Zasoby odporności na stres.pdf

Psychiatria

PRACA ORYGINALNA

tom 4, nr 4, 144–152

ISSN 1732–9841

Katarzyna Guzińska 1 , Agata Kupc 2 , Bogusław Borys 3

1 Instytut Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, Oddział Rehabilitacji Kardiologicznej w SP ZOZ Sanatorium

MSWiA w Sopocie

2 Wydział Nauk o Zdrowiu, Zakład Psychologii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku, Klinika

Kardiologii i Elektroterapii Serca Akademii Medycznej w Gdańsku

3 Wydział Nauk o Zdrowiu, Zakład Psychologii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku

Zasoby odporności na stres

w procesie zdrowienia u pacjentów

z chorobą niedokrwienną serca

Stress resistance resources in the recovery process

of patients with ischemic heart disease

Introduction. According to the holistic health model — stress resistance resources (SRR) are being recognized as

an essential factor that modify the negative stress consequences, which are caused by an illness and have the

impact not only on the quality of experience of disease but also for the recovery process. This study examines the

value of two SRRs (general self-efficacy and social support) in the recovery process of patients with ischemic heart

disease (IHD) who had participated in complex cardiac rehabilitation.

Material and methods.

Material and methods.15 patients after PTCA and 15 patients after CABG took part in 4 weeks cardiac rehabi-

litation. Participants were administered individually. General Self-Efficacy Scale; Berlin Social Support Scales; Mul-

timensional Health Locus of Control Scale Polish version by and Acceptance of Illness Scale.

Results.

Results. In our study we found that patients with ischemic heart disease (after PTCA/ CABG) who participated in

cardiac rehabilitation in sanatorium were characterized by high level of general self-efficacy and high level of social

support in terms of: perceived available support, need for support and support seeking. We observed greater

external locus of control and lower level of illness acceptance at the beginning of cardiac rehabilitation than at the

end, in patients after CABG. These patients who had undergone CABG imputed lower income of chance on their

health and higher level of illness acceptance at the end of cardiac rehabilitation than at the beginning.

Conclusions.

Conclusions. Results let us to define the accessibility and utility of SRR in the recovery process of patients with IHD

participating in cardiac rehabilitation. In the recovery process of patients beside predictors of health behavior in

sort of self-efficacy and social support vital meaning have health beliefs ranged health locus of control and accep-

tance of illness which are being modify by kind of cardiac treatment and the stage of rehabilitation.

key words: health, stress resistance resources, self-efficacy, social support, health locus

of control, acceptance of illness, ischemic heart disease/coronary artery disease

Wstęp

Współczesne podejście do rozumienia choroby nie-

dokrwiennej serca zakłada integrację stanowiska me-

dycznego i psychospołecznego w celu całościowego

ujęcia nie tylko istoty tego schorzenia, uwarunkowań

polietiologicznych, ale również samego procesu zdro-

wienia [1]. Zdrowie analizuje się w kategoriach proce-

sów zachodzących w organizmie i jest rozumiane jako

dynamiczny proces ukierunkowany na przywracanie

stale zakłócanej równowagi organizmu w związku

z nieustannie dokonującymi się zmianami zachodzą-

cymi wewnątrz niego i w otaczającym środowisku [2].

W modelu holistycznym człowiek jest traktowany pod-

Adres do korespondencji:

dr n. hum. Katarzyna Guzińska

Instytut Psychologii UG

Zakład Psychologii Klinicznej i Neurolingwistyki

ul. Pomorska 68, 80–343 Gdańsk

tel. (0 58) 523 43 36 — sekretariat

e-mail: kasia@topkey.pl

144

www.psychiatria.viamedica.pl

Introduction.

Abstract

Introduction.

Material and methods.

Results.

Conclusions.

Guzińska I. i wsp., Zasoby odporności na stres w procesie zdrowienia

miotowo. Dokonuje określonych wyborów i kieruje

swoim zachowaniem oraz ponosi współodpowiedzial-

ność za stan swojego zdrowia, jak również za proces

leczenia. Zachowania zdrowotne w sytuacji choroby

to świadomie podjęte przez pacjenta działania w celu

ochrony i zachowania zdrowia [3].

ściowe określa się jako potencjały zdrowia, które po-

zwalają unikać stresorów, usprawnić proces radzenia

sobie z wymaganiami oraz bezpośrednio wpływać na

zdrowie. Wśród tak rozumianych zasobów wymienia

się: właściwości biologiczne, psychologiczne i inter-

personalne człowieka, właściwości sieci społecznych,

w tym grupy wsparcia, szeroko pojmowane cechy śro-

dowiska oraz kontekst kulturowy [1, 10].

