I. Biblia Żydowska (Biblia Hebraica BH) oraz Biblia chrześcijańska (S.T.). Koncepcja kanonu ksiąg świętych.
1. Wyznawcy judaizmu
2. Chrześcijanie
3. Muzułmanie
Każda z ww. religii korzysta z Biblii jako głównej księgi wiary. Różni je interpretacja ksiąg
Ad 1.
Żydzi interpretują Biblię przez Talmud stąd Judaizm Talmudyczny lub Judaizm Rabiniczny.
Ad 2.
Interpretacja przez pryzmat Nowy Testament, gdzie sednem rozumienia jest wiara w Jezusa Chrystusa, stąd Chrystologia.
Ad 3.
Interpretacja przez pryzmat Koranu.
Tradycja żydowska => Biblia Hebrajska (wg Żydów, więcej napisana po hebrajsku niż aramejsku.
Biblia Hebrajska składa się z:
a) Tora(h) = od jara (t - taw) – ciskać, miotać, rzucić; mówić, ale też uczyć nauczać.
Na grecki νομος nomos – prawo stąd tłumaczone jako prawo.
Pięciozwój – πεντατέύχως Pentatuchos => futerał na zwoje
Sednem Biblii Hebrajskiej jest Pięcioksiąg.
1. Nebiim => prorocy
a) Risonim => rosz hebr. głowa stąd Risonim Nebiim – prorocy wcześniejsi: Joz, Sdz, 1 i 2 Sm, 1 i 2 Krl.
Działalność opisana od 1200 przed Chr., do 587 przed Chr czyli zagłady Jerozolimy. Zgodnie z tym, prorok to jest ten, który przedstawia i ocenia przeszłość z myślą o kształtowaniu przyszłości.
2. Acharonim – acharon – plecy, grzbiet.
Nebiim acharonim – prorocy późniejsi: Iż, Jr, Ez, Dwunastu: Oz, Jl, Am, Abd, Jo, Mi, Na, Hb, Sof, Ag, Za, Ma.
3. Ketubim – od katab, ketubim=> pisać, pisma.
Ps, Hi, Prz, Pięć zwojów: Rt, Pnp, Koh, Lm, Est, Ezd, Ne, 1-2 Krn, Dn, czyli w sumie 39 ksiąg.
Reasumując zestawienie mamy od pierwszych liter TANAK (Torah, Nebiim, Ketubim).
Biblia żyje, gdy jest odtwarzana, czytana.
Stary Testament – Stare Przymierze
Testament pochodzi z łacińskiego co oznacza przymierze, układ, więź
Nowy Testament – Nowe Przymierze
Układ ST bierze się z Biblii greckiej – Septuaginty, czyli przekładu z języka hebrajskiego na grecki z dodaniem ksiąg, które powstały w języku greckim.
Pierwotna to protokanoniczna, a w greckim deuterokanoniczna.
Ksiąg deuterokanonicznych jest siedem: Mdr, Syt, Jdt, Tob, Ba, 1-2 Mch. Wg chrześcijan jest więc 46.
Układ ksiąg
1. Historyczne – Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt, Joz, Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl, 1-2 Krn, Ezd, Ne, 1-2 Mch, Rt, Tob, Jt, Est.
2. Prorockie – Iż, Jr, Ez, Dn - prorocy więksi,
Prorocy mniejsi; Oz, Jd, Ag, Abd, Ma, Am, Jon, Mi, Na, Hi, Za, Ml
3. Dydaktyczne (mądrościowe) pozostałe księgi ST.
Układ ksiąg odzwierciedla kolejność powstania zbiorów.
Najważniejszym wydarzeniem Pięcioksięgu jest wyjście z Egiptu. Z tym związana była pamięć Izraela. Jemu poświęcone są księgi Wj, Kpł, Lb, Pwt.
Te księgi rozpatrywane są z różnych perspektyw:
1. historycznej
2. społecznej
3. kulturowej
4. prawa
5. liturgicznej
Kiedy księgi wyjścia były utrwalone, pojawiło się pytanie o początki. Z pytania o początku przed 1250 przed Chr. Z tego pytania zrodziły się dwie odpowiedzi;
1. Uwzględnienie pamięci i wątków historycznych. Była to pamięć o protoplastach biblijnego Izraela. Było ich trzech: Abraham, Izaak, Jakub. Pamięć była elementem tradycji ustnej. Ta pamięć została utrwalona w Rdz 12-50 – protohistoria Izraela. Historia Izraela rozpoczęła się wraz z wyjściem z Egiptu. Od tej pory lud stał się narodem świadomym swojego bytu. Abraham, Izaak, Jakub żyli w czasie: 1850-1750. Nastąpiła potem niewola do ok. 1250 r w Egipcie.
Co było wcześniej?
Jedynym przesłaniem stały się wiec wyobrażenia, myślenie kształtujące się w myśli. Zostało to stworzone w Rdz 1-11. Tekst ten można nazwać prehistorią.
Prehistoria Protohistoria Historia
Rdz 1-11 Rdz 12-50 Od Wj do końca
Cała biblia napisana jest w języku hebrajskim. Niektóre jednak księgi są w języku aramejskim.
Nazwa księgi tyi$)"r:B Bereszit (Na początku, w łacińskiej Wulgacie – In Principio (Genesis – Księga Początków), w języku greckim γενεσεως Geneseos - Początki), pochodzi jak pozostałe części Pięcioksięgu, pochodzą od pierwszych słów zawartych w poszczególnych częściach.
Ze staropolskiego pochodzi Genesis, rodzaj, początek stąd Księga Rodzaju.
Księga Genesis dzieli się na dwie części: Rdz 1-11, a druga Rdz 12-50.
Pierwszą część możemy nazwać prehistorią, czy też historią początków. Urgesichte z niemieckiego – dzieje początków.
1. Budowa i cel księgi Rodzaju: prehistoria i protohistoria Izraela
a) łatwy przekaz w formie opowiadania (Noe, Babel, pierwsi ludzie, stworzenie)
b) rodowody (genealogia)
Celem rodowodów i opowiadań jest zapełnienie przeszłości w dwóch wymiarach:
- czasu – następstwo pokoleń,
- przestrzeń – opowiadania.
Tak opowiadania i genealogie są potrzebne. Spełniają rolę, jaką należałoby wypełnić luki czasowe, aby mogły wystąpić długowieczne postacie jak: Meteszuel, Jaird.
Prehistoria dzieli się na dwie części: przed potopem i po potopie. O tym co było przed opowiada się zdawkowo, w skutek czego potop zmienił świat na inny. Potop rozumiany jest więc jako nowe stworzenie, woda, która oczyszcza. Czas przed potopem ukazują moralną degradację ludzkości: Rdz 4, 22-24; 5, 29; 9, 20-27, 11, 1-9. Obok tego występuje również błogosławieństwo. Tu wyraz tego czynu widzimy w płodności.
Rdz 12 – rozumiany jako przejaw ambiwalencji, czyli dwuznaczności, zmagania dobra ze złem. To rezultat tego, ze tak jest od zawsze. Opowiadania mają więc charakter prototypiczny, wzorcowy np. tak jak Noe, Sem, Cham. Opowiadania Księgi Rodzaju, tak jak pozostałych ksiąg S.T. mają być odzwierciedleniem teraźniejszości. Ważne jest więc opowiadanie, a nie ich określenie czasowe.
Sumując czas księgi, dochodzimy do świadomości, że upłynęło już 1650 lat[1].
Wykaz po i przed potopem zawiera po 10 pokoleń. Też jest to tylko symbolem. Pierwszych 10 pokoleń do Noego, potomkowie 10 pokoleń od Abrahama. Noe staje się wiec ojcem protoplastą ludzkości. Abraham jest więc ojcem Izraela. W Rdz 5 i Rdz 10 istnieją różnice. W pierwszej części istnieje stwierdzenie; „miał innych synów i córki” – zginęły w potopie. W drugim rodowodzie: wylicza się rodzeństwo i wskazuje na ponowne zaludnienie ziemi.
Od Sema pochodzą: Żydzi i Arabowie,
Od Chama pochodzą: murzyni,
Od Jafeta: Grecy i inni.
2. Treść i budowa księgi Rodzaju (Rdz 1-11)
Rdz 1-11 – dwukrotne powtórzenie początkowego rozwoju ludzkości.
1. Stworzenie świata i człowieka: Rdz 1,1 – Rdz 2,4
2. Przyjaźń ludzkości z Bogiem: Rdz 2,5 – 25
3. Upadek ludzkości i skutki: Rdz 3
4. Grzech Kaina i skutki: Rdz 4, 1-24
5. Set w zamian za Abla i jego potomstwo: Rdz 4,25 – 5,32
6. Totalne zepsucie ludzkości i Boża decyzja o potopie: Rdz 6,1 – 7, 24
Nowe stworzenie
1. Troskliwość Boga o dzieło po potopie: Rdz 8, 1-19
2. Nowe przymierze Boga z człowiekiem: Rdz 8, 20 – 9,17
3. Brak rozwoju Noego jak niegdyś Adama i występek Chama i jego skutki: Rdz 9, 18 – 29
4. Sem, Cham, Jafet jako ojcowie po potopie: Rdz 10
5. Występek mieszkańców całej ziemi i ich rozproszenie – Wieża Babel: Rdz 11, 1 –8
W obu częściach ten sam schemat:
1. Dobroć Boża w stworzeniu.
2. Przyjaźń ludzi z Bogiem.
3. Grzech ludzi.
4. Jeszcze większy grzech ludzi.
5. Kara Boża jako warunek odnowy.
Schemat ten świadczy o przeżywaniu doświadczenia religijnego. Takie same jest doświadczenie w relacji z Bogiem. Ten schemat wyraża zgłębienie wiedzy Izraela i każdego człowieka. Taki przykład stanowi schemat teologii historii (dziejów).
III. Opowiadania o stworzeniu człowieka i świata. (Rdz 1,1-2,4a)
1. Wiersz pierwszy stworzenie, to Credo biblijnego Izraela. Stworzyciel nieba i ziemi.
;jerf)fh t")w {éyamf<ah t") {yiholE) )frfB tyi$)"r:B 1.1
(Bereszit bara Elohim, et haszamajim weet haarec)
Pierwsze zdanie jest jakby wyobrażeniem obrazowym wiary, początków świata. Tu pomocne są nauki przyrodnicze: paleologia, geologia. Wyobrażenie początków ma charakter opowiadania.
2. Wiersz drugi to przedstawienie pierwotnego chaosu
{Oh:t yn:P-la( \e$oxw Uhobw Uhot hftyfh jerf)fhw 1.2 ;{éyfMah yn:P-la( tepexar:m {yiholE) axUrw
Akt stworzenia na dwa sposoby:
- powołanie czegoś do życia,
- podtrzymywanie czegoś co powstało.
Tu mamy kosmologię. Starożytna kosmologia wyobrażała sobie świat, jako ziemię ograniczoną morzem. Świat wg nich to bryła ziemi pływająca na morzu. Kopiąc w ziemi dojść można do Szeolu, pramorza. Wody ze studni pochodzą właśnie z tego pramorza.
3. Wiersz trzeci, gdzie staje się światłość jako pierwsze stworzenie przez: „Bóg rzekł i stało się”
;rO)-yihyáw rO) yihy {yiholE) rem)oYáw 1.3
Słowo ma więc moc stwórczą. Wg starożytnych więc światłość jest niezależna od słońca, księżyca. Światłość istnieje jako odrębność.
4. Wiersz czwarty, gdzie znajdujemy oddalenie światłości od ciemności.
{yiholE) l"D:báYáw bO+-yiK rO)fh-te) {yiholE) ):ráYáw 1.4 ;\e$oxah }y"bU rO)fh }y"B
„I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą”. U Żydów dzień liczy się od zachodu słońca.
5. Dzień drugi stwarzania – oddzielenie wód i nazwanie ich
Wyobrażenie sklepienia ponad ziemią. Oddzielenie wód na górze od tych na dole.
„Potem Bóg rzekł...zbiorowisko wód na ziemi nazwał morzem”.
6. Dzień trzeci stwarzania – pierwsze owoce i rośliny
Utworzenie morza, suchego lądu i pierwszych owoców. Tu pojawia się pierwsza klasyfikacja botaniczna: „trawy, dające nasiona, drzewa owocowe”
Trzeciego dnia pojawia się życie roślinne.
7. Oddzielenie pór roku i ciał świecących
Ciała świecące:
- mają świecić na ziemi – oddzielenie nocy od dnia,
- regulujący pory roku – tygodnie, miesiące, dni.
8. Dzień piąty – stworzenie istot żyjących Rdz 1,20.
„Tak Bóg stworzył potwory morskie,..., ptaki”, „Bóg widząc je, że są dobra – pobłogosławił je”
hebr. Beraka(h) – błogosławieństwo
Wyrazem błogosławieństwa jest dar, że stworzenie wciąż trwa.
9. Dzień szósty – stworzenie zwierząt lądowych.
- bydło udomowione,
- pełzające – te które może człowiek dogonić,
- dzikie (szybsze od człowieka).
10. „A wreszcie...”
Całe dzieło stworzenia zmierza do kulminacji. Do tej pory świat był przygotowywany dla ostatecznego dzieła: „...uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego nam” – pluralis deliberationis (liczba mnoga namysłów), lub też pluralis maiestatum (liczba mnoga dostojeństwa).
Przedziwna intuicja prawdy o Trójcy Świętej.
11. „Niech panuje...” Rdz 1,26.
Panowanie oznacza wg hebrajskiego nie tylko władzę, ale głównie odpowiedzialność nad powierzanymi rzeczami. Człowiek jest więc odpowiedzialny za dzieło stworzenia.
12. „...na obraz Boży go stworzył”.
Przekład dalszych słów winien brzmieć: „...
pilot1216