Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 1991-11-19, C 9/90
Andrea Francovich, Daniela Bonifaci i inni przeciwko Włochom
Opubl: OETS 2002, poz. 28
Teza:
1. Przysługujące państwom członkowskim, do których adresowana jest dyrektywa, prawo wyboru spośród kilku możliwych środków osiągnięcia celu wyznaczonego w dyrektywie, nie wyklucza
możliwości egzekwowania przed sądami krajowymi przez podmioty indywidualne praw, których treść można ustalić dostatecznie precyzyjnie w oparciu o przepisy samej dyrektywy.
2. Chociaż przepisy Dyrektywy nr 80/987 w sprawie ochrony pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy są dostatecznie precyzyjne i bezwarunkowe, w zakresie dotyczącym
ustalenia kręgu osób korzystających z ochrony oraz jej treści, jeżeli państwo członkowskie nie implementowało dyrektywy w wyznaczonym terminie, zainteresowane osoby nie mogą dochodzić
powyższych praw przed sądami krajowymi, ponieważ przepisy dyrektywy nie określają, jaki podmiot zapewnia tą ochronę. Nie można uznać, że państwo ponosi odpowiedzialność jedynie na tej
podstawie, że nie dokonało implementacji dyrektywy w odpowiednim terminie.
3. Pełna skuteczność norm prawa wspólnotowego oraz ochrona wynikających z nich praw byłaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie mogły uzyskać odszkodowania w przypadku
wyrządzenia im szkód wskutek naruszenia prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność. Możliwość uzyskania takiego odszkodowania od państwa
członkowskiego jest w szczególności niezbędna, gdy pełna skuteczność przepisów wspólnotowych jest uzależniona od uprzednich działań ze strony państwa i gdy w rezultacie braku takich działań
podmioty indywidualne nie mogą dochodzić przed sądami krajowymi praw nadanych im na podstawie prawa wspólnotowego. Z Traktatu wynika zasada, na mocy której państwa muszą
odpowiadać za szkody wyrządzone podmiotom indywidualnym wskutek naruszenia przepisów wspólnotowych, za które to naruszenia państwo ponosi odpowiedzialność. Dalsze podstawy
obowiązku naprawienia takich szkód przez państwo członkowskie można znaleźć w art. 5 [10] TWE, który wymaga od państw podjęcia wszelkich stosownych środków, czy to ogólnych czy
szczególnych, w celu zapewnienia implementacji prawa wspólnotowego i w rezultacie unieważnienia bezprawnych konsekwencji naruszenia prawa wspólnotowego.
4. Chociaż prawo wspólnotowe wymaga, by państwa członkowskie ponosiły odpowiedzialność z tytułu strat i szkód wyrządzonych podmiotom indywidualnym wskutek naruszenia prawa
wspólnotowego, do którego doszło z ich winy, warunki, od spełnienia których zależy prawo do uzyskania odszkodowania, zależą od charakteru naruszenia prawa wspólnotowego, które
doprowadziło do wyrządzenia szkody. W przypadku państw członkowskich, które nie zdołały wywiązać się z wynikającego z art. 189 ust. 3 [249] TWE obowiązku podjęcia środków
koniecznych do osiągnięcia celu wyznaczonego przez dyrektywę, pełna skuteczność powyższej reguły prawa wspólnotowego wymaga, aby istniało prawo do odszkodowania, jeżeli spełnione są
następujące warunki: po pierwsze, nakazany przez dyrektywę skutek powinien przyznawać prawa podmiotom indywidualnym; po drugie, powinna istnieć możliwość ustalenia treści powyższych
praw na podstawie przepisów dyrektywy; po trzecie, powinien istnieć związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem obowiązku ciążącego na państwie a szkodą. Wobec braku wspólnotowych
regulacji, państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność z tytułu wyrządzonych przez nie szkód, zgodnie z regułami prawa krajowego dotyczącymi odpowiedzialności odszkodowawczej.
Niemniej jednak, warunki materialne i formalne określone w prawie krajowym nie mogą być gorsze od warunków dotyczących podobnych roszczeń wysuwanych w sprawach wewnętrznych oraz
nie powinny być tak sformułowane, aby praktycznie uniemożliwić lub nadmiernie utrudnić uzyskanie odszkodowania.
Uzasadnienie:
Podstawy wyroku:
1. Zarządzeniami z dnia 9 lipca i z dnia 30.12.1989 r., [...], Pretura di Vicenza (w sprawie C-6/90) i Pretura di Bassano del Grappa (w sprawie 9/90) skierowały do Trybunału kilka pytań z
wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego na podstawie art. 177 [234] TWE, co do interpretacji art. 189 [249] ust. 3 TWE oraz Dyrektywy Rady nr 80/987/EEC z 20.10.1980 r. (Dz.Urz.
1980 L283, s. 23).
2. Powyższe pytania podniesiono w związku z postępowaniem wszczętym przez Andrea Francovich oraz Danielę Bonfaci i in. przeciwko Republice Włoch.
3. Celem Dyrektywy nr 80/987, nie naruszając korzystniejszych przepisów obowiązujących w państwach członkowskich, jest zagwarantowanie pracownikom minimalnego poziomu ochrony na
szczeblu wspólnotowym w razie niewypłacalności ich pracodawcy. W szczególności, zapewnia ona szczególne gwarancje dotyczące wypłaty niezaspokojonych roszczeń płacowych.
4. Na podstawie art. 11 Dyrektywy państwa członkowskie mają obowiązek wydać ustawy, rozporządzenia oraz przepisy administracyjne konieczne do spełnienia wymogów Dyrektywy w
wyznaczonym terminie, który upłynął 23.10.1983 r. Republika Włoch nie wywiązała się z powyższego obowiązku, co stwierdzono w wyroku Trybunału w sprawie 22/87 Komisja przeciwko
Włochom [1989] ECR 143.
5. Pan Francovich, będący stroną w postępowaniu głównym w sprawie 6/90, pracował dla CDN Elettronica SnC w Vicenzie, ale otrzymywał jedynie sporadyczne wypłaty wynagrodzenia. W
związku z powyższym, wszczął postępowanie przed Pretura di Vicenza, który nakazał pozwanemu zapłatę blisko 6 milionów LIT. Nieudaną próbę wyegzekwowania tego wyroku podjął komornik
z okręgu Tribunale di Vicenza. Pan Francovich uznał zatem, że ma prawo do uzyskania środków przewidzianych w Dyrektywie nr 80/987 od państwa włoskiego lub, alternatywnie, do
odszkodowania.
6. W sprawie 9/90, Daniela Bonifaci i 33 innych pracowników wszczęło postępowania przed Pretura di Bassano del Grappa, podnosząc że byli zatrudnieni przez Gaia Confezioni Srl, która ogłosiła
upadłość 5.4.1985 r. Po rozwiązaniu stosunku pracy wierzytelności powodów z tytułu wynagrodzeń wynosiły ponad 235 milionów LIT. Zostały one uznane za dług przedsiębiorstwa w
postępowaniu upadłościowym. Po upływie ponad 5 lat od ogłoszenia niewypłacalności nie otrzymali żadnej spłaty, zaś syndyk masy upadłościowej poinformował ich, że nawet częściowe
zaspokojenie ich roszczeń jest całkowicie nieprawdopodobne. W konsekwencji, powodowie wszczęli postępowanie przeciwko Republice Włoch, domagając się, zważywszy na obowiązek
implementacji Dyrektywy nr 80/987 ze skutkiem od 23.10.1983 r., wypłaty przez państwo zaległych wynagrodzeń, przynajmniej za okres trzech miesięcy, lub alternatywnie, odszkodowania.
7. W powyższych okolicznościach sądy krajowe przedłożyły poniższe pytania, identyczne w obydwu sprawach, z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego:
"1. Czy zgodnie z obowiązującym systemem prawa wspólnotowego podmioty indywidualne, które poniosły szkodę wskutek braku implementacji przez państwo członkowskie Dyrektywy nr
80/987 - co zostało potwierdzone wyrokiem Trybunału - mają prawo domagać się, by państwo zachowało się w sposób zgodny z określonym w przepisach powyższej Dyrektywy, które są
dostatecznie precyzyjne i bezwarunkowe, bezpośrednio powołując się na przepisy prawa wspólnotowego przeciwko państwu członkowskiemu w celu uzyskania ochrony, które państwo samo
powinno zapewnić, oraz domagać się odszkodowania za poniesione straty wskutek niewydania przepisów, które powinny to prawo zrealizować?