Powszechnie uznanymi predyktorami zachowań zdrowot-

nych, pozytywnie związanymi z powrotem do zdrowia,

są zasoby odpornościowe w postaci poczucia własnej sku-

teczności oraz wsparcia społecznego [1, 3, 11, 12].

Poczucie własnej skuteczności definiuje się jako ogól-

ne przekonanie człowieka dotyczące własnych możli-

wości podjęcia i przeprowadzenia działań prowadzą-

cych do osiągnięcia zaplanowanego rezultatu [13–17].

W związku z tym spostrzeganie własnej skuteczności po-

zwala przewidywać intencje i działania również w zakre-

sie zachowań zdrowotnych. Oznacza to, że z uogól-

nionym poczuciem skuteczności, stanowiącym względ-

nie trwałą właściwość o charakterze dyspozycyjnym,

wiąże się oczekiwanie skuteczności specyficznej w za-

kresie lokalizacji kontroli działań w obszarze zdrowia.

Przyjmowanie odpowiedzialności za własne zdrowie

i podejmowanie zachowań prozdrowotnych wyraża

stopień przekonania, że kontrola nad własnym zdro-

wiem bardziej zależy od jednostki (wewnętrzna loka-

lizacja kontroli zdrowotnej) oraz wpływu innych,

zwłaszcza personelu medycznego (zewnętrzna lokali-

zacja kontroli zdrowotnej — własne zdrowie jest wyni-

kiem oddziaływania innych), niż przypadku (zewnętrz-

na lokalizacja kontroli zdrowotnej — o stanie zdrowia

decyduje przypadek lub inne czynniki zewnętrzne) [3, 17].

Jednocześnie przekonania dotyczące skuteczności

wpływają na ocenę zasobów jednostki w sytuacji stre-

sowej, między innymi określają poziom gotowości do

korzystania ze wsparcia społecznego [10].

Wsparcie społeczne jest pojęciem wielowymiarowym

i znajduje się na pograniczu między zasobami spo-

łecznymi a osobistymi człowieka [1, 11]. Wraz z czyn-

nikami poznawczymi wpływa na zachowania dotyczą-

ce realizacji celów zdrowotnych [13, 18].

Najogólniej, wsparcie społeczne jest definiowane jako

zasoby dostarczane przez interakcję z innymi ludźmi [10].

Poznawcze i behawioralne wymiary wsparcia społecz-

nego obejmują między innymi:

— spostrzegane dostępne wsparcie dotyczące oceny

dostępności pomocy ze strony innych osób, bez-

pośrednio wpływające na zdrowie i dobrostan,

niezależnie od czynników sytuacyjnych;

— zapotrzebowanie na wsparcie określające potrze-

bę wykorzystywania wsparcia w sytuacji stresowej;

Choroba niedokrwienna serca

i wybrane metody leczenia

Choroba niedokrwienna serca, nazywana także cho-

robą wieńcową, jest schorzeniem przewlekłym, roz-

wijającym się powoli, często bezobjawowo nawet

przez kilkanaście lat. Z tego powodu większość cho-

rych nie jest świadoma swojej choroby ani tego, że

przyczynia się do jej rozwoju. Nierzadko pacjent do-

wiaduje się o niej dopiero w momencie wystąpienia

silnych powikłań, na przykład zawału serca [4].

Choroba niedokrwienna serca to zespół objawów kli-

nicznych, które powstają na skutek zaburzenia rów-

nowagi między zapotrzebowaniem mięśnia sercowe-

go na tlen i związki energetyczne, a ich aktualną do-

stawą. Najczęstszą przyczyną niedokrwienia mięśnia

sercowego jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Wśród

innych przyczyn wymienia się: kurcz tętnicy, jej zwłók-

nienie oraz zator [5–7].

Aby przywrócić prawidłowe ukrwienie mięśnia serco-

wego, najczęściej wykonuje się zabieg angioplastyki

naczyń wieńcowych (PTCA, percutaneonus translume-

nal coronary angioplasty ) oraz wszczepienie pomo-

stów aortalno-wieńcowych (CABG, coronary artery

bypass grafting ). Angioplastyka naczyń wieńcowych

polega na odblokowaniu zwężonej lub zamkniętej

tętnicy wieńcowej i często odbywa się zaraz po zdia-

gnozowaniu choroby niedokrwiennej serca, podczas

zabiegu koronarografii. Natomiast do CABG kwalifi-

kuje się pacjentów, u których nie można poszerzyć

tętnic wieńcowych za pomocą PTCA. U pacjentów tych

często występuje mocno zaawansowany proces zmian

miażdżycowych i ze względu na liczne zmiany

miażdżycowe konieczne jest również wykonanie po-

mostów tętnic udowo-podkolanowych bądź przepro-

wadzenie operacji tętnic szyjnych [5–9].

Zasoby odpornościowe

Zarówno procesy zdrowia, jak i choroby z jednej stro-

ny są zdeterminowane zasobami, a z drugiej deficyta-

mi odpornościowymi człowieka. Działają one jako

moderatory w procesie adaptacji, wpływając na mo-

tywację do rozwoju i ochrony zdrowia, sprzyjając lub

utrudniając zapobieganie zagrożeniom zdrowotnym,

natomiast w sytuacji choroby — warunkując procesy

zdrowienia. W psychologii zdrowia zasoby odporno-

www.psychiatria.viamedica.pl

145

Psychiatria 2007, tom 4, nr 4

— poszukiwanie wsparcia, czyli częstotliwość lub

zakres poszukiwania pomocy innych osób [1,

11, 18].

Trafne jakościowo i ilościowo wsparcie społeczne

w sytuacji kryzysu spowodowanego chorobą działa

podtrzymująco i uodparniająco [19].

Hipotezy badawcze

Opierając się na dotychczasowych rozważaniach, sfor-

mułowano pytania i hipotezy badawcze.

Ogólne pytanie badawcze brzmi: Jaki jest udział wy-

branych zasobów odporności na stres (SRR, stress re-

sistance resources ) — poczucia własnej skuteczności

i wsparcia społecznego w procesie zdrowienia u pa-

cjentów z chorobą niedokrwienną serca? W odpowie-

dzi na to pytanie należy uwzględnić ewentualną róż-

nicę w zależności od rodzaju zastosowanego leczenia

interwencyjnego (PTCA/CABG), jak również etapu sa-

natoryjnej rehabilitacji kardiologicznej (etap począt-

kowy/końcowy) — co wynikało z założeń badawczych.

Szczegółowe pytania badawcze są następujące:

1. Jak kształtuje się poziom uogólnionej samosku-

teczności i wsparcia społecznego u pacjentów

z chorobą niedokrwienną serca uczestniczących

w sanatoryjnej rehabilitacji kardiologicznej, zależ-

nie od zastosowanego leczenia interwencyjnego?

2. Czy pacjenci po CABG różnią się od pacjentów po

PTCA w zakresie wewnętrznej/zewnętrznej lokali-

zacji kontroli zdrowia, zależnie od etapu sanato-

ryjnej rehabilitacji kardiologicznej?

3. Czy pacjenci po CABG różnią się od pacjentów po

PTCA w zakresie stopnia akceptacji choroby, zależnie

od etapu sanatoryjnej rehabilitacji kardiologicznej?

Należy się spodziewać, że odpowiedzi na tak posta-

wione pytania będą miały przede wszystkim wartość

poznawczą, związaną z weryfikacją modelu holistycz-

no-funkcjonalnego stosowanego w psychologii zdro-

wia [1, 3]. W tym podejściu zdrowie i chorobę ujmuje

się jako jeden wymiar. Podkreśla się znaczenie udziału

świadomej aktywności człowieka w utrzymaniu i roz-

woju własnego zdrowia poprzez jego promocję

i ochronę, czy wreszcie uczestnictwo w procesie le-

czenia oraz rehabilitacji, jeżeli stan zdrowia tego wy-

maga. Mechanizmy zmienności zdrowia, które są wy-

razem między innymi zasobów odpornościowych, są

jednocześnie odzwierciedleniem wysiłków adaptacyj-

nych pacjenta wobec nowych wyzwań. W tym kon-

tekście otrzymane wyniki mogą mieć również wartość

aplikacyjną dla praktyki klinicznej, realizowanej w ra-

mach kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej.

Na podstawie tak sformułowanych pytań postawio-

no następujące hipotezy teoretyczne:

1. Pacjenci z chorobą niedokrwienną serca, uczest-

niczący w sanatoryjnej rehabilitacji kardiologicz-

nej, odznaczają się wysokim poziomem uogólnio-

nej samoskuteczności oraz poziomem wsparcia

społecznego niezależnie od zastosowanego lecze-

nia interwencyjnego (PTCA/CABG). W zakresie

wsparcia społecznego dotyczy to jego trzech

Rehabilitacja kardiologiczna

W praktyce klinicznej można zaobserwować względną

dynamikę procesu zmagania się z chorobą niedo-

krwienną serca w zależności od etapu leczenia i re-

habilitacji. Dobrym predyktorem jakości życia jest akcep-

tacja choroby. Jest ona poznawczą próbą poradzenia

sobie z problemem przez pogodzenie się z sytuacją cho-

roby i wynikających z niej ograniczeń. W praktyce ozna-

cza to, że wyższy poziom akceptacji choroby wiąże się

z lepszą adaptacją do sytuacji leczenia i rehabilitacji [17].

Zasoby odporności na stres wspomagają procesy zdro-

wienia w przebiegu rehabilitacji kardiologicznej, któ-

ra ma charakter kompleksowy i wieloetapowy [11].

Oddziaływania leczniczo-rehabilitacyjne obejmują:

farmakoterapię, kinezyterapię, psychoterapię i socjo-

terapię. Integralną część sanatoryjnej rehabilitacji kar-

diologicznej stanowi oddziaływanie psychologiczne.

Na etapie poszpitalnym, wczesnym i późnym podsta-

wowe zadania psychologiczne są ukierunkowane na:

— formowanie pozytywnego obrazu siebie (w tym

obrazu własnego ciała);

— mobilizowanie do różnych form aktywności;

— budowanie wzorców skutecznego działania;

— kształtowanie właściwej „filozofii życia” opartej na

racjonalno-emocyjnej terapii Ellisa;

— zmniejszenie napięcia psychicznego;

— przestrajanie nadmiernej reaktywności z sympa-

tycznej na parasympatyczną poprzez treningi re-

laksacyjne oraz różne formy ćwiczeń fizycznych.

Na poziomie interwencji behawioralnej praca psycholo-

ga dotyczy modyfikacji zachowań i redukcji ryzyka cho-

roby. Przedmiotem tak rozumianego oddziaływania jest:

— modyfikowanie dysfunkcjonalnych przekonań zwią-

zanych z nadmierną ekspansywnością i pośpiechem;

— uczenie reakcji alternatywnych na sytuacje wywo-

łujące gniew, złość;

— kształtowanie uczuć pozytywnych;

— budowanie strategii radzenia sobie ze stresem

(w tym zastępowanie szkodliwych dla zdrowia spo-

sobów radzenia sobie ze stresem, takich jak: ty-

toń, alkohol, ćwiczeniami oddechowymi, medy-

tacją, treningami psychologicznymi; organizowa-

nie czasu wolnego, modyfikowanie nawyków do-

tyczących odżywiania się, stylu życia, braku lub

ograniczenia aktywności ruchowej) [20, 21].

146

www.psychiatria.viamedica.pl

Guzińska I. i wsp., Zasoby odporności na stres w procesie zdrowienia

Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej

Table 1. The features of the studied group of patients

Średnia (SD)

w grupie I

w grupie II

n = 15

n =15

Wiek

62,11 (8,37)

67,22 (7,24)

–1,79

0,09

Wykształcenie (w latach nauki)

12,54 (3,33)

10,08 (2,78)

1,99

0,06

Czas pobytu w sanatorium (liczba dni)

19,87 (4,53)

24,13 (2,75)

–3,12

0,01*

Grupa I — pacjenci po PTCA uczestniczący w rehabilitacji kardiologicznej (n=15, w tym 10 mężczyzn i 5 kobiet); Grupa II — pacjenci po CABG, uczestniczący

w rehabilitacji kardiologicznej (n=15, w tym 10 mężczyzn i 5 kobiet); SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

wskaźników: spostrzeganego dostępnego wspar-

cia, zapotrzebowania na wsparcie oraz poszuki-

wania wsparcia społecznego.

2. Pacjenci po CABG odznaczają się wyższą, ze-

wnętrzną lokalizacją kontroli zdrowotnej (przeko-

nanie, że zdrowie zależy przede wszystkim od

oddziaływania innych, zwłaszcza personelu medycz-

nego) w porównaniu z pacjentami po PTCA w po-

czątkowym etapie rehabilitacji kardiologicznej.

3. Pacjenci po CABG odznaczają się niższym pozio-

mem akceptacji choroby w porównaniu z pacjen-

tami po PTCA w początkowym etapie rehabilitacji

kardiologicznej.

Zastosowano następujące narzędzia badawcze:

— Skalę Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES, Ge-

neral Self-Efficacy Scale ) R. Schwarzera i wsp. [15];

— Berlińską Skalę Wsparcia Społecznego (BSSS, Ber-

lin Social Support Scales ) do pomiaru trzech wskaź-

ników wsparcia społecznego (BSSS I — spostrze-

gane dostępne wsparcie; BSSS II — zapotrzebo-

wanie na wsparcie; BSSS III — poszukiwanie wspar-

cia) w adaptacji A. Łuszczyńskiej [18];

— Wielowymiarową Skalę Umiejscowienia Kontroli

Zdrowia (MHLC, Multimensional Healt iego [17];

— Skalę Akceptacji Choroby (AIS, Acceptance of Ill-

ness Scale ) w adaptacji Z. Juczyńskiego [17].

Dla potrzeb badań skonstruowano ankietę danych

demograficznych i parametrów medycznych pacjenta.

Przy pierwszym pomiarze podano pacjentom wszyst-

kie z wymienionych narzędzi, przy kolejnym pomia-

rze, w celu sprawdzenia dynamiki procesu zdrowie-

nia, zastosowano MHLC i AIS.

Materiał i metody

Badaniami objęto 30 pacjentów uczestniczących

w sanatoryjnej rehabilitacji kardiologicznej: 15 pacjentów

leczonych metodą PTCA, w tym 14 po zawale serca, oraz

15 pacjentów poddanych CABG, z których u 9 wystąpił

zawał serca. Czas rehabilitacji wahał się 14–27 dni po PTCA

i 19–28 dni po CABG. W badaniu uczestniczyli pacjenci

z chorobą niedokrwienną serca o średniej frakcji wy-

rzutowej: 63,29% odchylenie standardowe [SD, s tan-

dard deviation ] = 12,28) na początku rehabilitacji kar-

diologicznej oraz 72,81% (SD = 13, 14) w końcowej

fazie rehabilitacji kardiologicznej, w tym: pacjenci po

PTCA z frakcją: 63,15% (SD = 11,86) na początku re-

habilitacji i 75,71% (SD = 9,34) w końcowym etapie

rehabilitacji oraz pacjenci po CABG z frakcją: 63,40%

(SD = 13,05) na początku rehabilitacji i 71,36% (SD =

= 14,79) pod koniec procesu rehabilitacyjnego. Z ba-

dań wykluczono pacjentów z rozpoznanymi chorobami

psychicznymi oraz z zaburzeniami funkcji poznawczych.

Pacjentów badano indywidualnie, dwuetapowo:

w pierwszym dniu pobytu (etap początkowy) oraz na

zakończenie rehabilitacji kardiologicznej, czyli w 2

ostatnich dniach pobytu (etap końcowy).

W tabeli 1 przedstawiono podstawowe dane doty-

czące pacjentów.

Procedury statystyczne

Do analizy uzyskanych wyników posłużono się licen-

cjonowanym przez Uniwersytet Gdański pakietem kom-

puterowym SPSS — 12.0.

Wyniki

Na podstawie przeprowadzonych badań otrzymano

następujące wyniki:

1. Pacjenci z chorobą niedokrwienną serca (PTCA/

/CABG), biorący udział w sanatoryjnej rehabilitacji

kardiologicznej, odznaczają się wysokim uogólnio-

nym poczuciem skuteczności oraz wsparcia społecz-

nego zarówno w zakresie: spostrzeganego, dostęp-

nego wsparcia, zapotrzebowania na wsparcie oraz

poszukiwania wsparcia społecznego (tab. 2).

2. U pacjentów po CABG wykazano zewnętrzną lo-

kalizację kontroli zdrowotnej, wyrażającą się prze-

konaniem, że zdrowie zależy od oddziaływania

innych, zwłaszcza personelu medycznego, w po-

www.psychiatria.viamedica.pl

147

Psychiatria 2007, tom 4, nr 4

Tabela 2. Poziom samoskuteczności i wsparcia społecznego u pacjentów z ChNS

Table 2. The self-efficacy and social support level of IHD patients

Test

Średnia (SD)

w grupie I

w grupie II

GSES

29,67 (4,32)

30,67 (4,99)

–0,59

0,56

BSSS I

27,00 (4,04)

27,73 (5,84)

–0,40

0,69

BSSS II

12,00 (2,17)

12,87 (2,64)

–0,98

0,34

BSSS III

14,47 (3,10)

15,07 (3,77)

–0,48

0,64

GSES — skala uogólnionej własnej skuteczności; BSSS I — spostrzegane dostępne wsparcie; BSSS II — zapotrzebowanie na wsparcie; BSSS III — poszukiwanie wsparcia;

SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

Tabela 3. Umiejscowienie kontroli zdrowia z uwzględnieniem zastosowanej interwencji kardiologicznej

Table 3. Heath locus of control including type of cardiac intervention

Test

Średnia(SD)

Średnia (SD)

w grupie I

w grupie II

Wskaźniki MHLC 1 :

W 1

25,13 (6,22)

27,40 (4,70)

–1,13

0,27

I 1

27,33 (4,85)

31,73 (3,46)

–2,86

0,01*

P 1

23,27 (5,35)

24,00 (7,74)

–0,30

0,77

Wskaźniki MHLC 2 :

W 2

26,27 (4,79)

24,00 (8,08)

0,94

0,36

I 2

26,60 (6,14)

27,80 (8,01)

–0,46

0,65

P 2

22,87 (7,54)

20,27 (6,82)

0,99

0,33

Wskaźniki MHLC 1 — wskaźniki wielowymiarowej skali umiejscowienia kontroli zdrowia mierzone na początku rehabilitacji kardiologicznej;

Wskaźniki MHLC 2 — wskaźniki wielowymiarowej skali umiejscowienia kontroli zdrowia mierzone na końcu rehabilitacji kardiologicznej;

W — wewnętrzna lokalizacja kontroli zdrowotnej: kontrola nad własnym zdrowiem zależy ode mnie;

I — zewnętrzna lokalizacja kontroli zdrowotnej: własne zdrowie jest wynikiem oddziaływania innych, zwłaszcza personelu medycznego;

P — zewnętrzna lokalizacja kontroli zdrowotnej: o stanie zdrowia decyduje przypadek czy inne czynniki zewnętrzne; SD ( standard deviation ) — odchylenie standardowe

równaniu z pacjentami po PTCA w początkowym

etapie rehabilitacji kardiologicznej (tab. 3).

Jednocześnie u pacjentów po CABG zaobserwo-

wano tendencję w zakresie dynamiki umiejsco-

wienia kontroli zdrowia wyrażającej się przeko-

naniem, że o stanie zdrowia decyduje przypa-

dek lub inne czynniki zewnętrzne. Oznacza to,

że pacjenci po CABG przypisują mniejszy udział

wpływu przypadku na stan zdrowia w końco-

wym etapie rehabilitacji kardiologicznej w po-

równaniu z etapem początkowym. Nie wykaza-

no natomiast istotnych różnic w zakresie we-

wnętrznego umiejscowienia kontroli zdrowia

u pacjentów po CABG w porównaniu z pacjen-

tami po PTCA (tab. 4).

3. Pacjenci po CABG prezentują niższy poziom ak-

ceptacji choroby w porównaniu z pacjentami po

PTCA w początkowym etapie rehabilitacji kardio-

logicznej (tab. 5).

U pacjentów po CABG stwierdzono dynamikę pozio-

mu akceptacji choroby w kierunku wzrostu akceptacji

choroby w końcowym etapie rehabilitacji kardiologicz-

nej w porównaniu z etapem początkowym (tab. 6).

Dyskusja

Na podstawie przeprowadzonych badań można

stwierdzić, że aktywny udział w procesie zdrowienia

łączy się z umiejętnością aktualizacji i wykorzystywa-

nia zasobów odporności na stres [1]. Oznacza to, że

pacjenci z chorobą niedokrwienną serca, wybierając

aktywny udział w kompleksowej rehabilitacji kardio-

logicznej, niezależnie od rodzaju zastosowanego le-

czenia interwencyjnego, dysponują określonym poten-

cjałem zdrowotnym w postaci uogólnionego poczu-

cia skuteczności i wsparcia społecznego. Poczucie sku-

teczności stanowi istotny czynnik motywacyjny w za-

początkowaniu i przebiegu procesu zdrowienia wyra-

żającego się aktywnym udziałem w kompleksowej re-

habilitacji kardiologicznej [22, 23]. Ponadto poczucie

skuteczności odgrywa mediacyjną rolę w relacji mię-

148

www.psychiatria.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: