Ogrody na przestrzeni wieków
Z historii / z kroniki (chronologiczny zapis wraz z komentarzami autora) naszych roślin ogrodowych
Jednym z ważniejszych /przełomowych wydarzeń w historii ludzkości jest / było przejście z koczowniczego trybu życia związanego ze zbieractwem, łowiectwem oraz rybactwem na tryb życia osiadły związany z rolnictwem. Od tej chwili człowiek starał się wzbogacić swoje najbliższe otoczenie w rośliny jadalne. Te bardzo istotne dla człowieka zmiany, które rozpoczęły się wraz z początkiem epoki neolitu i były ściśle związane z przejściem na tryb osiadły, nazywane są rewolucją neolityczną. Jednak nikt nie potrafi z dokładnością określić / powiedzieć do kiedy ogrody i uprawiane w nich rośliny służyły tylko i wyłącznie zaspokajaniu podstawowych potrzeb człowieka jak i nadawania / wyostrzenia smaku potrawom i zachwyciły ludzi swoim pięknem. / stały się
Pierwsze wzmianki o istnieniu ogrodów ozdobnych można znaleźć już w czasach starożytnych. Wiszące ogrody asyryjskiej królowej Semiramidy budziły tak wielki podziw, że zostały zaliczone do jednych z Siedmiu Cudów Starożytnego Świata. W mitologii greckiej można znaleźć wiele nazw roślin, które poświecone zostały bogom, a w szczególności boginiom. Przy przypisywaniu jakiejś rośliny danej bogini czy danemu bogowi, zwracano uwagę na jej walory estetyczne / piękno oraz użyteczność, nie pomijając przy tym nawet roślin trujących. Tym samym poświęcano im roślinę mniej więcej adekwatną do jego lub jej rangi (funkcji którą pełnił). O ogrodach w średniowieczu wiadomo, że oprócz roślin warzywnych, ziół, zarówno ogrodowych jak i posiadających właściwości lecznicze, można było w nich spotkać rośliny ozdobne. Dowodem na to jest obraz „Rajski ogród” który przedstawia /przedstawiający różne gatunki roślin, a przede wszystkim kwiatów. Ogromny wpływ na rozwój ogrodnictwa ….historii rozwoju / upowszechnienia ogrodów miały wyprawy geograficzne w XV i XVI wieku, dzięki którym sprowadzono nowoodkryte gatunki roślin z Nowego Świata. Kolejna fala importu, nieznanych jeszcze na Starym Kontynencie odmian roślin nastąpiła w XVIII wieku, wraz z ekspansjami kolonialnymi???.
Niełatwo jest nam sobie dzisiaj wyobrazić świata, w którym nieznane są ziemniaki, papryka, fasola oraz pomidory. Wszystkie wymienione warzywa pochodzą z Ameryki, jednak na talerzach znalazły się dopiero dłuższym czasie od chwili ich odkrycia / wprowadzone do jadłospisu dopiero po dłuższym czasie od (chwili, momentu) ich odkrycia. z polecenia / na rozkaz austriackiego cesarza Maksymiliana II Habsburga przybył do Wiednia słynny botanik Kluzjusza, który sprowadził bulwy ziemniaków z Hiszpanii. Prawdopodobnie / najprawdopodobniej to właśnie on jako pierwszy w roku 1588 zaczął je uprawiać w ogrodach carskich przy pałacu Neugebäude. Z biegiem czasu ich hodowla rozprzestrzeniła się na inne ogrody, lecz nadal nie traktowano ich jak(o) warzywo. Uważano je wówczas za dekoracyjną rośliną ozdobną, którą nosił w butonierce współczesny mężczyzna. Ta pochodząca z północnej części Chile (według innych źródeł z Peru) roślina pochodząca z rzędu psiankowców była przez jakiś czas nazywana „Taratouffli”, z czego później powstała nazwa ziemniak????,/ z czego wywodzi się nazwa ziemniak. Dopiero w okresie panowania cesarza Józefa II(???), więc całe 200 lat później, ziemniaki stały się powszechnie znanym warzywem, z którego przyrządzano różnego rodzaju potrawy.
Nazwisko Kluzjusza związane jest jednak jeszcze z innymi znanymi roślinami. W Wiedniu w roku 1588 zasadził on pierwszego kasztanowca. Nie dane mu było jednak bacznie śledzić jego rozrost / uprawę / ze względu na to, że za panowania cesarza Rudolfa II, obecność protestanta nie była tolerowana na katolickim dworze wiedeńskim i musiał opuścić carskie ogrody. Cebulki tulipanów zostały przekazane Kluzjuszowi przez Ghislana Besbecqa, posła cesarza Ferdynanda I i jego następcy Maksymiliana II, w 1573 roku przy furcie (klasztoru). Tym samym, poczynając od Wiednia rozpoczęła się w Europie, a w szczególności w Holandii, gdzie postrzegano tulipany za niezwykle cenne rośliny ozdobne, tzw. Tulipomania. Mało tego, Holandia chciała osiągnąć pozycję monopolistyczną w ich hodowli. Ich popularność w tym kraju była tak ogromna, że doprowadziła do wielu dotkliwych i krwawych sporów.
Tulipany wywodzą się z Azji. Przeszłość kwiatów, które docierały ze Wschodu do krajów europejskich, często okryta była tajemnicą i wciąż nieznane są fakty na ich temat. Jednak co do jednego nie ma wątpliwości – róża jest najstarszą i najsłynniejszą rośliną ozdobną. Jej początki sięgają czasów, kiedy to jeszcze nie spisywano historii, czego potwierdzeniem są wykopaliska archeologiczne w Persji. Ceniona była nie tylko ze względu na walory estetyczne / ozdobne. Służyła również do produkcji wody różanej oraz, jak się nadal przypuszcza, do słodyczy. Udowodnione zostało również, że jej początki sięgają nawet 5000 lat wstecz, gdzie hodowano ją w Chinach. Róża posiada też sobie równą roślinę ozdobną, którą jest nie mniej znana piwonia i przyjmuje postać / występuje w postaci niewielkiego krzewu.
W okresie biedermeierowskim „oszałamiającą karierę” rozpoczęła kamelia - roślina ozdobna rodem z Dalekiego Wschodu, której nazwa wywodzi się od pochodzącego z Brna austriackiego jezuity Georga Kamela. Kamelia jest gatunkiem rośliny z rodziny herbatowatych i odgrywała w chińskich oraz japońskich ogrodach ogromną rolę, gdzie hodowano ją w formie krzewu. U schyłku XVIII wieku, roślina ta stała się niezwykle popularna i zaczęto hodować ją w europejskich ogrodach. Bogaci właściciele ogrodów zaczęli ze sobą konkurować w pozyskiwaniu nowych odmian kamelii. Efektem tego było wiele rodzajów kamelii, o różnych barwach poszczególnych płatków kwiatów i o pięknych, a czasami wręcz o dziwacznych kształtach. Geny tej rośliny ozdobnej krzyżują się wprawdzie z łatwością, ale jedynie w specjalnych szklarniach, w których temperatura spada poniżej 12 stopni Celsjusza, skąd następnie sadzono je w ogrodach. Do najsłynniejszych hodowców kamelii zaliczani są również współzałożyciele i wieloletni protektorzy austriackiego stowarzyszenia miłośników ogrodów, arcyksiążę Anton Wiktor (brat wielkiego miłośnika ogrodów cesarza Niemiec i Austrii Franciszka I (II)) oraz książę von Metternich (Kanclerz wiedeńskiego Domu, Dworu i Cesarstwa). Sławę jaką zdobyła kamelia w latach kolejnych, można był zaobserwować w XIX wieku w postaci bestsellera „Damy Kameliowej” autorstwa Aleksandra Dumasa (syna). Powieść ta, nie tylko doczekała się ekranizacji, w której można było podziwiać Gretę Garbo, ale stała się również podstawą do napisania opery Giuseppe Verdiego „La Traviata”.
Ziemniak, który z rośliny ozdobnej „awansował” do rangi jednego z najczęściej jadanych warzyw???? / powszechnie jadanego warzywa, tak samo odkryto znacznie później użyteczne właściwości innej znanej rośliny ozdobnej, a mianowicie słonecznika, z którego pozyskuje się olej słonecznikowy. Słonecznik dotarł do Hiszpanii w 1569 roku, natomiast do Niemiec w roku 1600. Jednak dopiero na Ukrainie w roku 1830 zaczęto hodować słonecznik w dużych ilościach, aby pozyskiwać olej z jej nasion. Wcześniej, nasiona wykorzystywane było jako pokarm dla ptaków. Ojczyzną słonecznika jest Meksyk, z którego pochodzi również inny rodzaj rośliny z tego samego gatunku – słonecznik bulwiasty, nazywany też topinamburem lub bulwą. Jego bulwy przypominają te ziemniaków, jednak jeśli chodzi o znaczenie gospodarcze słonecznika bulwiastego, to nie jest on żadną konkurencją dla ziemniaków.
Bardzo szczegółowo znamy natomiast historię innej rośliny ozdobnej, a mianowicie Dalię, która wywodzi się z Meksyku. W Europie zaczęto ją uprawiać dokładnie przed 200 laty i została również opisana naukowo. Ze względu na wiedzę na temat historii jej spopularyzowania się i znajomości daty jej przybycia do Europy, a dokładniej Hiszpanii, chcemy poświęcić jej znacznie więcej uwagi. Dalia jest rośliną ozdobną, której różne gatunki można znaleźć nie tylko w naszych ogrodach, ale przede wszystkim w pełnych różnobarwnych kwiatów przydomowych ogrodach wiejskich. Roślina ta liczy 15 gatunków spośród których wyróżnia się Dahlia pinnata, o nieparzystopierzastych liściach, nazywaną również dalią zmienną. To właśnie ta odmiana dalii została wysłana przez ówczesnego dyrektora ogrodu botanicznego w Meksyku, Vincentego Cervantesa (noszącego to samo nazwisko co słynny autor powieści „Don Quichotte”), do odleglejszego zakątku na świecie, do Hiszpanii, a dokładniej do ogrodu botanicznego w Madrycie. W tamtym czasie dyrektorem ogrodu botanicznego w Madrycie był botanik Abbé Antonio José Cavanilles. W roku 1791 wydany został pierwszy tom jego sześciotomowego, bogato ilustrowanego dzieła „O roślinach, które rosną dziko w Hiszpanii lub hodowane są ogrodach” (niem. „Pflanzen, die entweder in Spanien wild wachsen oder in Gärten gezogen werden“). W tymże dziele opublikował on pierwszy opis jednego, znanego mu gatunku tej rośliny ozdobnej i nazwał go na cześć niedawno zmarłego ucznia słynnego szwedzkiego botanika Linné, Andersa Dahla.
beateis