Eumenizm.pdf

Redakcja: Małgorzata Wróblewska

Na okładce:

„Spas w Siłach”, Ikona Andreja Rublowa (ok. 1410),

Galeria Tretiakowska, Moskwa

ISBN 83–901221–9–7

Publikacja ukazała si¦ dzi¦ki pomocy Prawosławnego Ko±cioła Grecji

Wydawca: Prawosławna Diecezja Lubelska i Chełmska

Wydrukowano w Grecji

Chrze±cija«stwo to religia miło±ci. Ta oczywista prawda jest zarazem

najwi¦kszym zadaniem. Wzór mamy w Jezusie Chrystusie — Bogo-

człowieku, który „przeszedł przez m¦k¦”, aby±my stanowili jedno (J 17).

Dawanie ±wiadectwa jedno±ci jest niezmiernie wa»ne dla ±wiata. Z bó-

lem trzeba jednak stwierdzi¢, »e my — podzieleni chrze±cijanie — nie

wypełniamy Chrystusowego przesłania miło±ci.

Wielowiekowe trwanie w podziałach ci¡»y na naszym współczesnym

d¡»eniu do jedno±ci. Bardzo trudno jest uzdrowi¢ stan, w jakim obec-

nie trwamy. St¡d te» wa»na jest ka»da inicjatywa pomagaj¡ca w pro-

wadzeniu szczerego dialogu. Za tak¡ z pewno±ci¡ nale»y uzna¢ ksi¡»k¦

Krzysztofa Le±niewskiego pt. „Ekumenizm w czasie”, przedstawiaj¡c¡

w rzetelny sposób stanowisko prawosławia w kwestii ekumenizmu. Mamy

nadziej¦, »e opublikowanie jej przez nasz¡ diecezj¦ w serii „wiatło

Przemienienia”pomo»e chrze±cijanom z innych Ko±ciołów w zrozumie-

niu naszego posłannictwa, które ma swoje ¹ródło we wczesnochrze±ci-

ja«skiej Tradycji Ko±cioła nie podzielonego.

Z miło±ci¡ w Chrystusie, Panu naszych dziejów

i z Bo»ym błogosławie«stwem

Abel

Biskup Lubelski i Chełmski

1 Wst¦p

Historia ruchu ekumenicznego pokazuje, w jaki sposób chrze±cijanie próbowali okre-

±la¢ kształt i drogi do jedno±ci. Tworzono tzw. modele jedno±ci, które przynajmniej

w przybli»eniu miały na±wietli¢ główny cel oraz ukierunkowa¢ d¡»enia chrze±cijan

i Ko±ciołów. ˇadna z propozycji nie okazała si¦ wystarczaj¡ca do przywrócenia jed-

no±ci. Współcze±nie nierzadko mówi si¦ o kryzysie, a nawet impasie w ruchu eku-

menicznym. Dlatego coraz cz¦±ciej ekumeni±ci, w poszukiwaniach dróg do jedno±ci,

jeszcze raz uwa»nie przypatruj¡ si¦ koncepcjom kształtu jedno±ci, które kilkadziesi¡t

lat temu poruszyły chrze±cija«stwo.

W ko«cu lat 40. naszego stulecia d¡»enia ekumeniczne przybrały bardziej instytu-

cjonalny kształt. Coraz wi¦cej ko±ciołów chrze±cija«skich stawało si¦ członkami nowo

powstałej wiatowej Rady Ko±ciołów. Zacz¦to szuka¢ wspólnej bazy doktrynalnej.

W tej atmosferze, na pocz¡tku lat 50., z propozycj¡ ekumenizmu w czasie wyst¡-

pił wybitny teolog prawosławny — Georges Florovsky. Jego sposób poszukiwania

jedno±ci nie wypływał tylko z osobistego uwra»liwienia, lecz w du»ej mierze prezen-

tował stanowisko prawosławia w tym wzgl¦dzie. Florovsky’ego uznawano wówczas

za jednego z najbardziej twórczych i aktywnych ekumenistów.

W celu zrozumienia programu ekumenizmu w czasie wydaje si¦ konieczne przy-

bli»enie sylwetki Autora. Pozwoli to gł¦biej wnikn¡¢ w ¹ródła inspiracji, jak równie»

uka»e w kontek±cie jego »ycia wielkie znaczenie praktycznego do±wiadczenia ekume-

nicznego.

Georges 1 Florovsky urodził si¦ 9 wrze±nia 1893 roku w Elizawietgradzie, nieda-

leko Odessy. Od najwcze±niejszych lat czuł si¦ gł¦boko zwi¡zany z Ko±ciołem pra-

wosławnym. Wi¡zało si¦ to z jego osobistym do±wiadczeniem religijnym, które nie

tyle koncentrowało si¦ na ceremonialnym aspekcie nabo»e«stw, ile przede wszystkim

na ich intelektualnej zawarto±ci. Bardzo wcze±nie zauwa»ył, »e teksty liturgiczne s¡

przepełnione teologi¡ i poetycznym liryzmem. Nie ma równie» »adnego napi¦cia po-

mi¦dzy kultem i teologi¡, a istnieje raczej ich wzajemne dopełnianie si¦. Ten fakt

miał wielkie znacznie w pó¹niejszym »yciu Florovsky’ego i jego działalno±ci na polu

teologii. Drugim istotnym czynnikiem budz¡cej si¦ ±wiadomo±ci religijnej przyszłego

teologa było odkrycie, i» chrze±cija«stwo nie jest teori¡ »ycia czy sytemem twierdze«

o prawdzie, ale Objawieniem Boga w historii i odpowiedzi¡ wierz¡cych na to Obja-

wienie. Owocem tego odkrycia było konsekwentne rozwijanie przez całe dalsze »ycie

historycznej postawy w stosunku do rzeczywisto±ci 2 .

W 1911 uko«czył z bardzo dobrym wynikiem gimnazjum w Odessie i rozpo-

cz¡ł studia w zakresie historii, ﬁlozoﬁi, ﬁlologii i nauk ±cisłych. W latach 1919–

1920 wykładał ﬁlozoﬁ¦ w dwóch wy»szych szkołach pedagogicznych i Uniwersy-

tecie Odesskim. Rozszerzaj¡ca si¦ fala rewolucji w Rosji skłoniła w 1920 roku ro-

dzin¦ Florovsky’ch, podobnie jak wielu innych intelektualistów, do emigracji do Soﬁi

w Bułgarii 3 . Georges przył¡czył si¦ tam do „Euroazjan”, grupy młodych naukow-

1 Florovsky zachował francusk¡ form¦ swego imienia gdy przybył na stałe do USA, aby w ten

sposób da¢ wyraz swemu przekonaniu, o tym »e nie jest tylko rosyjskim emigrantem, ale równie»

kosmopolit¡. Por. G. H. Williams, Georges Vasilievich Florovsky: His American Career (1948–

1965) , GOTR 11(1965) nr 1, s. 13.

2 Por. A. Blane, A Sketch of the Life of Georges Florovsky , [w:] Georges Florovsky. Russian

Intellectual and Orthodox Churchman , red. A. Blane, Crestwood, New York 1993, s. 17–25.

3 O dziejach rosyjskiej inteligencji na emigracji, zob. N. Zernow, The Russian Religious Rena-

ców i pisarzy skupionych wokół osoby ksi¦cia Mikołaja S. Trubetskoja 4 . Nie zgadzał

si¦ jednak z dominuj¡c¡ po±ród „Euroazjan”postaw¡ wskazywania na szczególn¡

warto±¢ dziedzictwa azjatyckiego. Ju» wtedy bowiem był całkowicie przekonany do

uprzywilejowanej roli tradycji bizantyjsko-prawosławnej. Dał temu wyraz w artykule

„Razrywy i swiazi” 5 , głosz¡c potrzeb¦ zerwania z mitycznym idealizmem rewolucyj-

nym, jak równie» dowarto±ciowania zasady soborowo±ci, wspólnotowego dochodzenia

do prawdy objawionej i wcielonej w »yciu Ko±cioła. Głosił zarazem priorytet religii

i kultury nad polityk¡. Wkrótce te» przestał działa¢ w grupie „Euroazjan”, gdy»

pragn¡ł zachowa¢ swoj¡ całkowit¡ niezale»no±¢ intelektualn¡ i duchow¡ 6 . W 1921

roku poddał krytyce cał¡ kultur¦ zachodni¡. Jego artykuł „Chitrost razuma±ta-

nowi krytyk¦ racjonalizmu ﬁlozoﬁcznego: scjentyzmu Comte’a, determinizmu Freuda

i Darwina, marksizmu, naturalizmu Bergsona, antypsychologizmu Husserla, neoscho-

lastycyzmu. Odcina si¦ tak»e od pogl¡dów Kanta i neokantyzmu. Twierdzi, »e we

wszystkich tych kierunkach dochodzi do racjonalizacji tajemnicy oraz zabijania spon-

taniczno±ci i twórczo±ci człowieka. Zarzuca Zachodowi utrat¦ zmysłu kontemplacji

oraz swoisty „monizm rozumu”, które w rezultacie prowadz¡ do deprecjonowania

kategorii osobowych. W artykule „Chitrost razuma”, poza krytyk¡, mo»na znale¹¢

ponadto głoszon¡ przez rosyjskiego teologa ide¦ zmysłu intuicyjnego , który przenika

tajemnic¦ zawart¡ w rzeczywisto±ci. Dostrzegalny jest te» projekt stworzenia syntezy

neopatrystycznej, której potrzeb¦ b¦dzie głosił przez całe swoje dalsze »ycie 7 .

Z Soﬁi przeniósł si¦ do Pragi, gdzie w latach 1922–1926 wykładał ﬁlozoﬁ¦ prawa.

W swoich badaniach naukowych koncentrował si¦ wówczas na zagadnieniach: wolno-

±ci, stworzenia, eschatologii oraz sensu historii. W 1926 roku obj¡ł katedr¦ patrologii

issance of the Twentieth Century , London 1963, passim (Florovsky jest wspomniany na s. 223);

N. O. Lossky, History of Russian Philosophy , New York 1951, s. 391–395 (charakterystyka Floro-

vsky’ego); V. V. Zienkovsky, A History of Russian Philosophy , II, London-New York 1953, passim

(ukazuj¡ca pogl¡dy i ±rodowisko ﬁlozoﬁczne).

4 Grupa „Euroazjan”usiłowała okre±li¢ swoje pogl¡dy przez podwójn¡ opozycj¦, a mianowi-

cie do Słowianoﬁlów oraz Okcydentalistów (Zapadników). Nie zgadzali si¦ z przesadnym podkre-

±laniem warto±ci słowia«skich przez Słowianoﬁlów, które doprowadziło do Mesjanizmu panslawi-

stycznego (Iwan Kirijewski, Aleksy Chomiakow). Odcinali si¦ równie» od Okcydentalistów, którzy

w przesadny sposób podkre±lali warto±¢ tradycji zachodnich. Euroazjaci starali si¦ stworzy¢ jedyn¡

w swoim rodzaju syntez¦ tego, co najwarto±ciowsze w kulturze europejskiej i pozytywnych elemen-

tów azjatyckich, przyniesionych przez kolejne najazdy z Dalekiego Wschodu: Tatarów i Mongołów.

W prawosławiu odkryli jednocz¡c¡ zasad¦ ponad sentymentalizmami Słowianoﬁlów i Okcydentali-

stów. Pocz¡tkowo jednak pogodzili si¦ z rewolucj¡ komunistyczn¡ jako koniecznym etapem rozwoju

wielkiej Rosji, gdy» w ich przekonaniu, stanowiła ona ±wiadectwo wielkiej niedojrzało±ci kulturowej.

Por. G. H. Williams, Georges Vasilievich Florovsky. . . , s. 16; Zernov, dz. cyt ., s. 222n.

5 Artykuł ten został opublikowany w wydawanym w Soﬁi periodyku: Ischod k Wostoku , I(1921),

s. 9–13.

6 Por. K. McVey, The Role of Georges Florovsky in the Eurasian Controversy (1921–1928) ,

Cambridge Mass. 1965, passim .

7 Por. Chitrost razuma, Ischod k Wostoku I(1921), s. 28–39.

w prawosławnym Instytucie Teologicznym ±w. Sergiusza w Pary»u 8 . Florovsky doł¡-

czył do Instytutu w drugim roku jego istnienia, w odpowiedzi na zaproszenie, którego

głównymi autorami byli Sergiusz Bułgakow (ówczesny rektor) i Wasilij Zienkowski 9 .

Nauczanie patrystyki, któr¡ interesował si¦ ju» w Odessie i zacz¡ł powa»nie studio-

wa¢ w 1924 roku, doszło do skutku w wyniku zach¦ty ze strony Bułgakowa: „Dla-

czego nie skoncentrujesz si¦ na patrystyce, nikt tego jeszcze si¦ nie podj¡ł?”Była

to przełomowa chwila w »yciu Florovsky’ego: „Odkryłem, »e to było moje praw-

dziwe powołanie”. Od tego czasu patrystyka stała si¦ jego „intelektualnym domem”,

„podstaw¡ ±wiatopogl¡du”, „standardem oceny historii rosyjskiej my±li religijnej”,

„punktem wyj±cia do rozumienia religijnych kultur Grecji i Angliióraz „¹ródłem jego

wkładu i krytycyzmu wobec ruchu ekumenicznego” 10 . Wykłady z patrystyki opubli-

kował w dwóch ksi¡»kach: Wostocznyje Otcy IV-go wieka. (Iz cztienij w Prawosław-

nom Bogosłowskom Instytutie w Pari»e) 11 i Wizantyjskije Otcy V–VIII wiekow. (Iz

cztienij w Prawosławnom Bogosłowskom Instytutie w Pari»e) 12 .

wi¦cenia kapła«skie przyj¡ł w 1932 roku z r¡k metropolity Eulogiusza i prze-

szedł pod jurysdykcj¦ Konstantynopola, by by¢ wył¡czonym z problemów i kon-

trowersji, b¦d¡cych udziałem skłóconego wówczas ±rodowiska emigracji rosyjskiej 13 .

Florovsky bardzo wcze±nie zacz¡ł si¦ anga»owa¢ w ruch ekumeniczny. Brał udział

w mi¦dzywyznaniowych spotkaniach ekumenicznych organizowanych przez Mikołaja

Bierdiajewa. W spotkaniach tych o charakterze nieformalnym i naukowym uczestni-

czyło wielu intelektualistów prawosławnych, rzymskokatolickich i protestanckich 14 .

W 1929 roku został członkiem Stowarzyszenia ±w. Albana i ±w. Sergiusza w Anglii

(The Fellowship of St. Alban and St. Sergius). Głównym zadaniem tego stowarzy-

szenia było skupianie młodszych członków nale»¡cych do Ko±cioła anglika«skiego

i prawosławnego, w celu wzajemnego poznania si¦ i wspólnego przedyskutowania

ró»nych problemów teologicznych, ze szczególnym podkre±leniem wspólnie prze»ywa-

nego w modlitwie do±wiadczenia religijnego 15 . Florovsky brał czynny udział w tych

spotkaniach przez kolejne dziesi¦¢ lat, ciesz¡c si¦ du»¡ popularno±ci¡ w±ród angiel-

skich studentów i teologów ze wzgl¦du na wielk¡ kompetencj¦ w dziedzinie patry-

8 O pocz¡tkach i historii Instytutu ±w. Sergiusza zob.: D. A. Lowrie, Saint Sergius in Paris ,

London 1954, passim .

9 Por. A. Blane, A Sketch. . . , s. 47.

10 Tam»e , s. 49.

11 Paris 1931, tłum. ang. Eastern Fathers of the Fourth Century , CW VII.

12 Paris 1933, tłum. ang. Byzantine Fathers of the Fifth Century , CW VIII.

13 Por. G. H. Williams, Georges Vasilievich Florovsky. . . , s. 24.

14 Ze strony prawosławnej oprócz Bierdiajewa i Florovsky’ego brali udział m.in.: W. Zienkowskij,

S. Bułgakow, B. P. Wyszesławcew; spo±ród katolików: J. Maritain, Ch. du Bos, G. Marcel, L.

Labretonniere, E. Gilson i J. Lebreton; spo±ród protestantów: M. Boegner, W. Monod, A. Lecerf,

P. Maury. Por. Tam»e , s. 32.

15 Por. El dialogo ecumenico , s. 100.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: