POLSKIE STOWARZYSZENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
ZARZĄD GŁÓWNY W KRAKOWIE
SPORT W REHABILITACJI
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
pod redakcją naukową Jana Ślężyńskiego
KRAKÓW 1999
Redakcja naukowa i korekta: Jan Ślężyński
Tłumaczenie: Magdalena Karwowska
Redakcja i korekta wersji angielskiej: Andrzej Pawlicki
© Copyright 1999 by Polskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
Zarząd Główny w Krakowie
ISBN 83-87252-10-7
Wydawca:
Polskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
30-018 Kraków
al. Słowackiego 48
tel.: (+48-12) 633-86-75
fax: (+48-12) 634-15-02
e-mail: pson@uran.ip.krakow.pl
Wydano ze środków Polskiego Stowarzyszenia
Osób Niepełnosprawnych w Krakowie
Wydanie I
Nakład 500 egz.
Realizacja wydawnicza:
Katowice
Spis treści
Przedmowa 5
Organizatorzy 9
List Prezydenta RP 10
List Premiera RP 11
List Ministra Edukacji Narodowej 12
List Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej 13
Bolesław Ładecki
Przemówienie okolicznościowe 14
Jan Haftek
Przemówienie okolicznościowe 19
Alicja Tokarz
Sztuka jako forma wypowiedzi osób niepełnosprawnych
o zainteresowaniach sportowych 21
Kazimiera Milanowska
Sport i aktywność ruchowa jako istotny czynnik w rehabilitacji
osób niepełnosprawnych 23
Zofia Żukowska
Aspekty socjopedagogiczne leczniczej aktywności sportowej 25
Aleksander Ronikier
Możliwości progresji wydolności wysiłkowej u pacjentów
poprzez aktywność fizyczną 32
Krzysztof Spodaryk
Uwarunkowania wydolnościowe sportowców niepełnosprawnych 36
Tadeusz Kasperczyk
Sport jako środek rehabilitacji 39
Jan Ślężyński, Izabela Zając
Narciarstwo jako środek rehabilitacji niepełnosprawnych
z dysfunkcjami narządu ruchu 42
Stanisław Ślęzak
Droga narciarza – biegacza Marcina Kosa do Nagano i pełni życia 48
Waldemar Kikolski
Udział polskich zawodników ze schorzeniami narządu wzroku
w lekkoatletycznych Mistrzostwach Świata 1998 52
Eugeniusz Bolach, Ryszard Jasiński, Paweł Nowicki, Dominik Witkowski
Piłka nożna (futsal) – zespołowa dyscyplina sportu dla niewidomych i ociemniałych 54
Eugeniusz Bolach
Testy sprawności fizycznej specjalnej w grach zespołowych
dla inwalidów narządu wzroku 58
Ryszard Plinta
Sprawność motoryczna a punktacja zawodników
uprawiających piłkę koszykową na wózkach 63
Andrzej Kosmol, Bartosz Molik, Mariusz Liedel
Skuteczność gry w polskiej lidze koszykówki na wózkach w sezonie 1996 i 1997 67
Zofia Krawczyk, Jacek Krawczyk, Andrzej Kosmol
Obciążenia wysiłkowe w rocznym cyklu przygotowań
polskich pływaków niesłyszących do Światowych Igrzysk Głuchych 77
Jednostka treningowa w pływaniu paraplegików
na turnusach aktywnej rehabilitacji 88
Izabela Rutkowska
Efektywność lekkoatletycznych form aktywności osób niepełnosprawnych 92
Anna Marchewka
Olimpiady specjalne i zajęcia sportowo-rekreacyjne jako środek
adaptacji i integracji społecznej osób głębiej upośledzonych umysłowo 102
Joanna Sobiecka
Sport paraolimpijski a środowisko sportowe 106
Julian Zygmunt Kilar, Tomasz Ridan, Janusz Mariusz
Aktywność ruchowa (rekreacyjna) chorych na stwardnienie rozsiane 117
Zygfryd Dziekański
Aktywna rehabilitacja 121
Urszula Pustułka, Agnieszka Siwek, Joanna Stożek
Jazda konna w rehabilitacji osób niepełnosprawnych 123
Mirosław Przewoźnik
Aktywizacja mieszkańców domów pomocy społecznej 127
Uwarunkowania wydolności fizycznej osób starszych
i ich postawy wobec aktywności ruchowej 131
Urszula Kowieska
Formy kultury fizycznej w rehabilitacji osób niepełnosprawnych
we Wrocławiu w latach 1953-1998 135
Andrzej Szczygieł, Jolanta Dudek, Mariusz Janusz, Zygmunt Kilar,
Tomasz Ridan, Tomasz Snakowski
Postawa ciała dzieci i młodzieży niepełnosprawnej
w zależności od rodzaju dysfunkcji i stopnia aktywności ruchowej 141
Wincenty Śliwa, Elżbieta Chlebicka, Małgorzata Kowal
Postawa ciała dzieci głuchych w wieku 7-15 lat 151
Jolanta Dudek, Andrzej Szczygieł
Wykorzystanie platformy równowagi w diagnostyce
i rehabilitacji osób niepełnosprawnych 155
Jacek Wilczyński
Nowoczesne metody badania postawy ciała człowieka 161
Tadeusz Maszczak
Aktywność ruchowa jako obszar edukacji osób niepełnosprawnych 173
Andrzej Rejzner
Resocjalizacyjne funkcje aktywności ruchowej 178
Alicja Rakowska
Edukacja niepełnosprawnych a integracja społeczna 183
Zbigniew Szot, Liliana Klimont
Efekty ćwiczeń gimnastycznych w procesie edukacji autystyków 190
Aniela Korzon
Zainteresowania sportowe w rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych 198
Irena Gołąb, Antoni Kuśka, Urszula Oleś
Wartości wychowawcze olimpiad specjalnych
dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie 201
Teresa Serafin
Działania Ministerstwa Edukacji Narodowej
w zakresie wychowania fizycznego i sportu dzieci i młodzieży 204
Anna Dąbrowska, Andrzej Dąbrowski
O potrzebie wartości fair play w sporcie niepełnosprawnych 207
Maria Bilska, Krystyna Górniak
Wychowanie fizyczne specjalne w bialskich placówkach oświatowych 211
Adam Wójtowicz
Wartości społeczne turnusów organizowanych w Ośrodku
Rehabilitacyjno-Wypoczynkowym im. prof. Wiktora Degi w Gościmiu 216
Waldemar Skowroński
Ocena sprawności motorycznej osób z upośledzeniem umysłowym
zmodyfikowaną wersją testu „Eurofit“ 219
Krystyna Gawlik, Anna Zwierzchowska
Gry i zabawy ruchowe istotnym stymulatorem rozwoju umysłowo upośledzonych 226
Andrzej E. Gałkowski
Przystosowanie infrastruktury transportowej warunkiem wykorzystania
obiektów sportowych w rehabilitacji osób niepełnosprawnych 228
Grażyna Liberadzka
Transport istotnym czynnikiem egzystencji osób niepełnosprawnych 234
Marek Babeł
Dostosowanie urządzeń i wagonów osobowych PKP do podróżowania
osób niepełnosprawnych 238
Janina Kobylińska
Podstawowe rozwiązania prawne w zakresie wyznaczania i oznakowania
miejsc postojowych dla osób niepełnosprawnych 240
Jerzy Niedziółka, Andrzej Żurkowski
Dostosowanie transportu kolejowego do przewozu osób niepełnosprawnych 242
Efekty naukowe i poznawcze seminarium 249
Deklaracja międzynarodowego seminarium „Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych“ 250
English Version 251
Przedmowa
W 10 rocznicę swego istnienia Polskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Krakowie zorganizowało w dniach 8-10 listopada 1998 roku seminarium międzynarodowe „Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych“. Była to już czwarta z kolei impreza popularnonaukowa, na których omawiano żywotne problemy ludzi dotkniętych przez los. Pierwszą tego rodzaju imprezą popularnonaukową był kongres europejski „Niepełnosprawni bliżej Europy“ w 1993 roku (150 osób z 17 krajów), który przyjął znamienną rezolucję głoszącą, że „niepełnosprawni mają identyczne potrzeby i aspiracje jak pozostała część społeczeństwa, lecz są ograniczeni w możliwościach ich realizacji. Oczekują od społeczeństwa nie litości i współczucia, lecz pomocy i partnerstwa w dążeniach do normalnego funkcjonowania pomimo mniejszych możliwości fizycznych, psychicznych i materialnych. Niepełnosprawni nie muszą i nie są obciążeniem dla społeczeństwa, jeżeli ich status, możliwości i potrzeby są prawidłowo postrzegane“. Uczestnicy kongresu wyrazili zaniepokojenie zagrożeniami powodowanymi recesją ekonomiczną ogarniającą niemal cały cywilizowany świat oraz transformacją ustrojową w państwach środkowo-wschodniej Europy.
Drugie seminarium międzynarodowe „Postęp w turystyce na rzecz osób o specjalnych potrzebach“ (134 uczestników z 11 krajów), które miało miejsce w 1994 roku, koncentrowało się wokół problemów dostępności ośrodków krajoznawczo-turystycznych, bazy żywieniowo-noclegowej, dóbr kultury, środków komunikacji i obiektów użyteczności publicznej. Podkreślano, że turystyka i rekreacja wpływa korzystnie na zdrowie i wydolność wysiłkową, zwiększa odporność nieswoistą, hartuje organizm człowieka, dzięki czemu niepełnosprawność staje się mniej uciążliwa.
Kolejne seminarium międzynarodowe „Sport szansą życia niepełnosprawnych“ odbyło się w grudniu 1996 roku. Uczestniczyli luminarze nauki i profesjonaliści, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, organizacji i instytucji społecznych. „Dlaczego właśnie sport stał się tematem seminarium?“ – pytał w przemówieniu okolicznościowym prezes PSON Bolesław Ładecki. „Dlatego, że w myśl Europejskiej Karty Sportu każdy ma prawo do uprawiania sportu, a więc i osoby niepełnosprawne. Tymczasem możliwości uczestniczenia niepełnosprawnych w sporcie są bardzo małe, tylko niewielki ich odsetek jest ruchowo aktywny. Są dziedziny sportu, w których niepełnosprawni mogą rywalizować ze zdrowymi współobywatelami, być przykładem dzielności, umacniania wiary we własne siły i możliwości witalne. Sport, aktywność ruchowa jest cenną wartością w życiu niepełnosprawnych, gdyż przynosi korzyści zdrowotne i utylitarne, jest istotnym czynnikiem integracji społecznej“.
Podobne problemy przewijały się podczas seminarium międzynarodowego „Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych“ (uczestniczyło 80 osób). Znakomitym wprowadzeniem było przemówienie okolicznościowe prezesa PSON Bolesława Ładeckiego, który przypomniał znamienne słowa Ludwiga Guttmanna: „Dla niepełnosprawnych sport powinien być skutecznym środkiem rozwoju osobowego, przywracania kontaktów ze światem zewnętrznym i ułatwiania w ten sposób ich reintegracji ze społecznością pełnosprawnych obywateli“. Zaakcentował walory sportu i różnorodnej aktywności ruchowej jako czynnika rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej. Zawierało ono również postulaty o ujednolicenie aktów prawnych dotyczących niepełnosprawnych, które powinny być dostosowane do ustawodawstwa Unii Europejskiej, o właściwe finansowanie działalności sportowej, o usuwanie wszelkich barier utrudniających dostęp niepełnosprawnym do obiektów i urządzeń sportowych, rekreacyjnych, turystycznych.
W części inaugurującej seminarium, której przewodniczył prof. dr hab. J. Ślężyński, życzenia owocnych obrad i deklaracje wszechstronnej pomocy i ustawicznej troski o niepełnosprawnych współobywateli przekazali: Ewa Spychalska – przedstawicielka prezydenta RP, Teresa Serafin – główny wizytator Ministerstwa Edukacji Narodowej, Irena Grodzicka – główny specjalista biura pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych, Marek Żółtowski – przedstawiciel Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki i Jerzy Meysztowicz – wicewojewoda krakowski. Inaugurację seminarium uświetniły występy Zespołów Artystycznych „Górale Żywieccy“, „Lachy Sądeckie“ i „Lachy Strzyżyckie“ oraz Szkoły Specjalnej w Nowej Hucie.
Właściwe treści seminarium przewijały w prezentowanych referatach i doniesieniach naukowych podczas kolejnych sesji tematycznych: „Aktywność sportowa niepełnosprawnych“ (przewodniczył prof. dr hab. med. J. Haftek i prof. dr hab. T. Maszczak), „Aktywność ruchowa niepełnosprawnych a postawa ciała“ (przewodniczył prof. dr hab. med. K. Spodaryk), „Walory aktywności ruchowej w procesie edukacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej“ (przewodniczyła prof. dr hab. Z. Żukowska), „Problemy transportu i komunikacji niepełnosprawnych“ (przewodniczył prof. dr hab. Z. Szot). Zaprezentowano 51 referatów i doniesień naukowych o bogatej tematyce, które były ilustrowane barwnymi przezroczami i filmami video. Wystarczy wskazać najbardziej znamienne: „Sport i aktywność ruchowa jako istotny czynnik w rehabilitacji osób niepełnosprawnych“ (prof. dr hab. med. K. Milanowska), „Możliwości progresji wydolności wysiłkowej pacjentów przez aktywność ruchową (prof. dr hab. A. Ronikier), „Uwarunkowania wydolnościowe sportowców niepełnosprawnych“ (prof. dr hab. med. K. Spodaryk), „Narciarstwo jako środek rehebilitacji niepełnosprawnych z dysfunkcjami narządu ruchu“ (prof. dr hab. J. Ślężyński), „Znaczenie aktywności ruchowej w procesie edukacji niepełnosprawnych“ (prof. dr hab. T. Maszczak), „Edukacja niepełnosprawnych a integracja społeczna“ (prof. dr hab. A. Rakowska), „Rola zainteresowań sportowych w rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych“ (prof. dr hab. A. Korzon), „Efekty ćwiczeń gimnastycznych w procesie edukacji dzieci niepełnosprawnych“, czyli autystycznych (prof. dr hab. Z. Szot), „Resocjalizacyjne funkcje aktywności ruchowej“ (prof. dr hab. A. Rejzner), „Przystosowanie infrastruktury transportowej warunkiem wykorzystania obiektów sportowych w rehabilitacji osób niepełnosprawnych“ (prof. dr hab. inż. A. Gałkowski). Bardzo interesujące były też doniesienia o ośrodkach rehabilitacyjno-wypoczykowych i pomocy społecznej (A. Wójtowicz i M. Przewoźnik), o olimpiadach specjalnych osób umysłowo upośledzonych (A. Marchewka), o sporcie paraolimpijskim i paraolimpijczykach (J. Sobiecka i W. Kikolski), o piłce koszykowej na wózkach (R. Plinta oraz A. Kosmol i współautorzy). Z nieukrywanym wzruszeniem przyjęte zostało wystąpienie S. Ślęzaka z Nowego Sącza o drodze narciarza-biegacza Marcina Kosa z kikutami obu rąk do Nagano i pełni życia. Były też problemy dostosowania transportu kolejowego i autobusowego do potrzeb podróżnych niepełnosprawnych i związane z tym regulacje prawne.
Swoistą rekapitulacją seminarium była przyjęta na zakończenie deklaracja, w której uczestnicy zwracają się do władz państwowych i samorządowych, instytucji i organizacji społecznych, wszystkich ludzi dobrej woli o stworzenie takich uregulowań prawnych, takich warunków życia, nauki i pracy, aby zapewniały niepełnosprawnym pełną egzystencję w społeczeństwie niezależnie od rodzaju dysfunkcji. Podkreślono, że uprawianie sportu i różnorodnych form aktywności ruchowej przez niepełnosprawnych w celach leczniczych, rehabilitacyjnych, integracyjnych jest możliwe pod warunkiem zapewnienia dostępności do całej infrastruktury: budynków, budowli, obiektów sportowych i rekreacyjnych, transportu, komunikacji, dostępu do edukacji i zatrudnienia osobom z różnymi dysfunkcjami.
Fot. 1. Alicja Tokarz przedstawia wyniki konkursu
„Moje ulubione zajęcia sportowe“
Fot. 2. Inaugurację Seminarium uświetniły występy artysrtyczne
Seminarium – podobnie jak poprzednie – odbywało się pod patronatem Sekretarza Generalnego Rady Europy Daniela Tarschysa, do którego dołączył się prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski. Skierował on znamienne przesłanie do uczestników seminarium: „Wszyscy musimy pamiętać, iż niepełnosprawni nie są inni – są różni, tak jak różni są wszyscy ludzie między sobą. Nie są w żadnym stopniu gorsi, a liczne sukcesy potwierdzają, że każdy człowiek przy odpowiednim zaangażowaniu i wysiłku może przekraczać kolejne granice zwycięstwa. W sukcesach obecnych i przyszłych zwycięzców i olimpijczyków widać wytrwałą pracę nauczycieli i trenerów. Jej efekty są zwielokrotnione wdzięcznością bliskich. Prowadzą nie tylko do zaszczytów, ale również integrują niepełnosprawnych ze społeczeństwem“. Do uczestników seminarium zwrócił się również premier Rządu RP Jerzy Buzek słowami: „Sport pełni w życiu niepełnosprawnych rolę szczególną. Jest on nie tylko formą rehabilitacji i sposobem na podniesienie ogólnej sprawności, ale często staje się drogą do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, szansą na ciekawe i godne życie. Zawsze z szacunkiem patrzę na ludzi, którzy mimo swych ułomności, z wielka pogodą ducha podejmują sportową rywalizację. Rezolucja Rady Europy jasno stwierdza, że każdy człowiek, a więc również niepełnosprawny, ma prawo do uczestniczenia w sporcie. Ma zresztą prawo uczestniczyć we wszystkich formach życia społecznego. Nikt nie może tego prawa odbierać, albo ograniczać. Potrzeby osób niepełnosprawnych coraz częściej znajdują zrozumienie wśród wielu ludzi dobrej woli, ale poziom świadomości społecznej jest nadal niewystarczający. Najbardziej nawet światłe rozwiązania prawne i administracyjne, likwidowanie barier nie zastąpi społecznej akceptacji i szczerej życzliwości“.
Z okazji 10-lecia PSON został ogłoszony konkurs plastyczny „Moje ulubione zajęcia sportowe“, którego wyniki ogłosiła przewodnicząca jury Alicja Tokarz. Nadesłanych zostało 495 prac konkursowych ze wszystkich regionów Polski. Nagrodzone i wyróżnione wizerunki sportu postrzegane przez dzieci i młodzież niepełnosprawną znalazły się na wystawie usytuowanej w holu gościnnego hotelu „Ibis“, w którym odbywało się seminarium. Był to – jak stwierdzono – najbardziej godny sposób uczczenia jubileuszu Stowarzyszenia.
Należy nadmienić, że statutowa działalność Stowarzyszenia nie ogranicza się do kongresów i seminariów popularnonaukowych. Organizuje ono szkoleniowe obozy narciarskie, żeglarskie i hipiczno-żeglarskie dla niepełnosprawnych, prowadzi badania lekarskie i posturometryczne dzieci i młodzieży z różnymi dysfunkcjami, przejawia inicjatywy legislacyjne, utrzymuje stałą współpracę z licznymi stowarzyszeniami pozarządowymi w skali międzynarodowej (np. Mobility International, Fimitic).
Wielostronna działalność terapeutyczna, szkoleniowa, edukacyjna i społecznie użyteczna na rzecz populacji niepełnosprawnych nie byłaby możliwa bez odpowiedniego wspierania i dotacji finansowych ze strony Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz innych instytucji i organizacji państwowych, regionalnych, lokalnych. Publikacja zbiorowa „Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych“, która jest pokłosiem seminarium, utrwala i popularyzuje niewątpliwy dorobek...
Bejituga