represje.pdf

REPRESJE

wobec Armii Krajowej

w powojennej Polsce

Kamil PoŹniak

klasa III G

Trudno jest mówić o tych czasach. Trudno, gdyŜ mówiąc, dotyka się spraw bardzo bliskich,

często bolesnych, zawsze wielkich. A jednak trzeba o nich mówić. Wartości, które wówczas

powstały, nie mogą popielić się z biegiem czasu wśród gruzów, nie mogą szarzeć powoli w

pamięci ludzkiej. Muszą być przywrócone Ŝyciu. Muszą zostać przekazane Ŝywym. - Dlatego

trzeba o nich mówić!

Harcmistrz Stanisław Broniewski "Stefan Orsza"

Z przemówienia gen. Władysława Sikorskiego w Moskwie, 4 XII 1941 roku:

Wojna obecna nie jest tylko wojną o terytoria i granice biorących w niej udział państw, ten

najstraszniejszy konflikt dziejowy jest walką na śmierć i Ŝycie pomiędzy demokracją a

totalitaryzmem,

pomiędzy

dwiema

wykluczającymi

się

absolutnie

koncepcjami Ŝycia

ludzkiego.

Rota przysięgi Armii Krajowej

Przyjmowany:

W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Korony Polskiej

kładę swe ręce na ten Święty KrzyŜ, znak Męki i Zbawienia, i przysięgam być wiernym

Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straŜy Jej honoru i o wyzwolenie

Jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił – aŜ do ofiary Ŝycia mego.

Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu

przezeń Dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie

dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało. Tak mi dopomóŜ Bóg.

PrzyjmujĄcy:

Przyjmuję Cię w szeregi Armii Polskiej, walczącej z wrogiem w konspiracji o wyzwolenie

Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie Twoją

nagrodą. Zdrada karana jest śmiercią.

***

W mojej pracy pragnĘ podjĄĆ kwestie represji wobec Armii Krajowej w powojennej

Polsce. Na poczĄtek moich dywagacji przytoczĘ niektóre definicje, i tak:

Patriota – to ktoś, kto kocha swój kraj, jest wobec niego lojalny i gotów do poświęceń.

Zbrodniarz – to człowiek, który popełnił zbrodnię. Zbrodniarz wojenny to ten, który

narusza międzynarodowe prawo wojenne, wydaje wyroki śmierci lub sam bierze udział w

egzekucjach ludności cywilnej, jeńców, w torturowaniu i prześladowaniu ludności na

okupowanym terytorium.

Zbrodnia – to cięŜkie wykroczenie przeciw prawu. Pogwałcenie praw i zwyczajów

wojennych jest zbrodnią wojenną.

Wojna – jest największą zbrodnią człowieka wobec człowieka.

Armia Krajowa (AK) – to konspiracyjna organizacja wojskowa działająca w czasie drugiej

wojny światowej na obszarze państwa Polskiego w granicach z 1939 r., podlegająca

Naczelnemu Wodzowi i rządowi Rzeczpospolitej Polskiej na uchodźstwie. Poprzedniczką AK

była SłuŜba Zwycięstwu Polski (SZP) utworzona 27 IX 1939r. Przez gen. Michała

Karaszewicza – Tokarzewskiego „Stolarski”, „Torbid”. Decyzją Naczelnego Wodza i

premiera gen. Władysława Eugeniusza Sikorskiego z 13 XI 1943r. powołano Związek

Walki Zbrojnej (ZWZ). Komendantem głównym ZWZ z siedzibą we Francji był gen.

Kazimierz Sosnkowski „Godzięba”. 14 II 1942 r. gen. Sikorski przemianował ZWZ na AK.

Dowódcą jej był gen. Stefan Rowecki „Grot”, „Grabica”. Po aresztowaniu „Grota” przez

Niemców 30 VI 1943r. dowódcą AK został gen. Tadeusz Komorowski „Bór”, „Lawina”.

Dowodził on AK do kapitulacji Powstania Warszawskiego. Ostatnim dowódcą AK był gen.

Leopold Okulicki „Kobra”, „Niedźwiadek”.

Zadaniem AK był udział w odbudowie państwa polskiego przez walkę zbrojną, której fazą

kulminacyjną miało być ogólnonarodowe powstanie. Ogólny plan działania AK przewidywał

trzy etapy: pierwszy – konspiracji (walka bieŜąca), drugi - walki powstańczej w momencie

zwycięskiej ofensywy aliantów zachodnich, trzeci - odtwarzania sił zbrojnych (powszechna

mobilizacja i odtworzenie przedwojennej struktury Wojska Polskiego) i walka frontowa o

wyzwolenie Polski oraz wytoczenie granic państwa.

Pod egidą AK miały być scalone siły całej zbrojnej konspiracji.

W październiku 1942r. powołane zostało do Ŝycia Kierownictwo Dywersji „Kedyw”,

którego dowództwo objął płk August Emil Fieldorf – Nil.

Wiosną 1944r. AK liczyła ok. 380 tys. Ŝołnierzy obojga płci, z czego 10% stanowiły

kobiety. W tym duŜą część nieformalnego (tzn. niezaprzysięŜonego) zaplecza społecznego

AK. W lutym 1942r. rozkazem gen. Roweckiego została powołana Wojskowa SłuŜba Kobiet

(WSK).

Plany powstania powszedniego opracowane w 1940/1941 i 1942 musiały być zmienione,

gdy stało się pewne, Ŝe pierwsza na ziemię polskie dotrze Armia Czerwona. W 1943 roku

przygotowano alternatywny plan działania pod kryptonimem „Burza”.

W 1944 roku przystąpiono do tworzenia wydzielonej kadrowo organizacji mającej się

podjąć działalność po zajęciu Polski przez wojska sowieckie, „Nie”

Koncepcja powstania powszechnego, jako głównego celu działań AK, określała ramy,

zasięg i rozmiar podejmowanych inicjatyw oznaczała teŜ podporządkowanie bieŜącej

działalności bojowo dywersyjnej perspektywicznemu celowi.

Polskie państwo podziemne był to organizm, który nie miał odpowiednika w okupowanej

przez Niemcy Europie. Zbudowane zostały silne struktury militarne i polityczne. PoraŜka we

wrześniu nie oznaczała kapitulacji narodu polskiego.

śołnierze oddziałów Armii Krajowej, jak Ŝołnierze jednostek regularnych pozostawali w

pełnej dyspozycji dowództwa, co więcej, nie przestawali pełnić swoich cywilnych funkcji.

WciąŜ więc byli pracownikami róŜnych instytucji, uczniami jawnych i tajnych szkół,

studentami wyŜszych uczelni. Pełnili nadal rolę Ŝywicieli rodzin, utrzymywali dawne stosunki

towarzyskie. Partyzanci AK ujmowali kulturalnym zachowaniem i Ŝołnierską postawą.

Podejmując obowiązki Ŝołnierza, nie zostawali jednocześnie uwolnieni od swoich

codziennych obowiązków, które kładły się na ich barkach nieraz trudnym do udźwignięcia

cięŜarem. Stale, całymi latami Ŝyli podwójnym Ŝyciem, grając dwie role, z których jedną

ukrywać musieli przed swymi - nieraz najbliŜszymi - ludźmi z otoczenia. Obok trudności o

charakterze czysto materialnym pojawiały się nieraz konflikty związane z sytuacją rodzinną

dywersanta, który jakŜe często musiał, dając pierwszeństwo walce z wrogiem, czynić to

kosztem swoich najbliŜszych. Biorąc udział w walce z bronią, nie tylko naraŜał ich na

niebezpieczeństwo w razie ujawnienia, ale i represje okupanta. Walczył we własnym mieście,

w obronie swoich bliskich, nie zrywając więzów z otoczeniem, był więc wraŜliwy na

oddźwięk, jaki walka ta budziła w środowiskach, z którymi się stykał, do których naleŜał.

Zaakceptowanie lub nie jej przez społeczeństwo było dla niego równie waŜne, jak pochwała

czy krytyka z ust dowódcy i towarzyszy broni. Miało to rozliczne konsekwencje. Z jednej

strony walka ta dawała ogromną nieraz satysfakcję moralną, z drugiej strony - był on

szczególnie uczulony na wszelkie negatywne skutki działań konspiracyjnych. Kwestia ta

występowała najbardziej jaskrawo w związku z ogłoszeniem przez Niemców list ludzi

rozstrzelanych - jak twierdzono w ogłoszeniach - w odwecie za taką czy inną akcję

Podziemia.

Charakterystyczne było dla nich to, Ŝe bali się wielkich słów i mówiąc o swojej walce,

chętnie bagatelizowali, opowiadali anegdotki z akcji, Ŝartowali. Stronili od wyraŜania swoich

uczuć, nie lubili patosu. Wyczuwało się, Ŝe dowcip i śmiech był rodzajem samoobrony,

mechanizmem obronnym w przygniatających warunkach okupacji.

Mówiono o nich: „A co z tymi, którzy z tej wojny wyjdą zewnętrznie nienaruszeni,

lecz nadmiernie pobudliwi, draŜliwi, niecierpliwi, zmienni w nastrojach, pełni nieokreślonych

niepokojów, trudno skupiający się, szybko męczący się psychicznie, szarpani nerwicami i

moŜe nawet bardzo trudnymi we współŜyciu?”

Mówiono równieŜ: „Umieramy nie raz, lecz dwa razy: najpierw, gdy druzgocze się i łamie

na naszych oczach sens Ŝycia - drugi raz, gdy serce bić przestaje. Kto wie, która śmierć jest

gorsza.”

***

20 listopada 1943 roku dowódca Armii Krajowej gen. Tadeusz Bor Komorowski wysłał

do komendantów okręgów rozkaz, w którym m. in. pisał:

- „W Ŝadnym wypadku nie moŜe dojść do działań zbrojnych przeciw Rosjanom

wkraczającym na ziemie nasze w ślad za ustępującymi pod ich naporem Niemcami, poza

koniecznymi atakami samoobrony, co jest naturalnym prawem kaŜdego człowieka.”

- „Znajdującym się na ziemiach naszych sowieckim oddziałom Partyzanckim nie naleŜy w

Ŝadnym wypadku utrudniać prowadzenia walki z Niemcami. Unikać obecnie zatargów z

oddziałami sowieckimi. Te oddziały, które miały juŜ takie zatargi i nie mogły z tego

powodu ułoŜyć poprawnie stosunków z oddziałami sowieckimi powinny być przesunięte

na inny teren.”

- „NaleŜy przeciwdziałać tendencji ludności z terenów wschodnich do ucieczki na zachód

przed niebezpieczeństwem rosyjskim.”

- „Wobec wkraczającej na ziemie nasze regularnej armii rosyjskiej wystąpić w roli

gospodarza. NaleŜy dąŜyć do tego, aby naprzeciw wkraczającym oddziałom sowieckim

wyszedł polski dowódca mający za sobą bój z Niemcami i wskutek tego najlepsze prawo

gospodarza.”

- „ Miejscowy dowódca polski winien się zgłosić wraz z mającym się ujawnić

przedstawicielem cywilnej władzy administracyjnej u dowódcy oddziałów sowieckich i

stosować się do jego Ŝyczeń pamiętając, Ŝe wszystkie próby wcielenia oddziałów polskich

do wojsk rosyjskich czy teŜ oddziałów Berlinga są gwałtem i naleŜy im stanowczo się

sprzeciwić.”

Podczas „Burzy” oddziały AK zgłaszały gotowość do walki, ujawniając się wobec

radzieckich dowódców liniowych. Pomoc przyjmowano, ale gdy linia frontu odchodziła,

decydujący głos zabierały racje polityczne, którym towarzyszyło bezwzględnie zdecydowanie

NKWD.

Jako pretekst wysuwano Ŝądanie, aby oddziały AK podporządkowały się Naczelnemu

Dowództwu WP z ramienia PKWN, a kiedy odmawiały - rozbrajano je i internowano. Były

jednak wypadki, Ŝe pojedynczo lub nawet grupowo Ŝołnierze AK zgłaszali się do wojska

(ocenia się, Ŝe w zdobywaniu Berlina brało udział około 6 tysięcy Ŝołnierzy pochodzących z

AK). Przyjmowano ich, ale juŜ po krótkim czasie - szczególnie oficerów i podchorąŜych -

wyłuskiwano z szeregów, nawet z pierwszej linii frontu i aresztowano, oddając w ręce

NKWD celem wywiezienia w głąb Rosji. Od stycznia 1945 roku Ŝołnierze AK byli na

kaŜdym kroku ścigani i tępieni przez władze bezpieczeństwa i NKWD. Sam fakt przyznania

się do dawnej przynaleŜności do AK wystarczał, aby trafić do więzienia.

Ogółem w głąb Rosji internowano około 50 tysięcy podoficerów, Ŝołnierzy i oficerów AK.

Od lipca do września 1944 roku główne zgrupowania AK przestały oficjalnie istnieć.

Wracając do podziemia, Armia Krajowa wikłała się w sytuację bez wyjścia - z jednej strony

popadała w narastający konflikt z ZSRR, z drugiej nie mogła liczyć na jawne poparcie

zachodnich aliantów.

***

Liczba poległych w „Burzy” Ŝołnierzy AK określana jest powyŜej 10 tysięcy, a

zamordowanych w kazamatach UB i działających na terenie Polski agentur KGB na około

135 tysięcy. Liczby te mają swoją wymowę.

***

To wszystko jest juŜ poza tymi, którzy pozostali. Przeszli przez to z mniejszymi lub

większymi psychicznymi stratami. Czas zrobił swoje - o wielu incydentach zapomnieli - czy

nie chcą pamiętać Przeszli gorycz upokarzania ich w pracy, braku awansów, chociaŜ

pozostawili na swoim koncie szereg osiągnięć, które często inni przywłaszczali sobie.

Pracują teraz społecznie w organizacjach kombatanckich, pomagają innym, chodzą do

szkół na spotkania z młodzieŜą i to jest ich wielką satysfakcją!

Wszystko jednak, co chciałoby się na ten temat powiedzieć, nie odda przeŜyć, bo kaŜdy

miał je inne, kaŜdy je inaczej przyswajał, zaleŜnie od stanu, w jakim się znalazł po Ŝyciowych

perypetiach. Szkic to więc skromny i tylko bardzo lekko obrazuje to, co przeŜywali Ŝołnierze

AK, kaŜdy zresztą róŜnie. Jak zresztą wymierzyć i jaką skalą ocenić wysiłek

***.

Zawarty 23 sierpnia 1939 roku między ZSRR a Trzecią Rzeszą pakt o nieagresji

przewidywał „granicę sfery interesów” na terytorium Polski. 14 września wydane zostały

dyrektywy „o rozpoczęciu ofensywy przeciwko Polsce”, a trzy dni później Armia Czerwona

dokonała inwazji. ZałoŜeniem politycznym było „wyzwolenie" spod „okupacji faszystowskiej

Polski” ziem nazwanych „Zachodnią Białorusi” i „Zachodnią Ukrainą” i przyłączenie ich do

ZSRR. Proces inkorporacji przebiegał szybko, w atmosferze nacisku psychologicznego i

represji. 29 listopada Prezydium Rady NajwyŜszej ZSRR nadało wszystkim stałym

mieszkańcom wcielonych ziem obywatelstwo sowieckie. Pewną część polskiego terytorium

(Wilno i okolice) przekazano niepodległej jeszcze Republice Litewskiej.

Jest oczywiste, iŜ ziemie te musiały być objęte systemem represji, który panował w ZSRR,

tym bardziej, Ŝe istniała - całkowicie uzasadniona - obawa, iŜ powstaną konspiracyjne

organizacje niepodległościowe. Kilka oddziałów Wojska Polskiego, które uniknęły niewoli,

podjęło juŜ jesienią działalność partyzancką. Na inkorporowane terytoria zostali więc

delegowani liczni enkawudyści, którzy natychmiast zaczęli organizować strukturę

„czekistowską”. Skoncentrowano tu takŜe znaczne jednostki Wojsk Wewnętrznych (i

Pogranicznych) NKWD.

UwaŜa się, Ŝe w ciągu niespełna dwóch lat władzy sowieckiej na ziemiach zabranych

Polsce represjonowano w róŜnych formach - od rozstrzelania, poprzez więzienia, obozy i

zsyłki, po pracę na wpół przymusową - ponad 1 milion osób, a więc co dziesiątego obywatela

Rzeczypospolitej, który mieszkał lub znalazł się na tym terytorium. Nie mniej niŜ 30 tysięcy

osób zostało rozstrzelanych, a śmiertelność wśród łagierników i deportowanych szacuje się na

8-10%, czyli zmarło zapewne 90-100 tysięcy osób.

W nocy z 4 na 5 stycznia 1944 roku czołówki pancerne Armii Czerwonej przekroczyły

granicę polsko- sowiecką ustanowioną traktatem ryskim. Polskie władze zadecydowały, iŜ w

chwili zbliŜenia się frontu podziemna Armia Krajowa ogłasza mobilizację, podejmuje walki z

Niemcami, a po nadejściu Armii Czerwonej ujawnia się wobec niej jako gospodarz terenu.

Operacja ta nosiła kryptonim „Burza". Do pierwszego kontaktu doszło w końcu marca na

Wołyniu, gdzie dowódca dywizji partyzanckiej AK przez blisko dwa miesiące walczył

wspólnie z jednostkami sowieckimi. 27 maja niektóre oddziały AK zostały rozbrojone, a

główne siły dywizji, nie przerywając walk z Niemcami, wycofały się na zachód.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: