M.Noszczyk-Bernasiewicz Nielet przest w percepcji personelu i nadz res
3.5. Charakterystyka społeczno‑demograficzna
badanych
Przemiany w resocjalizacji nieletnich przebywających w placówkach
„naprawy społecznej”13 — jak je nazywa Przemysław Frąckowiak — są
jednym z ważniejszych zagadnień podejmowanych przez pedagogów. Autorzy
wielu opracowań poświęconych resocjalizacji w zakładach zarówno
dla nieletnich, jak i dorosłych podkreślają rolę personelu tego typu placówek.
Henryk Machel, Wiesław Rostkowski, Andrzej Węgliński, Józef Nawój,
Zdzisław Lorek jednoznacznie stwierdzają, że prawidłowe funkcjonowanie
placówek resocjalizacyjnych zdeterminowane jest „czynnikiem
ludzkim”14. Personel wychowawczy stanowi najważniejsze ogniwo tego
13 P. Frąckowiak: Kierunki rozwoju resocjalizacji w polskich zakładach dla nieletnich.
Poznań, Oficyna Wydawnicza Garmond 2006, s. 7.
14 H. Machel: Rola i zadania kadry resocjalizacyjnej. W: Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna.
T. 2. Red. B. Urban, J.M. Stanik. Warszawa, PWN 2007, s. 217. Zob. też: S. Bieleń:
Pracownicy zakładow dla nieletnich. „Szkoła Specjalna” 1986, nr 6; B. Boćwińska‑Kiluk:
Kilka uwag o sylwetce i powinnościach wychowawcy. „Opieka — Wychowanie
— Terapia” 2000, nr 4; J. Garczarek, D. Pstrąg, J. Rejman: Spostrzeganie działalności
wychowawcow przez skazanych. „Opieka — Wychowanie — Terapia” 2006, nr 1—2; Z. Lo str 126
typu instytucji. Toteż prawidłowe funkcjonowanie zakładów, a zarazem
osiąganie celów, w których zostały powołane, zależy od osobowości resocjalizatorów,
od ich kompetencji, kwalifikacji, od warunków, w jakich
działają, oraz od sposobu zarządzania.
Podstawową grupą zawodową w tych placówkach jest kadra pedagogiczna
posiadająca status nauczycielski, określony w Karcie Nauczyciela15.
Tworzą ją: nauczyciele szkoły, nauczyciele zawodu, wychowawcy, psycholodzy,
pedagodzy oraz inni pracownicy pedagogiczni, w tym terapeuci,
socjoterapeuci, psychoterapeuci, a także ci, którzy sprawują funkcje kierownicze.
Stan liczebny zatrudnionych (według stanowiska pracy) oraz procentowy
wskaźnik udziału poszczególnych kategorii zawodowych w ogólnej
liczbie pracowników pedagogicznych zakładów poprawczych i schronisk
dla nieletnich przedstawia tabela 9.
Tabela 9
rek: Jak poprawiać zakłady poprawcze. „Problemy Opiekuńczo‑Wychowawcze”
1992, nr 4;
H. Machel: O personelu więziennym bez osłonek. „Forum Penitencjarne” 2003, nr 3, s. 8—9;
J. Nawój: Osobowościowe uwarunkowania wypalenia zawodowego służby więziennej. „Opieka
— Wychowanie — Terapia” 2000, nr 4; E. Plutowski: Refleksje pedagoga‑emeryta
na temat
skuteczniejszej resocjalizacji w zakładach dla nieletnich. „Szkoła Specjalna” 1986, nr 6; L. Pustkowiak:
Diagnoza środowiska wychowawczego zakładu poprawczego. „Opieka — Wychowanie
— Terapia” 2000, nr 4; L. Pytka: Sukces i porażka w resocjalizacji nieletnich. (Analiza pedagogiczna
wypowiedzi wychowawcow). „Szkoła Specjalna” 1986, nr 1; W. Rostkowski: Geneza
i mechanizmy przemocy instytucjonalnej w placowkach dla nieletnich w Polsce. „Opieka — Wychowanie
— Terapia” 1995, nr 3; A. Węgliński: Mikrosystemy wychowawcze w resocjalizacji
nieletnich. Analiza pedagogiczna. Lublin, Wydawnictwo AWH Antoni Dudek 2004.
15 Ustawa z dnia z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. 2006, nr 97,
poz. 674 z późn. zm.).typu instytucji. Toteż prawidłowe funkcjonowanie zakładów, a zarazem
dla nieletnich przedstawia tabela 9. str 127
poz. 674 z późn. zm.).\Jak widać, najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby zatrudnione
w wymienionych placówkach na stanowisku wychowawcy — 54,8%
wszystkich badanych. Kolejne miejsce zajęli nauczyciele przedmiotów
ogólnokształcących i praktycznej nauki zawodu. Warto również dodać, że
często osoby te po ukończeniu zajęć w szkole czy w warsztatach szkolnych
pracują z grupami w internacie jako wychowawcy.
Tabela 10
Według uzyskanych danych w badanej populacji w zdecydowanej
większości przeważali mężczyźni, stanowiąc ponad 3/4 ogółu,
tj. 77,6%.
Na pozycję zawodową oraz społeczną nauczyciela i wychowawcy,
a tym samym na efekty jego pracy, wpływa wiele czynników, m.in. wykształcenie.
Jak pisze Henryk Machel „kwalifikacje zawodowe personelu,
czyli jego kompetencje zawodowe, stanowią podstawowy warunek podjęcia
działań resocjalizacyjnych”16. Dane obrazujące poziom wykształcenia
kadry pedagogicznej zawiera tabela 11.
Tabela 11 str 128
16 H. Machel: Rola i zadania…, s. 229.
Większość badanej kadry pedagogicznej placówek resocjalizacyjnych
legitymuje się wykształceniem wyższym. Tylko co 18. badany miał wykształcenie
średnie, a niecały 1% ogółu — wykształcenie niepełne średnie
lub zawodowe. Dane te wydają się wysoce zadowalające. Specyfika
poszczególnych placówek resocjalizacyjnych wymusza zatrudnianie
w nich personelu o określonym, a nie dowolnym bądź przypadkowym
wykształceniu i przygotowaniu zawodowym, które — jak podkreśla
Henryk Machel — „zawsze powinno być na wysokim poziomie”17. Jeszcze
nie tak całkiem dawno, jak pokazują wyniki badań Stefana Bielenia18
przeprowadzone w latach 1982—1985, struktura wykształcenia
pracowników pedagogicznych zakładów poprawczych przedstawiała się
następująco: osoby z wykształceniem wyższym w kolejnych latach stanowiły
33%, 46%, 52,9% ogółu badanych, natomiast z wykształceniem
średnim — 25%, 21% oraz 13,6% ogółu badanych. Według Przemysława
Frąckowiaka obecny stan rzeczy wynika z licznych unormowań
prawnych, związanych ze wzrastającymi wymaganiami podnoszenia
kwalifikacji przez kadrę, „które — niestety — kwestię przydatności zawodowej
resocjalizatorów sprowadzają często do liczby ukończonych
studiów i kursów”19.
W ocenie wartości kadry istotne są wiek oraz staż pracy (praktyka zawodowa). Str 129
17 Tamże, s. 241.
18 S. Bieleń: Pracownicy zakładow dla nieletnich…, s. 435.
19 P. Frąckowiak: Kierunki rozwoju resocjalizacji…, s. 134.
9 Nieletni…
Analiza danych ujętych w tabeli 13 wskazuje na znaczny zasób doświadczeń
i umiejętności praktycznych pracowników placówek resocjalizacyjnych,
jak również na poziom stabilizacji zawodowej tej kadry. Ponad
połowa (63,6%) badanych to osoby z długim stażem, a zarazem doświadczeniem
w pracy zawodowej (osoby ze stażem 11—30 lat). Tylko co 10.
badany pracował w placówce krótko, tj. od kilku miesięcy do 5 lat.
Kolejną grupę wytypowaną do badań stanowili studenci Uniwersytetu
Śląskiego, rekrutujący się z kierunku: pedagogika, specjalność: resocjalizacja
z profilaktyką społeczną. Badaniami zostało objętych 120 osób
z wszystkich lat tej specjalności. W przypadku tej grupy zastosowałam
— zgodnie z założeniami doboru warstwowego o alokacji równomiernej
— równomierny rozkład respondentów (w poszczególnych warstwach
pod względem takich zmiennych, jak płeć, tryb i rok studiów). W badaniu
udział wzięło 60 kobiet i 60 mężczyzn — studentów studiów zaocznych
i stacjonarnych w równej liczbie w przypadku każdego roku specjalizacji
trwającej trzy lata (tj. 20 osób, po 10 kobiet i 10 mężczyzn, w trybie stacjonarnym
i niestacjonarnym na roku III, IV i V). Spośród wszystkich badanych
102 osoby (85% ogółu) uzyskały średnią ocen w poprzedzającym
roku akademickim w granicach 4,0—4,99; średnią ocen 3,0—3,99 miało
15 osób (12,5%), natomiast średnią ocen o wartości 5,0 — tylko 3 osoby.
Średnia wieku studentów wyniosła ~ 23 lata. 25,8% z nich to osoby, które
podjęły już pracę, z czego doświadczenie zawodowe w pracy z dziećmi
i młodzieżą miało 9 osób (29% ogółu pracujących) i byli to nauczyciele
w szkole oraz wychowawcy w placówkach opiekuńczo‑wychowawczych
(świetlica środowiskowa, dom dziecka). Najczęstszy kontakt z nieletnimi
miały 3 osoby pracujące w policji. Ponad połowa badanych (61%) pracowała
w zawodach niezwiązanych z kierunkiem studiów. Str 130
Osoby badane za pomocą wywiadu to wizytatorzy z Wydziału Wykonywania
Orzeczeń Rodzinnych i Nieletnich Departamentu Wykonywania
Orzeczeń i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwości (oznaczeni symbolami
W1, W2, W3, W4), którzy prosili o anonimowość, oraz dyrektorzy: Zakładu
Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Zawierciu i Pszczynie
oraz Zakładu Poprawczego (Młodzieżowego Ośrodka Adaptacji Społecznej)
w Raciborzu (D1, D2, D3). Str 131
UWAGA! : tabele znajdują się w.yżej wymienionym pliku, na danych str
pedagog107