M.Noszczyk-Bernasiewicz Nielet przest w percepcji personelu i nadz reso
2.2.2.1. Indywidualny plan resocjalizacji wychowanka (IPR)
Naczelną zasadą postępowania w sprawach nieletnich jest ich dobro,
rozumiane jako dążenie do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości
i zachowaniu wychowanka, pozwalających mu w przyszłości zdobyć samodzielność,
stabilizację życia oraz zająć miejsce w społeczeństwie odpowiadające
jego możliwościom141. Zgodnie z treścią art. 65 § 2 u.p.n., „działalność
140 L. Pytka: Poprawczak — ostatni bastion „utopijnego re‑socjalizmu”.
„Opieka — Wychowanie
— Terapia” 2006, nr 1—2, s. 46; Z. Bartkowicz: Możliwości pomocy terapeutycznej
nieletnim w zakładzie resocjalizacyjnym. „Opieka — Wychowanie — Terapia” 1996,
nr 4, s. 24.
141 B. Stańdo‑Kawecka:
Prawo karne…, s. 299. Zob. też: J. Szumski: Postępowanie
w sprawach nieletnich…; A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:
Komentarz do ustawy…; A. Nowak:
Zarys prawa… str 89
wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego
rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania
i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności,
tak by był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej
pracy”142. Dlatego za podstawę nowoczesnych oddziaływań wychowawczych
w resocjalizacji przyjmuje się odpowiednie dostosowanie
metod do właściwości psychicznych wychowanka. Działania stymulujące
rozwój osobowości nieletniego czy też kształtujące jego uzdolnienia mogą
być tylko wtedy skuteczne, gdy uwzględniają jego indywidualne cechy i są
do nich dostosowane143.
Zarówno teoretycy, jak i praktycy postulują zróżnicowanie oddziaływań
resocjalizacyjnych oraz określenie poziomu dojrzałości intelektualnej
osób resocjalizowanych. Działania te powinny być poprzedzone solidnym
programem pracy z każdym indywidualnym przypadkiem. Zgodnie ze
światowymi tendencjami144, jednostki społecznie niedostosowane powinno
się traktować bardziej terapeutycznie i permisywnie niż punitywnie.
Toteż nieodzownym elementem pracy opiekuńczej, wychowawczej i terapeutycznej
z nieletnimi przebywającymi w placówkach resocjalizacyjnych
jest indywidualny plan resocjalizacji (IPR). To kompleksowy zbiór
oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz korekcyjnych,
adresowanych do poszczególnych wychowanków. Ten — jak go nazywa
Adam Szecówka — „projekt kompleksowej interwencji pedagogicznej”145
wobec wychowanka ma doprowadzić do przekształcenia jego osobowości,
z uwzględnieniem jego cech psychofizycznych i osobowościowych.
Powinien być opracowywany na podstawie rzetelnej i wieloaspektowo
przeprowadzonej diagnozy, wytyczającej kierunek pracy wychowawców.
Tylko wnikliwa diagnoza może zapewnić skuteczność działań resocjalizacyjnych,
korekcyjnych czy też terapeutycznych.
Obowiązek opracowywania indywidualnego planu resocjalizacji dla
każdego wychowanka nakłada na personel placówek resocjalizacyjnych
142 Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Tekst
jednolity: Dz.U. 2002, nr 11, poz. 109).
143 M. Korcyl‑Wolska:
Postępowanie w sprawach nieletnich…, s. 215.
144 Zgodnie ze Wskazaniami Narodów Zjednoczonych odnośnie do Zapobiegania Przestępczości
Nieletnich (Wskazania Rijadskie), „powinno się unikać kryminalizowania i penalizowania
dzieci za postępki nie przynoszące poważnego uszczerbku rozwojowi dziecka
i nie powodujące szkody innym”. Zob.: A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:
Komentarz do
ustawy…, s. 457. Zob. też: Wzorcowe Reguły Minimum ONZ dotyczące wymiaru sprawiedliwości
wobec nieletnich (Reguły Bijinskie). A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:
Komentarz
do ustawy…, s. 467—476; M. Korcyl‑Wolska:
Postępowanie w sprawach nieletnich…,
s. 191—194.
145 A. Szecówka: Komplementarność mikrosystemu wychowawczego (na przykładzie Zakładu
Poprawczego w Raciborzu). „Szkoła Specjalna” 2004, nr 5, s. 368. str 90
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r.
w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. 2001,
nr 124, poz. 1359 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad
kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku
socjoterapii (Dz.U. 2004, nr 178, poz. 1833).
IPR konstruuje się na podstawie oferty resocjalizacyjnej danej placówki.
Zgodnie z § 59.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, oferta
resocjalizacyjna placówki określa możliwości i zakres oddziaływań wychowawczych,
terapeutycznych, opiekuńczych i kształcących (odnośnie
do nauczania i zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz zatrudnienia
wychowanka w placówce). Dlatego też opracowując IPR, należy uwzględnić
(§ 59.1 pkt 3 rozporządzenia):
a) rodzaje i formy oddziaływań resocjalizacyjnych, do których wychowanek
zostanie włączony,
b) zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi
wychowanek ma zostać objęty, oraz jego indywidualne obowiązki wiążące
się z przebiegiem nauki,
c) zakres i sposób współpracy z rodziną i innymi osobami w celu doprowadzenia
do integracji społecznej oraz do usamodzielnienia się,
d) sposób i kryteria oceny przebiegu procesu resocjalizacji,
e) program przygotowań wychowanka do życia po zwolnieniu z placówki.
Zdaniem Iwony Latańskiej, „doświadczenie wskazuje, że dobrym rozwiązaniem
w konstruowaniu IPR może być jego podział na 3 części: diagnostyczną,
określającą strategię działań oraz analizę efektów zastosowanej
strategii”146. Dlatego IPR musi uwzględniać: informacje o możliwościach
i potrzebach wychowanka, diagnozę mikrośrodowiska podopiecznego,
strategie i procedury resocjalizacji, narzędzia i sposoby ich użycia oraz opis
efektów działań, czyli analizę przebiegu procesu resocjalizacji. Według Lesława
Pytki IPR powinien stanowić rodzaj ram projektowanej interwencji
i obejmować podstawowe płaszczyzny funkcjonowania nieletniego:
a) funkcjonowanie społeczne (umiejętność wchodzenia w interakcje, prawidłowe
funkcjonowanie w rolach, dojrzałość interpersonalna),
b) funkcjonowanie w roli ucznia realizującego program kształcenia ogólnego
i przysposobienia zawodowego,
c) funkcjonowanie zdrowotne (przebieg stanu zdrowia)147.
146 I. Latańska: IPR w placowce resocjalizacyjnej. „Problemy Opiekuńczo‑Wychowawcze”
2005, nr 2, s. 17.
147 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne.
Wyd. 3. Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej 1995, s. 137—138; str 91
Indywidualny plan resocjalizacji opracowywany jest przez pedagoga
przy współudziale wychowanka, psychologa i innych pracowników pedagogicznych
placówki. Należy dodać, że powinien on być modyfikowany
okresowo — w toku procesu resocjalizacji nieletniego. W literaturze przedmiotu
można znaleźć również wypowiedzi krytyczne na temat sporządzania
indywidualnych planów resocjalizacji. Jak wynika z obserwacji praktyków,
opracowywanie IPR mocno absorbuje zarówno psychologa, jak
i pedagoga, tym samym pozostawia im mniej czasu na pozostałe obowiązki,
ponadto zgromadzony i przedstawiony materiał dotyczący wychowanka
i metod postępowania z nim nie zawsze aktywizuje pozostałych pracowników
(w tym szczególnie nauczycieli i wychowawców) do szukania
środków zaradczych, ponieważ otrzymują gotową receptę. W przypadku
gdy zalecone metody postępowania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów,
resocjalizatorzy mają pretensję do autorów planów, a nie do siebie148. Str 92
148 Z. Lorek: System wychowania resocjalizującego Zakładu Poprawczego w Kcyni. W:
W poszukiwaniu systemow wychowawczych placowek resocjalizacyjnych dla młodzieży. Red.
K. Pospiszyl. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Kształcenia Nauczycieli 1985, s. 179.
pedagog107