Rysunek dziecka jako element diagnostyki klinicznej
Analiza rysunku dziecka jest ważnym elementem diagnostyki psychologicznej, o którym powinni wiedzieć także lekarze. Artykuł prezentuje podstawowe zasady interpretacji rysunków dzieci w różnym wieku.
Jest rzeczą oczywistą, że nie można niczego wnioskować na podstawie jednego, dwóch czy nawet trzech rysunków dziecka. Dziecko narysowało coś w taki a nie inny sposób, bo miało na to ochotę albo było np. złe na kolegę, który uderzył go w przedszkolu lub też bolał go ząb.
Rysunek jest jedną z wielu czynności, które mogą zasugerować nam, że dziecko ma kłopoty, dlatego też warto przyjrzeć się innym aktywnościom dziecka. Zwróćmy uwagę między innymi czy jest nie jest ono apatyczne, ciągle zamyślone (jakby nieobecne) lub też oddaliło się ostatnio od rodziców.
Sposób tworzenia (także rysunków) uwarunkowany jest w dużej mierze wrażliwością dziecka, jego mniejszą lub większą otwartością oraz nieśmiałością. Są dzieci, które zazwyczaj rysują słabszą kreską a ich postacie są mniejsze niż innych, gdyż cechuje je mniejsza „przebojowość”, ostrożność i niepewność w porównaniu z większością rówieśników, co nie musi wcale oznaczać, że źle radzą sobie w życiu czy są nieszczęśliwe.
Gdy zaniepokoją nas rysunki dzieci (naszych własnych, lub naszych pacjentów), warto przyjrzeć się wytworom ich bliskich koleżanek i kolegów, gdyż dzieci (zwłaszcza młodsze) często naśladują inne (zwłaszcza znaczące) osoby. Wiadomo też, że rysunki dzieci uczęszczających do przedszkola oraz lubiących rysować i mających dużo takich doświadczeń, będą bardziej dojrzałe niż tych, które nie miały wiele takiej praktyki.
Zainteresowanie rodziców i lekarzy powinna wzbudzić nagła zmiana w treści i formie rysunków utrzymująca się przez jakiś czas (np. dotąd rysunki dziecka były barwne a postacie przedstawione na nich uśmiechnięte a teraz są one szare, bezbarwne, budzą odczucie smutku). Niepokój może wywołać również mała ilość obiektów na rysunkach, jeśli wcześniej były one bogate w postacie, przyrodę, przedmioty.
Postać ludzka stworzona przez dziecko powyżej 5 r.ż. powinna mieć wszystkie podstawowe części ciała t.j.: nogi, ręce, tułów, szyję, twarz na której zaznaczone są oczy, nos, usta.
Rysowanie jest jedną z form ekspresji dziecka a tym samym w nieświadomy sposób wyrzucania z siebie doznawanych niepowodzeń czy krzywd. Dlatego też kiedy dziecko jest rozzłoszczone czy smutne warto zachęcać go do tego. Zarówno zamaszyste ruchy kredkami w intensywnych kolorach jak i rysunki np. postaci z wyszczerzonymi zębami czy smutnymi minami, pozwalają często rozładować przeżywane napięcie. Ważne jest jednak jak długo utrzymuje się wykonywanie takich rysunków, czy nie trwa to zbyt długo po przeżyciu trudnego wydarzenia.
Dzieci pewne siebie, o wysokim poczuciu własnej wartości rysują silną kreską używając żywych oraz ciepłych kolorów a przedstawione przez nich postacie, przedmioty są relatywnie dużej wielkości. O swoich rysunkach wypowiadają się pozytywnie (np. „nawet niezły rysunek mi wyszedł”).
W treści rysunków dziecka można nierzadko dostrzec przeżywane przez nich problemy np. brak ojca w rysunku rodziny może wskazywać, iż osoba ta jest źródłem lęku lub też odrzucana przez dziecko, pominiecie siebie w tym rysunku może świadczyć natomiast o zaburzeniach emocjonalnych więzi z rodziną. Dzieci rodziców rozwiedzionych jeszcze często długo rysują oboje rodziców obok siebie, co wskazuje, iż nie do końca pogodziły się z nową sytuacją.
Rysowanie przez dziecko genitaliów przedstawionych postaci czy też scen seksualnych powinno wzbudzić poważny niepokój. Należy wtedy przyjrzeć się uważnie czy dziecko nie wydaje się smutne, zmęczone, apatyczne, czy od jakiegoś czasu nie pojawiły się objawy tj np. moczenie. Zwrócić uwagę powinny także zbyt dojrzałe jak na dziecko zabawy seksualne czy też otwartość seksualna wobec innych.
Rycina: Przykład rysunku dziecka molestowanego seksualnie. Poproszone o narysowanie rodziny dziecko rysuje niepewnie, ciemną, cienką kreską, z wyraźnym podkreslaniem genitaliów.
Co zatem powinni zrobić rodzice gdy zaniepokoją ich rysunki dziecka:
· porozmawiać z nim spokojnie porozmawiać o tym co ostatnio się wydarzyło, czy się czymś nie martwi
· starać się spędzać z dzieckiem jeszcze więcej czasu
· dawać mu okazje do uświadomienia że w domu (lub z konkretną osobą) może czuć się bezpiecznie i cokolwiek by się wydarzyło rodzice (lub inne najbliższe osoby) będą go kochać
· zbierać rysunki, które wzbudziły nasz niepokój
· spytać dziecko co przedstawiają, poprosić by opowiedziało coś o nich
· dowiedzieć się czy koleżanki i koledzy dziecka nie przeżywają trudności i kłopotów, jeśli będzie taka możliwość spojrzeć na ich rysunki
· obserwować dziecko – czy zmieniło się jego zachowanie
· gdy wytwory dziecka nas niepokoją lub nie potrafimy określić czynników mogących mieć wpływ na zmianę rysunków warto skontaktować się z psychologiem, który pracuje z dziećmi (dobrze jest wziąć na spotkanie rysunki dziecka) – on zajmując się podobnymi problemami na co dzień ma nierzadko większe szanse ustalić przyczynę naszego niepokoju
· nie popadać w rozpacz (na pewno nie będzie to z korzyścią dla dziecka)
· nie myśleć o najgorszym – należy pamiętać, że dzieci będąc znacznie mniej dotknięte wpływem środowiska, nie boją się zwykle rysować w sposób odważny i tego na co mają ochotę, w przeciwieństwie do dorosłych
B I B L I O G R A F I A:
1.Frydrychowicz A.: Rysunek Rodziny. Warszawa 1996
2.Ligęza M.: Świat rysunkami opowiadany [w]: Charaktery listopad 1997, s.26-27
3.Oster G.D., Gould P: Rysunek w psychoterapii. GWP. Gdańsk 2000
dzianina007