Stanisław Grabski.pdf

U progu XXI wieku,

w 80. Rocznicę założenia,

w 14. roku od reaktywowania po okresie komunizmu,

Młodzież Wszechpolska wyznaje, utrwala i upowszechnia prawdy,

które głosi od początku swej działalności:

1. Pan Bóg – najwyższym dobrem, źródłem i celem życia, ostateczną sankcją moralną

naszych czynów, treścią naszej wiary.

2. Kościół katolicki – jeden, święty i apostolski, wychowawcą naszego Narodu,

drogą do zbawienia;

zasługuje na szacunek i należne mu miejsce w Państwie.

3. Naród polsk i – wspólnym dobrem każdego Polaka, wspólnotą wiary, dziejów,

kultury, ziemi, mowy i obyczajów;

ma prawo do wolności, wielkości i dobrobytu, a od każdego z nas domaga się

ofiarnej służby.

4. Państwo polskie – suwerenną i niepodległą organizacją polityczną Narodu,

niezbędną politycznie formą życia Narodu, konieczną dla odrębnego rozwoju sił

rodzimych;

wymaga stałej naszej troski o jego samoistny rozwój.

5. Rodzina – podstawową wspólnotą wiary i krwi w życiu Narodu, ostoją tradycji

i obyczajowości;

zasługuje na ochronę przed moralnymi zagrożeniami i domaga się wsparcia ze

strony Państwa w swoim materialnym i duchowym rozwoju.

6. Kultura – duchową racją życia narodowego, dowodem na prymat ducha nad

materią;

wymaga troski o jej wielkość, twórczość i wzniosłość.

7. Ziemia – naszym miejscem na świecie, ojcowizną, w której spoczywają krew

i prochy naszych przodków;

zasługuje na naszą cześć i ochronę przed obcym zawłaszczeniem.

8. Oświata – głównym narzędziem Narodu w ugruntowywaniu mądrości pokoleń

i upowszechnianiu jej wśród polskiej młodzieży;

wymaga szczególnego wsparcia ze strony Państwa.

9. Młodzież – skarbem przyszłości Narodu, źródłem jego sił i gwarancją ciągłości

pokoleń;

domaga się równych i godnych szans na rozwój, pracę i życie w dobrobycie,

wymaga zaś ochrony od moralnego i obyczajowego zepsucia.

10. Przyroda – pięknem odzwierciedlającym Boży ład na ziemi;

zasługuje na poszanowanie jej praw i niepowtarzalnego, ojczystego wyrazu.

(Deklaracja przyjęta na Zjeździe Światowym Młodzieży Wszechpolskiej z okazji 80-lecia powstania w dniu 29 czerwca 2002 r.)

Zeszyt Szkoleniowy M³odzie¿y Wszechpolskiej

KAROL WOJCIECHOWSKI

STANISŁAW

GRABSKI

SEKRETARIAT RADY NACZELNEJ MW:

Adres: ul. Hoża 9, 00-528 Warszawa, e-mail: sekretarz@wszechpolacy.pl

tel: (22) 622-36-48, 622-48-68, fax: 622-31-38, tel. kom: 0505-168-399

www.wszechpolacy.pl www.wszechpolak.pl

Warszawa 2004

Zeszyt Szkoleniowy MW - Leon Mirecki - Białe Plamy Obozu Narodowego

BIBLIOGRAFIA:

Redakcja techniczna:

Paweł Zanin

Czajowski Jacek, Majchrowski Jacek – Sylwetki polityków Drugiej Rzeczy-

pospolitej, Kraków 1987

Giertych Jędrzej – Tragizm losów Polski, Pelplin 1936

Kozicki Stanisław – Historia Ligi Narodowej, Londyn 1964

Kułakowski Mariusz (Józef Zieliński) – Roman Dmowski w świetle listów i

wspomnień, t. I i II, Londyn 1968-1972

Ryba Mieczysław – Naród a polityka, Lublin 1999

Wereszycki Henryk – hasło: Stanisław Grabski [w]: Polski słownik biogra-

ficzny. Tom VIII. Wrocław 1959-1960

Wojdyło Witold – Stanisław Grabski. Biografia polityczna, Toruń 2003

Współpraca:

Mateusz Kotas

Wydawca:

Wydział Szkoleniowy Młodzieży Wszechpolskiej

www.ws.wszechpolacy.pl

tel.: 0501 674 672, e-mail: pawelzanin@wp.pl

Zeszyt Szkoleniowy MW - Stanisław Grabski - Karol Wojciechowski

Życiorys Stanisława Grabskiego jest niezmiernie bogaty, a jego postać nieod-

łącznie wiąże się z historią Polski. Z wyjątkiem lat 1926-1939, w ogromnej mie-

rze to on właśnie kształtował politykę polską, jak też wywierał ogromny wpływ

na jej bieg. Będąc kilkakrotnie ministrem, delegatem podczas różnych konferen-

cji, autorem konkordatu, dokonał w swoim życiu rzeczywiście wiele. Działalność

publiczna jest jednak zawsze narażona na krytykę, szczególnie ze strony tych,

którym coś „nie pasowało” lub nie było po ich myśli. Ale Grabskiego nie kry-

tykowano wyłącznie ze strony obozu narodowego. Zresztą takich „dryfujących”

opodal głównego nurtu działaczy endeckich można było znaleźć w tamtych cza-

sach dość łatwo. Jednym z nich był na przykład Adolf Nowaczyński. W jednej

ze swoich książek, prof. Roman Wapiński słusznie zauważa, że część działaczy

– obojętnie, do którego grona partyjnego się ich zaliczy - była po prostu „wol-

nymi strzelcami”. Podobnie chyba było w przypadku Stanisława Grabskiego.

W swoim pamiętniku Grabski napisał: „Miałem [...] nieprzepartą tenden-

cję do krytycznego rozważanie każdej doktryny”. Jakkolwiek zdanie i zawarta

w nim myśl odnosi się do początków działalności tego wybitnego polityka, to

w swej treści jest ono niejako jego życiowym „credo”. Dla Grabskiego bowiem

doktryna nie miała żadnego znaczenia. W przeciwieństwie do niektórych „po-

lityków” endeckich, opinie Dmowskiego nie były dla Grabskiego „wyrocznią”,

a sam Dmowski nie był dla niego ani „alfą” ani tym bardziej „omegą”. Grab-

ski miał – jak podkreśla autor biografii - umysł niewątpliwie krytyczny. Jed-

nak swoje opinie polityczne rzadko konfrontował ze zdaniem innych. Stąd też

chyba częściej sam siebie traktował jako „początek” i „koniec” swoich przemy-

śleń i koncepcji, rozwiązań i decyzji. Trudno bowiem inaczej ocenić i zrozu-

mieć na przykład jego próbę podjęcia w 1925 roku ugody – wbrew niemal całe-

mu stronnictwu, do którego należał - z parlamentarną reprezentacją żydowską.

Dmowski pisał, że „ludzi tworzących jeden obóz musi znamionować jedność

w działaniu, bo inaczej jedni będą odrabiali to, co robią inni, i obóz nie będzie

ruszał z miejsca”. Stanisław Grabski tej jedności w działaniu obozu, do którego

należał, nie podtrzymywał, czego dowody dał wiele razy. Dlatego też, odsunię-

to go od obozu narodowego. Dmowski zauważył jednak dalej, że „jeżeli wszak-

że członkowie danego obozu wszyscy myślą jednakowo to znaczy, że myślą na

komendę, czyli nie myślą wcale”. W takim razie, Stanisław Grabski wniósł do

myśli i rozwoju ruchu narodowego wielkie bogactwo.

Postać Stanisława Grabskiego (1871-1949) zawsze budziła pewne kontrower-

sje w ruchu narodowym. Jego osoba, działalność polityczna oraz wystąpienia pu-

blicystyczne często były przyczyną sporów i polemik. W 2000 roku, w odpowie-

dzi na artykuł Endecki „demoliberał”, w którym Wojciech Rudny pisał o Sta-

nisławie Grabskim (Myśl Polska nr 32/2000), jeden z czytelników, w liście do

redakcji (MP nr 37/2000), w sposób niezwykle ostry i żywiołowy skrytykował

postać Grabskiego. Język autora listu charakteryzował się od strony semantyki

tak skrajnym zaangażowaniem emocjonalnym, iż odnosiło się wrażenie, jak gdy-

by chodziło mu o osobę żyjącą. Grabski zaś, jak wiadomo, zmarł w 1949 roku.

Skąd więc pojawiło się tyle wątpliwości i emocji?

W młodości Stanisław Grabski był działaczem socjalistycznym, później – bę-

dąc już politykiem endeckim – często zajmował stanowisko opozycyjne wobec

głównej postaci obozu narodowego, którą był Roman Dmowski. W latach 1920-

21 Grabski – jako delegat Narodowej Demokracji na konferencję ryską - zapre-

zentował koncepcję granicy wschodniej odmienną od wersji, którą przyjął Komi-

tet Narodowy Polski (KNP) Dmowskiego. Po przewrocie majowym w 1926 roku,

Grabski zupełnie odsunął się od działalności politycznej w strukturach organiza-

cyjnych ruchu narodowego. Nie był nawet członkiem Stronnictwa Narodowego

(SN). W latach 30 znalazł się on pod obstrzałem krytyki „młodych” obozu naro-

dowego, zaś jego nazwisko stało się synonimem błędów metod „liberalno-parla-

mentarnych”, które określano mianem „grabszczyzny”. Wątpliwości wokół osoby

Grabskiego dotyczyły nie tylko jego związków z ruchem narodowym. W czasie

II wojny światowej Stanisław Grabski czynnie angażował się w popieranie poli-

tyki Władysława Sikorskiego (w szczególności polityki dążącej do unormowania

stosunków z ZSRR), a po 1944 roku należał do grona polityków, których śro-

dowisko określano mianem „obozu projałtańskiego”. Była to grupa polityków,

którzy rzeczywistość, będącą wynikiem konferencji w Jałcie, uznali za fakt, do

Zeszyt Szkoleniowy MW - Stanisław Grabski - Karol Wojciechowski

którego należało się dostosować. Grabski wszedł więc w skład komunistycznej

Krajowej Rady Narodowej i został wkrótce trzecim zastępcą Bolesława Bieruta.

Życiorys Stanisława Grabskiego jest niezmiernie bogaty, a jego postać nie-

odłącznie wiąże się z historią Polski. Z wyjątkiem lat 1926-1939, w ogromnej

mierze to on właśnie kształtował politykę polską, jak też wywierał ogromny

wpływ na jej bieg. Będąc kilkakrotnie ministrem, delegatem podczas różnych

konferencji, autorem konkordatu, dokonał w swoim życiu rzeczywiście wiele.

Działalność publiczna jest jednak zawsze narażona na krytykę, szczególnie ze

strony tych, którym coś „nie pasowało” lub nie było po ich myśli. Ale Grab-

skiego nie krytykowano wyłącznie ze strony obozu narodowego. Kim więc

był ten polityk, publicysta, działacz społeczny, uczony i ekonomista zarazem?

W tym okresie Grabski publikował i sporo pisał o konieczności unormowa-

nia stosunków sąsiedzkich z ZSRR. Jego zdaniem, II wojna światowa kończyła

pięciowiekową historię Polski jako państwa wielonarodowego. Sądził on, że Pol-

ska będzie miała granice oparte na Odrze i Nysie, a 90% jej ludności stanowić

będą Polacy. Mimo to uważał, że trzeba wzmocnić Polskę przed ewentualnym

odwetem niemieckim jedynie poprzez solidarność państw słowiańskich i pisał,

że „samo przez się rozumie, że przodująca politycznie rola w świecie słowiańskim

przypadnie narodowi rosyjskiemu”. Jednak – według niego - nie oznaczało to, iż

Polska będzie w zupełności zależna politycznie od ZSRR. Witold Wojdyło zwraca

zaś uwagę na fakt „propozycji zmierzającej w kierunku akceptacji wejścia Polski

w sferę wpływów polityki rosyjskiej”. Grabski był już w owym momencie czło-

wiekiem starym i mimo wszystko myślącym jeszcze kategoriami I wojny świato-

wej. Wówczas nie potrafił chyba wyobrazić sobie politycznego poddaństwa, któ-

re później miało miejsce, wobec ZSRR. Zresztą - jak słusznie zauważa Wojdyło

– Grabski nie poruszał w ogóle problemu „polskich komunistów”.

MŁODOŚĆ

Stanisław Grabski urodził się 7 kwietnia 1871 w Borowie nad Bzurą (obec-

nie województwo mazowieckie), w rodzinie ziemiańskiej Feliksa i Stanisławy z

Mittelstaedtów. Był najstarszym z czwórki rodzeństwa (jego bratem był później-

szy premier w Drugiej Rzeczypospolitej – Władysław). Wychowywał się w tej sa-

mej atmosferze, jak większość przedstawicieli jego pokolenia „niepokornych”:

w wypełnionym pamiątkami po powstaniu styczniowym domu rodzinnym i w

okresie napastliwej antypolskiej kampanii prowadzonej w Kongresówce przez

Aleksandra Apuchtina i „słynnego” generał-gubernatora warszawskiego Iosi-

fa Hurkę. Był to czas, w którym powstańczemu romantyzmowi przeciwstawia-

no ideę pracy organicznej i pozytywizmu. Grabski należał do pokolenia „dzieci

1863 roku”, które wchodziło w życie w przedostatnim dziesięcioleciu XIX wie-

ku i – jak napisał historyk Ligi Narodowej (LN) Stanisław Kozicki – „wydawa-

ło inicjatorów prądu socjalistycznego w Polsce i twórców ideologii narodowej”.

Wstępną edukacją młodego, pięcioletniego Stanisława zajęła się jego mat-

ka. Uczyła go m.in. historii i geografii. Opowieści matki uzupełniał on so-

bie między innymi częstą lekturą albumu Jana Matejki Poczet królów Polski.

Systematyczną naukę podjął dopiero w 1880 r., gdy został uczniem V Gimna-

zjum w Warszawie. Tam też, od 1888 roku, brał udział w kółkach samokształ-

ceniowych, a w roku następnym został członkiem tajnej Centralizacji Kółek

Gimnazjalnych Królestwa. Grabski wspominał, że dominowały wśród nich „ja-

łowe dyskusje, w których operując przeważnie uczuciowymi argumentami, [...]

nikt nikogo naprawdę nie mógł przekonać”. Wkrótce wystąpił z wnioskiem o

opracowanie planu systematycznego kształcenia w dziedzinie nauk społecznych.

W tym czasie po raz pierwszy zetknął się z redakcją Głosu, a także poznał Lu-

dwika Krzywickiego, pioniera ruchu socjalistycznego i propagatora marksizmu.

PO ROKU 1945 – W KRAJOWEJ RADZIE NARODOWEJ

Do kraju wrócił Grabski w czerwcu 1945 roku. Został jednym z zastępców

prezydenta Krajowej Rady Narodowej. W tym charakterze brał udział w pra-

cach delegacji na konferencji poczdamskiej. Jego decyzję o powrocie najlepiej

wyjaśnia list, w którym napisał: „Po 16 dniach pobytu w Warszawie doszedłem

do przekonania, że decyzja moja przyjazdu do kraju i przyjęciu stanowiska wi-

ceprezydenta Krajowej Rady Narodowej była całkowicie trafna. [...] Oczywiście

nie od razu wrócą w pełni wolności obywatelskie i ustanie kontrola NKWD.

Ale ku temu idzie. I by doszło do tego jak najpełniej i jak najszybciej – jest tyl-

ko jedna droga: wchodzenie wszystkich dobrych patriotów do wszelkich orga-

nizacji samorządowych, społecznych, kulturalnych i władz administracyjnych

[...] Trzeba bardzo mądrej pracy w stylu Lubeckiego, trzeba wielkiej wytrwało-

ści i niezrażania się chwilowymi niepowodzeniami i przeszkodami – ale wszyst-

ko jest do osiągnięcia”. Być może dziś trudno zrozumieć taką postawę i pogląd.

Jednak w tamtym czasie nie wszystko było tak oczywiste. Warto nadmienić, że

do KRN zgodził się też wstąpić Witos.

Po rozwiązaniu KRN objął na Uniwersytecie Warszawskim katedrę ustro-

jów społecznych na Wydziale Prawa. Zmarł 6 maja 1949 roku w Sulejówku

pod Warszawą. Pochowano go na koszt państwa na cmentarzu Powązkowskim.

* * *

Zeszyt Szkoleniowy MW - Stanisław Grabski - Karol Wojciechowski

zywałaby „jedna i ta sama moralność w życiu publicznym i prywatnym, które-

go by więc ustawy były nie tylko celowe, lecz i moralne, zgodne z nakazami re-

ligii Chrystusowej, i co je jeszcze ważniejsze były uczciwe, bez obrazy przykazań

boskich wykonywane”.

W latach 1927-1933 Grabski opublikował dziesięciotomową Ekonomię Spo-

łeczną, podręcznik własnego systemu ekonomii społecznej. Z jego inicjatywy, we

Lwowie pod koniec 1936 roku, powstało Zjednoczenie Polaków Ziemi Czerwień-

skiej, stojące na gruncie koncepcji narodowych, w roku 1937 został współredak-

torem dwutygodnika Ziemia Czerwieńska. W 1938 był współautorem memoria-

łu, który następnie przedłożono prezydentowi Mościckiemu w sprawie kryzysu

rządów sanacyjnych – co nie spotkało się jednak z żadną reakcją. W owym me-

moriale, Grabski ostrzegał m.in. przed zagrożeniem niemieckim.

W tym okresie zaczął też Grabski fascynować się socjalizmem. We wspomnie-

niach z tamtych lat można przeczytać o braciach Grabskich, że byli to „zapale-

ni podówczas marksiści, którzy całą organizację kółek kierowali na tory mark-

sowsko-socjalistyczne [...] Zwłaszcza gorącym i niezmiernie ruchliwym agitato-

rem był starszy brat Stanisław”. Jednym z głównych zadań Centralizacji było

dostarczanie do kół programów samokształcenia i nielegalnej literatury oraz sze-

rzenie „ducha oporu” wśród uczniów gimnazjalnych, a także propagowanie ha-

seł socjalistycznych i kształtowanie kadr potencjalnych działaczy społecznych.

OKRES DZIAŁALNOŚCI SOCJALISTYCZNEJ

W wieku osiemnastu lat Grabski uważał się już za socjalistę. Jeszcze w

VII klasie zapoznał się z Manifestem komunistycznym, a wkrótce przestudiował

świeżo przetłumaczony pierwszy tom Kapitału Marksa. Co prawda, ideologia

marksistowska budziła w nim pewne wątpliwości, ale jej nie negował. Teoria o

„materializmie dziejowym” niewątpliwie go pociągała. W osiemnastym roku ży-

cia Grabski powiedział o sobie: „jestem niewierzący”. Dotąd „głęboko religijny

chłopiec”, doszedł do wniosku, że sprawy „pierwszych wszystkiego przyczyn i

ostatecznych celów” są poza sferą poznania naukowego. Odrzucił więc prawdy

wiary, nie dlatego, że był ateistą (bo ateizm jest „nienaukowy”), ale dlatego, że

był – pozytywistą. Dopiero później jego życie i czas przyniosły w tej sferze głę-

boką zmianę. Po śmierci pierwszej żony, Grabski odzyskał wiarę.

W 1890 roku – jako student Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Warszaw-

skiego – Stanisław Grabski wstąpił do Związku Robotników Polskich (ZRP), w

którym organizował stolarzy i metalowców. „[Grabski] w dyskusjach studenc-

kich na uniwersytecie zetknął się po raz pierwszy z Dmowskim i ostro z nim po-

lemizował”, pisał Henryk Wereszycki. Na jesieni 1891 roku wyjechał do Berli-

na na studia społeczno-filozoficzne i wszedł w tamtejsze środowisko działaczy

socjalistycznych. Kiedy z Berlina wyjechał Ignacy Daszyński, Grabski objął re-

dakcję Gazety Robotniczej, którą prawie w całości zapisywał sam (sic!), jak też

pomagał przy jej odbijaniu. Na łamach gazety opublikował wkrótce cykl arty-

kułów, w których głosił postulat niepodległości Polski. W tym czasie prowadził

agitację wśród robotników polskich na terenie Niemiec i Górnego Śląska, co

oczywiście naraziło go na aresztowanie. Dlatego też, opuścił Niemcy i wyjechał

do Paryża, gdzie zapisał się do Szkoły Nauk Politycznych. Następnie brał udział

- jako przedstawiciel ZRP - w słynnym zjeździe paryskim polskich socjalistów w

listopadzie 1892 roku, podczas którego uchwalono program Polskiej Partii So-

cjalistycznej (PPS). Wkrótce, na corocznym Zjeździe Zjednoczenia Zagranicznych

Stowarzyszeń polskiej młodzieży akademickiej w Zurychu wygłosił referat, w któ-

OKRES II WOJNY ŚWIATOWEJ

Po wrześniu 1939 roku Grabski został aresztowany i był więziony na Łubian-

ce. W wyniku układu Sikorski-Majski znalazł się w Londynie. Wkrótce został tam

przewodniczącym Rady Narodowej II kadencji. Rozpoczął współpracę z gen. Si-

korskim, dążąc do rozbicia układu, w którym część polityków endeckich i sanacyj-

nych zwróciła się przeciw Sikorskiemu z powodu jego dążeń w kierunku ugody z

rządem radzieckim. Grabski pogłębił rozbicie grupy endeckiej, odciągając od Ta-

deusza Bieleckiego m.in. prof. Bohdana Winiarskiego, Mariana Seydę i Wacława

Komarnickiego. Ten krytyk o nieprzepartych tendencjach do każdej doktryny

założył też dwutygodnik Jutro Polski, w którym popierał Sikorskiego, a po jego

śmierci, Stanisława Mikołajczyka. W tym czasie Grabski uchodził za jednego z

„najbardziej oddanych Sikorskiemu”, ponieważ uznawał konieczność porozumie-

nia z ZSRR, nawet za cenę ustąpienia w kwestii granicy ryskiej, którą sam kie-

dyś wynegocjował. Był to swego rodzaju tragizm losów tego człowieka i polityka.

W sierpniu 1944 roku, wraz z Mikołajczykiem, Grabski wziął udział w kon-

ferencjach ze Stalinem w Moskwie. Szczególnie mocno wobec Stalina upominał

się o Lwów dla Polski. Wówczas też doszło do rozmów Mikołajczyka i Grabskie-

go z przedstawicielami PKWN. Zdaniem Andrzeja Paczkowskiego (tezę tę podzie-

la również Witold Wojdyło) - w świetle stenogramów ogłoszonych przez PZPR

- Grabski z Mikołajczykiem, doprowadzając do tych rozmów, popełnili błąd poli-

tyczny, albowiem dali się zepchnąć w sferę stosunków „wewnątrzpolskich”. Moż-

na jednak spytać: co wtedy mieli począć? W tym kontekście dramatycznie brzmią

wspomnienia Franciszka Wilka z lutego 1944 roku, w których napisał, że „były

chwile w których [Grabski] nie przespał parę nocy pod rząd, chodząc po poko-

ju i myśląc, jak wybrnąć z położenia. A on już niejedno widział, robił, przeżył”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: