doświadczenia duchowego. Opowieść pielgrzyma (=OP), autobiografia podyktowana już pod

koniec życia, dzięki której możemy prześledzić nie tylko życie duchowe świętego Ignacego,

ale także narodziny Ćwiczeń , została niemal wymuszona na założycielu jezuitów przez jego

pierwszych towarzyszy. Najpierw nie chciał wcale zgodzić się na opowiadanie o swoim życiu,

a później długo zwlekał z realizacją danej obietnicy.

Aż do dwudziestego szóstego roku życia był człowiekiem oddanym marnościom tego świata —

tak rozpoczyna się Opowieść pielgrzyma . Oddanie się marnościom tego świata łączyło się

z karierą tego spóźnionego nieco, średniowiecznego rycerza. Kariera ta załamała się jednak

nagle i niespodziewanie w twierdzy w Pampelunie, kiedy to kula francuskiego działa

zmiażdżyła mu nogę. W rodzinnym zamku Loyoli pośród osamotnienia i cierpienia, pod

wpływem przypadkowej lektury Vita Christi i Flos Sanctorum (na zamku nie było bowiem

innych książek) zrodziło się w Ignacym pragnienie nowego życia. Najpierw kojarzył je niemal

wyłącznie z zewnętrzną i bardzo surową ascezą i pokutą. Szukał więc takiej formy życia,

w której mógłby swobodnie zaspokoić tę nienawiść do samego siebie, którą w sobie odczuwał.

(...) Nasuwała mu się myśl, żeby się usunąć do klasztoru kartuzów w Sewilli lub też

praktykować pokutę wędrując po świecie (OP, 12). Pogłębienie pierwszego nawrócenia

a wraz z nim głębokie uleczenie wewnętrzne przyszło w niedługim czasie. Związane ono było

z doświadczeniem w grocie w Manresie.

W życiu wielu świętych ich najważniejsze wydarzenia życiowe przychodziły najczęściej

przypadkowo . Przypadkowe były zarówno książki, które Ignacy czytał w czasie

rekonwalescencji, jak również przypadkowe było jego zatrzymanie się w małym miasteczku

Manresa w drodze do Barcelony. Zamierzał się tam zatrzymać przez kilka dni, chciał bowiem

zanotować kilka rzeczy w swej książeczce, której strzegł bardzo troskliwie i nosił ze sobą

czerpiąc z niej wielką pociechę (OP, 18). Te kilka dni rozrosły się w przeszło dziesięć

miesięcy. Zeszyt zaś zawierający wypiski z Vita Christi i Flos Sanctorum przerodził się

w książeczkę Ćwiczeń duchowych, sam zaś Pielgrzym stał się mistykiem, a dawny rycerz —

nowym człowiekiem i mężem Kościoła (H. Rahner).

W manreskiej samotni św. Ignacy doznawał najpierw gwałtownych skrupułów i wielkich udręk

duchowych z powodu swojego dawnego grzesznego życia. Powtarzane spowiedzi, rady

duchowe spowiednika, wielogodzinne modlitwy nie przynosiły mu żadnej ulgi wewnętrznej.

Udręczony zaczął (...) głośno wołać do Boga: Pomóż mi, Panie, bo nie znajduję żadnego

lekarstwa u ludzi. (...) Ukaż mi Panie, gdzie mógłbym znaleźć lekarstwo! Choćbym miał

biegać za szczenięciem, żeby od niego otrzymać pomoc, uczyniłbym to (OP, 23). Mimo tak

żarliwej modlitwy często nachodziły go (jednak) gwałtowne pokusy, żeby (...) zabić samego

siebie (OP, 24). Modlitwom Ignacego towarzyszyły bardzo surowe umartwienia, którymi

chciał zmusić Boga, aby udzielił mu pomocy.

Pewnego dnia spodobało się Panu sprawić, że obudził się jakby ze snu (OP, 25). Przyszedł

czas głębokiego pokoju wewnętrznego. W tym okresie Bóg obchodził się z nim podobnie jak

nauczyciel w szkole z dzieckiem i pouczał go. Działo się tak z powodu tego, że umysł jego był

jeszcze zbyt prosty i niewyrobiony (OP, 27). Czas wielkich mistycznych łask sprawił, iż

niewyrobiony umysł, na który skarżył się św. Ignacy, został jakby odrzucony precz, tak że

w zdumieniu serca zrodziło się lękliwe pytanie: A cóż to jest za nowy rodzaj życia, jaki teraz

rozpoczynamy? (H. Rahner)

3 z 7

20110303 19:50

Widzieliśmy Pana

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd425.htm

W tym czasie Ignacy doświadcza wielu mistycznych łask, które zamyka magna illustratio —

wielkie oświecenie nad rzeką Cardoner. Było to dla niego centralne doświadczenie mistyczne.

Nie polegało ono, jak sam wyznaje, na jakiejś wizji , ale na tym, iż zrozumiał i poznał wiele

rzeczy tak duchowych, jak i odnoszących się do wiary i wiedzy. A stało się to w tak wielkim

świetle, że wszystko wydało mu się nowe. Otrzymał wtedy tak wielką jasność dla umysłu i do

tego stopnia, że jeśli zbierze razem wszystkie pomoce otrzymane od Boga i wszystko to, czego

się nauczył, to i tak nie sądzi, żeby to wszystko dorównywało temu, co wtedy otrzymał w tym

jednym przeżyciu (OP, 30). W czasie tej wizji wybiła właściwa godzina narodzin dla Ćwiczeń

duchownych. W niej nabierają ładu i gromadzą się w jedną organiczną całość okruchy

wszystkich dotychczasowych oświeceń i łask. Tu dopiero zaczynają się naprawdę tworzyć

Ćwiczenia duchowne, ich teologia i psychologia (H. Rahner).

3. Ćwiczenia duchowne skarbem Kościoła

Zanim jeszcze Ćwiczenia zostały oficjalnie zatwierdzone przez Papieża Pawła III w 1548 roku

i zanim odniosły jakikolwiek zewnętrzny sukces, Ignacy był już pewien niezwykłego skarbu,

jaki posiadał. Przy całej swojej pokorze i skromności w liście do jednego z późniejszych

swoich współbraci pisał: Ćwiczenia te są najlepszą rzeczą, jaką w tym życiu mogę sobie

pomyśleć i w oparciu o doświadczenie zrozumieć, aby człowiek mógł sam osobiście

skorzystać i wielu innym przynieść owocną pomoc . Nie były to tanie przechwałki człowieka

zachwyconego sobą i swoim dziełem. Od pierwszej oficjalnej aprobaty Stolicy Apostolskiej

ponad trzydziestu papieży zabierało głos w sprawie Ćwiczeń . Niewątpliwie najważniejszym

dokumentem jest encyklika Piusa XI Mens Nostra . Papież pisał: Dowiedzione jest, że pośród

wszystkich metod w odprawianiu ćwiczeń duchownych jedna przed innymi pierwsze

zajmowała miejsce. Mówimy o metodzie wprowadzonej przez św. Ignacego Loyolę. Jest to

przedziwna książeczka Ćwiczeń, mała objętością, lecz pełna niebieskiej mądrości, odkąd

została uroczyście zatwierdzona (...) zajaśniała jako najmądrzejszy i jedynie powszechny

kodeks prawd potrzebnych do kierowania duszy na drodze zbawienia . Ignacjańskie Ćwiczenia

znalazły uznanie nie tylko oficjalnych czynników Kościoła, ale także teologów oraz pisarzy

chrześcijańskich. Oto kilka przykładów. Protestancki historyk H. Böhmer, autor życiorysu św.

Ignacego, nie wahał się nazwać Ćwiczeń duchownych : książką, która wpłynęła na losy

ludzkości . Włoski pisarz, konwertyta, G. Papini, stwierdził, że pośród dziesięciu czy dwunastu

podstawowych dzieł pobożności katolickiej Ćwiczenia duchowne zajmują jedno z pierwszych

miejsc. K. Rahner, współczesny teolog, w jednej konferencji na temat Ćwiczeń duchownych

powiedział, iż są one podstawowym dokumentem i jedną z przyczyn współtworzących

radykalnie nową mentalność nowożytną . Polski historyk kultury chrześcijańskiej, J.

Kłoczowski, w swojej książce Od pustelni do wspólnoty pisze o wielkiej oryginalności,

swoistości całego dzieła (Ćwiczeń) nie bardzo mającego jakieś analogiczne odpowiedniki

w tradycji ascetyki świata .

4. Indywidualne prowadzenie

Pius XII w czterechsetną rocznicę oficjalnego zatwierdzenia Ćwiczeń stwierdził, iż także na

przyszłość będą one zawsze najskuteczniejszym środkiem dla duchowego odrodzenia świata

i zaprowadzenia w nim należytego ładu, ale pod jednym warunkiem, że pozostaną

autentycznie ignacjańskie . Ćwiczenia autentycznie ignacjańskie , to Ćwiczenia udzielane

indywidualnie. Ignacy Loyola nie znał innych Ćwiczeń poza Ćwiczeniami udzielanymi

indywidualnie poszczególnym osobom. Osoba taka odbywa medytacje samodzielnie,

otrzymując od prowadzącego indywidualnie wskazówki co do treści i metody, mogąc

codziennie zdawać mu sprawę ze swych doświadczeń (A. Lefrank).

Taka forma udzielania Ćwiczeń po śmierci św. Ignacego nie przetrwała zbyt długo. Szybko

rozrastający się zakon jezuitów, wielość powierzonych mu zadań oraz masowość

duszpasterskiej pracy sprawiły, iż prawdopodobnie obawiano się pracować z pojedynczymi

4 z 7

20110303 19:50

Widzieliśmy Pana

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd425.htm

duszpasterskiej pracy sprawiły, iż prawdopodobnie obawiano się pracować z pojedynczymi

osobami w tak intensywny sposób wymagający wielkiej straty czasu (A. Lefrank). Przez długi

czas Ćwiczeniami posługiwano się bardziej jako podręcznikiem podpowiadającym treści do

modlitwy niż jako metodą wprowadzenia w życie duchowe. Metoda udzielania Ćwiczeń

duchownych , która nie dostosowuje się do myśli Ignacego i nie bierze pod uwagę

pojedynczego człowieka, ale jest mechanicznie stosowana do dużej grupy osób, w znacznym

stopniu traci swoją moc.

Metoda indywidualnego prowadzenia rekolektanta w Ćwiczeniach została ponownie odkryta

w całym jej blasku w drugiej połowie XX wieku. Odbyło się to z pewnością nie bez

oddziaływania szeroko stosowanej dziś metody indywidualnego spotkania w psychoterapii.

I chociaż istnieją zasadnicze różnice (zarówno w celach jak i stosowanych metodach)

pomiędzy Ćwiczeniami duchownymi udzielanymi indywidualnie a indywidualną pomocą

w psychoterapii, to jednak znaczenie i siła oddziaływania samego spotkania z terapeutą czy

z dającym rekolekcje ignacjańskie są porównywalne ze sobą. Musimy przyznać, iż

współczesna psychologia (nie przymykając oczu na wszystkie jej braki, a nawet nadużycia)

pomogła nam nieco lepiej zrozumieć głębię antropologii ignacjańskiej zawartej w Ćwiczeniach

duchownych . Wydaje się, iż antropologia ta została zagubiona w znacznym stopniu przez

samych jezuitów właśnie dlatego, iż na długie stulecia zrezygnowali z metody udzielania

Ćwiczeń , jaką stosował Ignacy: z metody indywidualnego prowadzenia rekolektanta .

Cechą charakterystyczną antropologii Ćwiczeń jest doskonała harmonia i jedność pomiędzy

poszczególnymi płaszczyznami ludzkiego życia: cielesną, psychiczną i duchową. Dzięki

Ćwiczeniom człowiek doświadcza nie tylko potrzeby podporządkowania sfery psychicznej

i cielesnej sferze ducha, ale także poprzez integrację wszystkich tych sfer uczy się włączać

sferę psychiczną i cielesną w życie duchowe. I chociaż dzięki życiu duchowemu niższe

poziomy człowieczeństwa (psychiczny i somatyczny) są przenikane i uszlachetniane przez

wymiar duchowy, to jednak ich rola i znaczenie nie zostają przez to zlekceważone lub też

pomniejszone. Próba przeciwstawiania sobie poszczególnych wymiarów ludzkiego życia staje

się przyczyną rozbicia wewnętrznego (emocjonalnego i duchowego). Stąd też religijność, która

lekceważy lub też pomniejsza wymiar somatyczny lub psychiczny, może człowieka

nerwicować.

Wprowadzenie w życie duchowe Ćwiczenia rozpoczynają od głębokiego wewnętrznego

uspokojenia człowieka zarówno w sferze duchowej jak i emocjonalnej. Dokonuje się to

najpierw poprzez dostrzeżenie wszystkich zranień natury emocjonalnej i duchowej oraz przez

poddanie ich uzdrowieniu wewnętrznemu w indywidualnym spotkaniu z Bogiem i z drugim

człowiekiem. Odkrycie doznanych ran emocjonalnych (skutek cudzych grzechów) łączy się

z dostrzeżeniem także siebie jako istoty raniącej innych: Boga i ludzi (owoc grzechu

osobistego).

Duch formalizmu i surowego legalizmu, jaki panował w Kościele przed Soborem Watykańskim

II, zrodził się między innymi pod wpływem niedoceniania czy może nawet pewnego

lekceważenia sfery somatycznej i psychicznej człowieka, połączonego z próbami siłowego

poddania ich sferze ducha. Widoczne było to przede wszystkim w podejściu wielu autorów

podręczników teologii moralnej do ludzkich problemów natury emocjonalnej. Ćwiczenia

duchowne św. Ignacego wraz ze swą antropologią wskazującą na potrzebę integralnego

podejścia do wszystkich sfer ludzkiego życia, przyczyniły się w niemałym stopniu do

pokonania nieufności, z jaką Kościół jeszcze do niedawna podchodził do psychologii i jej

możliwości udzielenia pomocy człowiekowi.

5. To nie jest książka — to jest metoda

Już przy pobieżnym czytaniu można stwierdzić, iż geniusz duchowy tej małej książeczki nie

mieści się w jej wartościach literackich. Św. Ignacy zbyt długo władał mieczem, aby mógł stać

się mistrzem pióra. Pisanie było dla niego pracą zawsze bardzo mozolną (M. Bednarz). Kiedy

5 z 7

20110303 19:50

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: