Publiusz Wergiliusz Maro, Eneida,
przeł. Tadeusz Karyłowski, oprac. Stanisław Stabryła, wyd. 3 zm.,
BN II 29, 1980.
WSTĘP
I. Wergiliusz i jego czasy.
1. Republika rzymska od początku I w. p.n.e. do pryncypatu Augusta.
- nowy porządek społeczny.
- ostra walka między popularami a optymatami.
- reformy Grakchów.
- reforma wojskowa Mariusza.
- wojna Mariusza i Sulli.
- I triumvirat.
- ustawy agrarne Cezara.
- wojna domowa Cezara i Pompejusza.
- zamordowanie Cezara w 44 r.
- II triumvirat.
- wojna domowa Antoniusza i Oktawiana.
- Oktawian jedynowładcą, „princeps senatus”, „Augustus”.
2. Ogólne cechy rozwoju kultury rzymskiej w epoce schyłku republiki.
- wstrząsy polityczne nie zahamowały rozwoju kultury i sztuki.
- tradycje italsko-rzymskie oraz hellenistyczne.
- mówcy: Cyceron, Kwintus Hortensjusz Hortalus, Gajusz Juliusz Cezar, Marek Juniusz Brutus.
- historyk Gajusz Sallustiusz Krispus, prace naukowe: Marek Terencjusz Warron.
- Lukrecjusz, Waleriusz Katullus.
- najwybitniejsi: Wergiliusz i Horacy.
- rozwój architektury.
3. Sytuacja literatury rzymskiej w czasach Wergiliusza.
- w utworach odgłosy walk.
- akcenty ugodowości.
- uformował się mecenat literacki: Mecenas, Azyniusz Pollion, Waleriusz Messala.
- poezja narzędziem propagandy.
- „moda” na pisanie wierszy.
- Wergiliusz, Horacy, Gallus, Lucjusz Wariusz Rufus, Propercjusz, Tibullus, Owidiusz.
- gatunki: elegia, liryka, sielanka, epopeja, satyra, poemat dydaktyczny, list poetycki; zastój w dramacie.
- wymowa straciła na znaczeniu; obumarcie publicystyki, historiografia – idealizacja odległej przeszłości.
4. Życie Wergiliusza: dzieciństwo, młodość i pierwsze próby poetyckie.
- ur. 15,10,70 we wsi Andes, niedaleko Mantuy, ojciec garncarzem lub posłańcem.
- rodzice zamożni – nauka w Kremonie.
- po 55 r. do Mediolanu, ok. 52 r. w Rzymie, pierwsze próby poetyckie, przyjaźń z neoterykami.
- młodzieńcze próby poetyckie – „Appendix Vergiliana” („Dodatek do Wergiliusza”) – prawdo-podobnie część oryginalnych, ale to zbiór utworów różnych poetów.
5. Dzieła wieku dojrzałego: „Bukoliki” i „Georgiki”.
- wywłaszczenie majątku rodzinnego 42/41, odzyskanie dzięki Polionowi.
- „Bukoliki” – poezja o tematyce wiejsko-pasterskiej; 10 utworów, wpływ Teokryta, motywy ak-tualne (I, IX i IV); głęboka i niefałszowana miłość do ziemi, pasterstwa i prostego życia na wsi.
- „Georgiki” – 36-29 r., poemat typu dydaktycznego, wpływ Hezjoda („Prace i dni”), dzieła astronomicznego Aratosa (III w.), Nikandra z Kolofony (II, „Georgiki”), pism rolniczych Warro-na i Katona; wykład dotyczący poszczególnych dziedzin pracy na wsi, wyraz zaangażowania w aktualne sprawy narodu i dążeń ideowych poety oraz jego linii politycznych.
6. Ostatnie lata Wergiliusza: „Eneida”. Analiza treści.
- pisana w latach 29-19.
- podróż do Grecji, by pogłębić swoją wiedzę w zakresie kultury i filozofii, Oktawian August, spotkany w drodze, namówił Wergiliusza na powrót, poeta zmarł po wylądowaniu w Brundi-zjum 21,09,19, zwłoki wysłane do Neapolu, pogrzebany przy drodze do Puteali, tekst z grobo-wca: „Urodziłem się w Mantui, porwali mnie Kalabrowie, dziś więzi Partenope; opiewałem pa-stwiska, wieś, wodzów”.
- znaczny majątek, dzieło nie spalone, mimo prośby Wergiliusza, już w 17 r. ukazało się publi-cznie.
- treść poszczególnych ksiąg.
7. Miejsce Wergiliusza w literaturze rzymskiej.
- najwybitniejszy, obok Horacego, poeta epoki augustowskiej.
II. „Eneida” – narodowa epopeja rzymska.
1. Epika rzymska przed Wergiliuszem.
- grecka epika mitologiczna i rzymska epika historyczna.
- „Bellum Poenicum” Newiusza, III w.
- „Annales” Enniusza, II w.
- „Bellum Histricum” Hostiusza, k. II w.
- „Annales” Furiusza.
- „Bellum Sequanicum” Warrona Atacinusa, ok. poł. I w.
- „De rerum natura” Lukrecjusza.
- Lucjusz Wariusz Rufus, Rabiriusz, Albinowanus Pedon.
- zagrożenie dla poetów epoki augustowskiej – jawny panegiryzm w stosunku do Augusta.
2. Tendencje ideowe epoki i cele poematu Wergiliusza.
- dążenie do stworzenia w postaci Eneasza symbolu idealnego władcy.
- pozytywny stosunek do jedynowładztwa.
- naród rzymski nieśmiertelny, niezniszczalny, zasługuje na panowanie nad światem.
- stoicyzm, a nie epikureizm „Bukolik” i „Georgik”.
3. Patriotyzm i duma narodowa Wergiliusza.
- przedstawianie wielkości Rzymu – patriotyzm Wergiliusza i literacki odpowiednik linii politycz-nej Augusta.
- raczej nie szowinizm – sympatia dla Dydony, Ewandra i Pallasa.
4. związki „Eneidy” z rzeczywistością społeczno-polityczną Rzymu czasów Augusta.
- mimo osadzenia akcji w odległej, mitologicznej przeszłości, wyraźne powiązania z aktualną rzeczywistością społeczną i polityczną, np. przegląd dusz nienarodzonych jeszcze bohaterów Rzymu (VI), opis tarczy Eneasza (VIII).
III. Świat poetycki „Eneidy”.
1. Legenda o Eneaszu przed Wergiliuszem i w „Eneidzie”.
- w „Iliadzie” Homera: na równi z Hektorem (V), nazwany bogiem (XI), walka z Achillesem (XX).
- Stezychor z Sycylii (VI w.) – pierwsza wzmianka o osiedleniu się Trojan w Italii.
- grecki poeta Hellanikos z Lesbos (V w.) – Eneasz dotarł do Lacjum.
- Kefalon z Gergis (IV w.) – Rzym założony przez Romulusa, syna Eneasza.
- Timaios (III w.) i Newiusz – zarys legendy o Eneaszu.
- chaotyczna legenda o wędrówkach Eneasza – ogromna ilość nowych epizodów wprowadzo-nych przez Wergiliusza.
2. Światopogląd i idee religijne Wergiliusza.
- oscylowanie między epikureizmem a stoicyzmem.
- wskrzeszenie pierwotnej religii italskiej, mniej sympatii dla bóstw państwowych.
3. Hierarchia wartości etycznych w „Eneidzie”.
- najważniejsza miłość do najbliższych, ojczyzny i bogów (pietas).
- miłość rozumiana jako uczucie mężczyzny do kobiety nie mieściła się w pojęciu pietas.
- virtus w połączeniu z humanitas.
4. Miłość, przyjaźń, gniew i nienawiść.
- u Wergiliusza miłość to nie przemożna siła, która całkowicie pochłania mężczyznę.
- poza historią Dydony i Eneasza, bardzo blado pozostałe wątki erotyczne.
- gwałtowna i pełna poświęceń miłość Turnusa do Lawinii, piękny wizerunek miłość małżeń-skiej Andromachy.
- ważna przyjaźń.
- pozytywne uczucia zmieniają się w negatywne: u Dydony miłość w nienawiść, u Eneasza współczucie dla pokonanych w nienawiść i chęć mordu (Turnus).
5. Krajobraz i przyroda.
- jedynie tło, które ma uwypuklić prawdziwy sens pewnych zdarzeń.
- w porównaniu z Homerem stosunkowo mało opisów krajobrazu.
6. Eneasz – bohater poematu.
- ogólna bierność, marionetka w rękach bogów i Przeznaczenia.
- całe jego życie służy wypełnieniu posłannictwa.
- uległość wobec bogów, często niezgodna z poczuciem honoru osobistego.
- czułość i brak egoizmu w stosunku do rodziny i najbliższych.
- brak wyrazistych rysów indywidualnych.
- ideał Rzymianina.
7. Eneasz a inni bohaterowie.
- dwie grupy bohaterów: ci, którzy przyczyniają się do zrealizowania misji Eneasza, oraz ci, którzy utrudniają ją.
- sugestywny sposób przedstawienia Dydony i Turnusa, którzy przeciwstawiają się Przezna-czeniu, dlatego też giną.
8. Świat bogów i świat ludzi.
- inspiracja homerycka.
- konflikt Junony i Wenus.
- między boginiami Jowisz – mocodawca czy wykonawca przeznaczenia?
- mitologia italska.
9. Realizm i fantastyka świata poetyckiego „Eneidy”.
- szeroki, panoramiczny obraz świata + legendarny świat pierwotnych plemion italskich.
- realizm w przedstawianiu stosunków międzyludzkich i obyczajów społecznych wyparty przez idealizację.
- element fantastyczny: świat bogów + system znaków, wróżb, snów proroczych.
IV. Struktura poematu.
1. Koncepcja kompozycyjna: fuzja „Iliady” i „Odysei”.
- księgi I – VI – „Odyseja”, „pieśni klęski, nieszczęścia, cierpienia”, wojna jest źródłem wszel-kich nieszczęść ludzkich i gniewu bogów (tułaczka Odyseusza i Eneasza).
- księgi VII – XII – „Iliada”, „pieśni walki, żywotności i zwycięstwa”.
2. ...
iza02042000