2. Czy rozpatrywane łącznie przepisy art. 3 i 4 Dyrektywy Rady nr 80/987 należy interpretować w ten sposób, że tam, gdzie państwo nie skorzystało z możliwości ustanowienia limitów zgodnie z
art. 4, jest zobowiązane zaspokoić roszczenia pracowników zgodnie z art. 3?
3. W przypadku negatywnej odpowiedzi na pytanie 2, Trybunał jest proszony o wypowiedzenie się, jakie minimalne gwarancje państwo musi zapewnić na podstawie Dyrektywy nr 90/987
uprawnionym pracownikom, by wypłata części należnego wynagrodzenia mogłaby być uznana za prawidłową realizację celów powyższej Dyrektywy?"
8. [...]
9. Pierwsze pytanie porusza dwie kwestie, które należy rozważyć oddzielnie. Dotyczy ono, po pierwsze, bezpośredniej skuteczności przepisów Dyrektywy, które określają prawa pracowników, a
po drugie, istnienia i zakresu odpowiedzialności państwa za szkody z tytułu naruszenia przez nie obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego.
Bezpośrednia skuteczność przepisów Dyrektywy określających prawa pracowników
10. Pierwsza część pierwszego pytania zmierza do ustalenia, czy przepisy Dyrektywy, które określają prawa pracowników, należy interpretować w ten sposób, że wobec niewydania w
odpowiednim terminie środków implementujących zainteresowane osoby mogą dochodzić przed sądami krajowymi powyższych praw od państw.
11. Zgodnie z poglądem konsekwentnie aprobowanym przez Trybunał, państwo członkowskie, które nie podejmie w odpowiednim terminie środków służących implementacji dyrektywy, nie może
powoływać się w stosunku do podmiotów indywidualnych na własne zaniechanie realizacji wykonania obowiązków wyznaczonych dyrektywą. Zatem, kiedykolwiek przepisy dyrektywy, w zakresie
w jakim chodzi o ich przedmiot, są bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne, można powoływać je, w wypadku braku podjęcia środków implementujących dyrektywę w odpowiednim terminie,
przeciwko jakimkolwiek sprzecznym z dyrektywą przepisom krajowym lub w zakresie, w jakim przepisy dyrektywy określają prawa, które podmioty indywidualne mogą dochodzić przeciwko
państwu (zob. wyrok w sprawie 8/81 Becker przeciwko Finanzamt Muester-Innenstadt [1982] ECR 53).
12. Zatem należy stwierdzić, czy przepisy Dyrektywy nr 80/987, które określają prawa pracowników są bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne. Należy rozważyć trzy kwestie: krąg osób
uprawnionych do ochrony, zakres ochrony oraz krąg podmiotów odpowiedzialnych za jej zapewnienie. W związku z powyższym nasuwa się pytanie, czy państwo może ponosić odpowiedzialność
za zapewnienie ochrony, jeżeli nie implementowało Dyrektywy w odpowiednim terminie.
13. Co do kręgu osób uprawnionych do korzystania z ochrony, należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 1 ust. 1, Dyrektywa odnosi się do roszczeń pracowników wynikających z umów o pracę lub
stosunków pracy kierowanych wobec pracodawców, co do których wszczęto postępowanie upadłościowe w rozumieniu art. 2 ust. 2. Ten ostatni przepis definiuje okoliczności, w których
pracodawcę należy uznać za niewypłacalnego. Art. 2 ust. 2 odwołuje się do prawa krajowego w zakresie dotyczącym definicji pojęcia "pracownika" i "pracodawcy". Wreszcie, art. 1 ust. 2
stanowi, iż państwa członkowskie mogą, w drodze wyjątku i po spełnieniu określonych warunków, wyłączyć roszczenia pewnych kategorii pracowników, ujętych w aneksie do Dyrektywy.
14. Powyższe przepisy są na tyle precyzyjne i bezwarunkowe, by umożliwić sądowi krajowemu określenie, czy dana osoba powinna być uznana za podmiot, który objęty jest zakresem
Dyrektywy. Sąd krajowy musi jedynie zweryfikować, czy osoba zainteresowana jest osobą zatrudnioną na podstawie prawa krajowego i czy nie jest wyłączona z zakresu zastosowania powyższej
Dyrektywy zgodnie z art. 1 ust. 2 i Aneksem 1 (co do warunków takiego wyłączenie zob. wyrok w sprawie 22/87 Komisja przeciwko Włochom, w § 18 do 23, oraz w sprawie Komisja
przeciwko Grecji [1990] ECR I-3817, w § 11 do 26) oraz ustalić, czy zachodzi jeden z przypadków niewypłacalności w rozumieniu art. 2 Dyrektywy.
15. Przechodząc do zakresu ochrony, art. 3 Dyrektywy stanowi, że należy podjąć wszelkiego rodzaju środki w celu zapewnienia wypłaty zaległych roszczeń dotyczących wynagrodzeń
wynikających z umów o pracę lub stosunków pracy, za okres poprzedzający datę wyznaczoną przez państwo członkowskie, które ma do wyboru trzy możliwości:
(a)
datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy (ogłoszenia upadłości),
(b)
datę zwolnienia z pracy zainteresowanego pracownika ze względu na ogłoszenie upadłości pracodawcy,
(c)
datę będącą początkiem upadłości pracodawcy lub datę stanowiącą moment, w którym umowa o pracę lub stosunek pracy uległy zerwaniu ze względu na upadłość pracodawcy.
16. W zależności od dokonanego wyboru, państwo członkowskie na podstawie art. 4 ust. 1 i 2 może ograniczyć odpowiedzialność do trzech miesięcy lub, odpowiednio, ośmiu tygodni,
obliczanych zgodnie z zasadami określonymi w tym przepisie. Wreszcie, art. 4 ust. 3 stanowi, że państwa członkowskie mogą ustalić pułap odpowiedzialności, aby uniknąć wypłat sum
wykraczających poza socjalny cel Dyrektywy. Jeżeli państwa skorzystają z powyższej opcji, muszą poinformować Komisję o metodach użytych do ustalenia tego pułapu. Ponadto, art. 10 stanowi,
że Dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich do podjęcia koniecznych środków w celu eliminacji nadużyć, a w szczególności odrzucenia lub ograniczenia odpowiedzialności w pewnych
okolicznościach.
17. Art. 3 Dyrektywy pozostawia zatem do uznania państwu członkowskiemu wyznaczenie daty, od której należy zaspokoić roszczenia z tytułu wynagrodzenia. Jednakże, co wynika z utrwalonego
orzecznictwa Trybunału (zob. wyroki w sprawach 71/85 Holandia przeciwko FNV [1986] ECR 3855; 286/85 McDermott i Cotter przeciwko Minister for Social Welfare and Attorney General
[1987] ECR 1453, w § 15), prawo państwa do dokonania wyboru spośród kilku możliwych środków osiągnięcia celu wymaganego przez dyrektywę, nie pozbawia podmioty indywidualne
możliwości dochodzenia przed sądami krajowymi praw, których treść może być określona dostatecznie precyzyjnie na podstawie przepisów samej dyrektywy.
18. W niniejszej sprawie, celem wymaganym przez Dyrektywę jest zagwarantowanie, by zaległe roszczenia pracownicze z tytułu wynagrodzeń zostały zaspokojone w wypadku niewypłacalności
pracodawcy. Fakt, iż art. 3 i 4 ust. 1 pozostawiają państwom członkowskim pewną swobodę, jeśli chodzi o środki użyte do zapewnienia powyższej ochrony oraz o ograniczenie jej wysokości, nie
wpływa na precyzyjność i bezwarunkowy charakter celu dyrektywy.
19. Jak zauważyła Komisja oraz powodowie, możliwe jest określenie minimum ochrony przyjętego w Dyrektywie poprzez wyznaczenie daty, której wybór pociąga za sobą określenie minimalnego
poziomu odpowiedzialności instytucji zapewniającej ochronę. Powyższa data jest dniem ogłoszenia upadłości pracodawcy, podczas gdy pozostałe daty (doręczenia zwolnienia z pracy oraz
rozwiązania umowy o pracę lub stosunków pracy) są, zgodnie z art. 3, z konieczności następstwem niewypłacalności i dlatego wyznaczają dłuższy okres, za który należy zapewnić wypłatę zaległych
wynagrodzeń.
20. Możliwość ograniczenia ochrony na podstawie art. 4 ust. 2 nie przekreśla możliwości wyznaczenia minimalnego poziomu ochrony. Z wykładni językowej powyższego przepisu wynika, że
państwa członkowskie mogą ograniczyć ochronę zagwarantowaną pracownikom w odniesieniu do okresu sprzed daty wymienionej w art. 3. Powyższy okres wyznacza się w odniesieniu do każdej
z trzech dat przewidzianych w art. 3, dlatego zawsze można określić do jakiego poziomu państwo zredukowało ochronę przyznaną przez Dyrektywę w zależności od daty, którą to państwo
wybrałoby, gdyby dokonało transpozycji Dyrektywy.
21. W odniesieniu do art. 4 ust. 3, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą ustalić pułap odpowiedzialności, aby uniknąć wypłaty sum wykraczających poza socjalny cel Dyrektywy oraz art.
10, który stanowi, że Dyrektywa nie narusza wyboru przez państwa członkowskie środków koniecznych do uniknięcia nadużyć, należy zauważyć, że państwo członkowskie, które nie zdołało
wywiązać się z obowiązku implementacji Dyrektywy, nie może anulować praw, które ta Dyrektywa przyznaje podmiotom indywidualnym opierając się na możliwości ograniczenia wysokości
gwarantowanej sumy. Z możliwości tej państwo mogłoby skorzystać, gdyby wdrożyło środki konieczne do implementacji Dyrektywy (zob. wyrok w sprawie 8/81 Becker przeciwko Finanzamt
Muenster-Innenstadt [1982] ECR 53, w § 34).
22. Należy więc stwierdzić, że przepisy których dotyczyło pytanie, są bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne co do treści ochrony.
23. Jeżeli chodzi o podmiot odpowiedzialny za zapewnienie ochrony, art. 5 Dyrektywy stanowi że "państwa członkowskie powinny ustanowić szczegółowe zasady organizacji, finansowania i
funkcjonowania instytucji gwarancyjnych, przy zastosowaniu następujących zasad:
a) wkłady kapitałowe powyższych instytucji powinny być niezależne od kapitału operacyjnego pracodawców oraz niedostępne w trakcie postępowania upadłościowego;
b) jeżeli nie zapewniono pełnego finansowania ze środków publicznych, pracodawcy powinni współuczestniczyć w finansowaniu działalności instytucji gwarancyjnej;
c) środki zgromadzone przez instytucję gwarancyjną powinny być wypłacane bez względu na to, czy pracodawca uiścił należne składki.
24. Przedłożono pogląd, że ponieważ Dyrektywa uwzględnia możliwość finansowania instytucji gwarancyjnych w całości ze środków publicznych, nie może zaakceptować tego, aby państwo
członkowskie mogło wyłączyć skutki Dyrektywy przez twierdzenie, iż może przerzucić obowiązek ponoszenia całości lub części kosztów finansowania systemu na inne podmioty.
25. Powyższy argument jest bezpodstawny. Z Dyrektywy wynika, że państwo członkowskie jest zobowiązane powołać odpowiednie instytucje gwarancyjne. Na podstawie art. 5 państwo
członkowskie ma szeroką swobodę odnośnie organizacji, obsługi i finansowania instytucji gwarancyjnych. Sam fakt, do którego odnosi się Komisja, że finansowanie systemu ze środków
publicznych jest jednym z rozwiązań przewidzianych w Dyrektywie nie oznacza, że to państwo jest podmiotem odpowiedzialnym za wypłatę zaległych wynagrodzeń. Obowiązek wypłaty spoczywa
na instytucjach gwarancyjnych. Państwo, wykonując swoje prawo do ustalenia zasad organizacji instytucji gwarancyjnej, może wybrać możliwość finansowania jej działalności w całości ze
środków publicznych. W takim przypadku, państwo przyjmuje na siebie obowiązek, który w zasadzie nie należy do niego.
26. W związku z powyższym, pomimo że przepisy analizowanej Dyrektywy są dostatecznie precyzyjne i bezwarunkowe jeśli chodzi o określenie kręgu osób uprawnionych do korzystania z
gwarancji oraz o treść powyższej gwarancji, nie wystarcza to, by podmioty indywidualne mogły powoływać się na treść powyższych przepisów przed sądami krajowymi. Powyższe przepisy nie
identyfikują podmiotów odpowiedzialnych za zapewnienie gwarancji, a państwo nie może być uznane za odpowiedzialne jedynie na tej podstawie, że nie zdołało podjąć środków w celu terminowej
implementacji Dyrektywy.
27. Zatem, na pierwszą część pierwszego pytania należy udzielić następującej odpowiedzi: przepisy Dyrektywy nr 80/987, które określają prawa pracowników, powinny być interpretowane w ten
sposób, iż osoby zainteresowane nie mogą dochodzić powyższych praw przed sądami krajowymi przeciwko państwu, które nie implementowało Dyrektywy w odpowiednim terminie.
Odpowiedzialność państwa z tytułu szkody wyrządzonej wskutek niedopełnienia obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego
28. Co do drugiej części pierwszego pytania, sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy państwo członkowskie jest zobowiązane naprawić szkody wyrządzone podmiotom indywidualnym wskutek
niedokonania transpozycji Dyrektywy nr 80/987.
29. Sąd krajowy podniósł zatem kwestię istnienia i zakresu odpowiedzialności państwa za szkody powstałe wskutek naruszenia obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego.
30. Powyższa kwestia musi być rozważona w świetle ogólnego systemu Traktatu oraz jego fundamentalnych zasad.
(a) zasada odpowiedzialności państwa
31. Na wstępie należy podnieść, że TEWG stworzył własny system prawny, który został włączony do systemów prawnych państw członkowskich i który sądy tych państw mają obowiązek
stosować. Podmiotami powyższego systemu prawnego są nie tylko państwa członkowskie, lecz również ich obywatele. Tak jak nakłada na podmioty indywidualne obowiązki, prawo wspólnotowe
może nadawać prawa, stające się częścią ich statusu prawnego. Powyższe prawa powstają nie tylko wtedy, gdy są wyraźnie zagwarantowane w Traktacie, ale również z racji wyraźnie określonych
obowiązków, nałożonych zarówno na podmioty indywidualne jak i państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe (zob. wyroki w sprawie 26/62 Van Gend en Loos [1963] ECR 1 oraz w
sprawie 6/64 Costa przeciwko ENEL [1964] ECR 585).
32. Sądy krajowe, których zadaniem jest stosowanie przepisów wspólnotowych, muszą zapewnić, aby powyższe przepisy były w pełni skuteczne oraz muszą chronić zawarte w nich prawa
podmiotów indywidualnych (zob. w szczególności wyroki w sprawach 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal [1978] ECR 629, w § 16 oraz 213/89 Factortame
[1990] ECR I-2433, w § 19).
33. Pełna skuteczność przepisów wspólnotowych oraz ochrona praw przez nie gwarantowanych zostałaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie miały możliwości uzyskania odszkodowania
w przypadku naruszenia powyższych praw wskutek złamania prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność.
34. Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa członkowskiego jest niezbędna, gdy, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, pełna skuteczność przepisów wspólnotowych jest uzależniona
od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy w rezultacie jego braku podmioty indywidualne nie mogą dochodzić przed sądami krajowymi praw przyznanych im na podstawie prawa
wspólnotowego.
35. Wynika stąd, że zasada, na mocy której państwo ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone podmiotom indywidualnym wskutek naruszenia prawa wspólnotowego, za które może być
obarczone odpowiedzialnością, jest właściwa dla systemu prawnego stworzonego w oparciu o Traktat.
36. Dalsze podstawy obowiązku pokrycia strat i szkód przez państwa członkowskie zawarte są w art. 5 [10] TWE, na podstawie którego państwa członkowskie są zobowiązane podejmować
wszelkie odpowiednie środki, czy to ogólne czy szczególne, aby zapewnić wywiązanie się z obowiązków na gruncie prawa wspólnotowego. Wśród nich można wyróżnić obowiązek zniesienia
bezprawnych konsekwencji naruszenia prawa wspólnotowego (zob. w stosunku do przepisu art. 86 TEWWiS orzeczenie w sprawie 6/60 Humbelt przeciwko Belgii [1960] ECR 559).
37. Z powyższego wynika, że zasadą prawa wspólnotowego jest ciążący na państwach członkowskich obowiązek naprawy szkód wyrządzonych podmiotom indywidualnym przez naruszenie
prawa wspólnotowego, za które to naruszenie państwa ponoszą odpowiedzialność.
(b) warunki odpowiedzialności państwa
38. Chociaż prawo wspólnotowe wymaga odpowiedzialności państwa, warunki, na podstawie których powyższa odpowiedzialność daje podstawy do odszkodowania, zależą od rodzaju
naruszenia prawa wspólnotowego.
39. Tam, gdzie, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, państwo członkowskie nie zdołało wypełnić obowiązku wynikającego z art. 189 [249] ust. 3 TWE do podjęcia wszelkich środków
koniecznych do osiągnięcia celu wyznaczonego przez dyrektywę, pełna skuteczność takiego przepisu prawa wspólnotowego wymaga zapewnienia prawa do odszkodowania w przypadku
spełnienia trzech warunków.
40. Pierwszym z tych warunków jest, aby cel wyznaczony przez dyrektywę pociągał za sobą przyznanie praw podmiotom indywidualnym. Drugi warunek odnosi się do tego, że powinno być
możliwe ustalenie treści powyższych praw na podstawie przepisów dyrektywy. Trzeci warunek zakłada istnienie związku przyczynowego między naruszeniem obowiązku ciążącego na państwie, a
szkodą i stratą poniesioną przez strony.
41. Powyższe warunki są wystarczające do powstania prawa podmiotów indywidualnych do odszkodowania, które to prawo wynika bezpośrednio z prawa wspólnotowego.
42. Uwzględniając powyższe ograniczenia, państwo musi wypłacić odszkodowanie za wyrządzone przez siebie szkody na podstawie krajowych reguł dotyczących odpowiedzialności. Wobec
braku przepisów wspólnotowych, każde państwo członkowskie ma wyznaczyć właściwe sądy oraz ustanowić zasady postępowania, które zabezpieczą prawa przyznane podmiotom
indywidualnym przez prawo wspólnotowe (zob. wyroki w sprawach 60/75 Russo przeciwko AIMA [1976] ECR 45, 33/76 Rewe przeciwko Landwirtschaftskammer Saarland [1976] ECR 1989
oraz 158/80 Rewe przeciwko Hauptzollant Kiel [1981] ECR 1805).
43. Dodatkowo, warunki materialne i formalne określone w prawie krajowym nie mogą być gorsze od warunków dotyczących podobnych roszczeń w sprawach wewnętrznych oraz nie powinny
być tak sformułowane, aby praktycznie uniemożliwić lub nadmiernie utrudnić uzyskanie odszkodowania (zob. m.in. orzeczenie w sprawie 199/82 Amministrazione delle Finanze dello Stato
przeciwko San Giorgio [1983] ECR 3595).
44. W niniejszej sprawie naruszenie prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie z uwagi na brak terminowej transpozycji Dyrektywy nr 80/987 zostało potwierdzone orzeczeniem
Trybunału. Cel wyznaczony przez powyższą Dyrektywę pociąga za sobą zagwarantowanie pracownikom prawa do wypłaty ich zaległego wynagrodzenia. Jak wynika jasno z odpowiedzi na
pierwszą część pierwszego pytania, treść powyższego prawa może być określona na podstawie przepisów Dyrektywy.
45. W rezultacie, sąd krajowy musi, zgodnie z krajowymi regułami dotyczącymi odpowiedzialności, stać na straży prawa pracowników do uzyskania odszkodowania za szkody wyrządzone im w
wyniku braku transpozycji dyrektywy.
46. Zatem odpowiedź na pytanie sądu krajowego musi być następująca: państwo członkowskie ma obowiązek naprawienia szkód poniesionych przez podmioty indywidualne wskutek braku
terminowej implementacji Dyrektywy nr 80/987/EEC.
47. Z uwagi na odpowiedź na pierwsze pytanie przedłożone przez sądy krajowe, odpowiedź na pozostałe dwa pytania jest bezprzedmiotowa.
Miejsca publikacji:
OETS 2002, poz. 28
Dodatkowe informacje:
Patrz sygnatura C 6/90
Joanat