KULTURA SKANDYNAWII 18/04/2007
PROLEGOMENA DO ZAGADNIEŃ ISLANDII
§ Młody ląd – powstał ok. 20 mln lat temu w miejscu zetknięcia płyt kontynentalnych, zderzenie płyt
§ Płyty amerykańska i europejska stykają się w Þingvellir tworząc dolinę ryftową (co roku oddalają się o ok. 2 cm) à rów tektoniczny
§ Dolina Almannagjá jest rowem tektonicznym, sąsiaduje z:
§ Þingvellir (znaczy: miejsce zebrań)– na liście UNESCO, decyzje jednogłośne, jeden z 800 obiektów na liście obok muru chińskiego i piramid; miejsce magiczne; islandzki parlament – Alþingi (Althing) 930 r. – pierwsze zebranie (zgromadzenie wolnych mężczyzn)
§ Iögberg – główne wzgórze, z którego można przemawiać (wysokie skały)
§ Jezioro Þingvallavatn (największe na Islandii 84 km2)
§ Powierzchnia: 103 tys km2
17% uprawy
20% łąki, pastwiska
11% lawa
12% lodowce + nieużytki
§ Ludność (stan z dnia 01/07/2005) 295 864
Reykjawik: 113 tys. mieszkańców (1/3)
à centralizacja
§ Góra Hvannadalshnjúkur 2 110 m.n.p.m.
§ Zasiedlenie wyspy:
Do 7 wieku niezamieszkała
1. Irlandzcy mnisi (uciekający do spokoju i szukający odosobnienia)
2. Norwescy wikingowie (uciekający przez Haraldem Pięknowłosym, zdecydowanie nie szukali odosobnienia… wyrazy współczucia dla mnichów)
A potem mnisi uciekali przed wikingami…
§ 1. wzmianka o Islandii:
825 – Dicuilus – irlandzki mnich (autor De mensura orbis Terre - O pomiarach kuli ziemskiej) pisze, że to dziwna wyspa, na której w lecie nigdy nie bywa ciemno; mnisi irlandzcy są niepokojeni najazdami normańskich wikingów.
§ Początki i rozkwit:
874 – Ingolfur Arnarson przybywa na wyspę i zakłada pierwszą osadę – dzisiejszy Reykjavik
874-930 – okres osadnictwa, powstawanie osiedli wzdłuż wybrzeży wyspy
930 - powstanie Alþingu w Thingvellir, najstarszego na świecie działającego parlamentu
1000 - Islandia, na drodze pokojowej przyjmuje chrześcijaństwo decyzją Alþingu
(a oprócz tego islandzki podróżnik Leifur Eiriksson (Leif Szczęśliwy), jako pierwszy Europejczyk postawił stopę w Ameryce)
§ Upadek i niewola:
1264 – upadek wolnego państwa, pod panowaniem norweskim
1380 – pod panowaniem duńskim
1550 – reformacja
1602 – duński monopol handlowy
1786 – Reykjavik odzyskuje prawa miejskie i staje się stolicą Islandii (liczył wówczas około 200 mieszkańców)
1798 (1800?) – rozwiązanie Alþingu
§ Droga do niepodległości:
1889/1892 – język islandzki językiem oficjalnym
1918 – proklamowanie suwerennego państwa Islandii (unie personalna z Danią)
1941 – lądowanie wojsk amerykańskich
1944 – proklamowanie niezależnej Republiki Islandii (17 czerwca)
§ Państwo pisarzy – najwyższa średnia pisarzy na świecie, najwyższe nakłady książek i gazet na świecie, narodowa kultura najwyższym dobrem, prenumerują średnia 2-3 dzienniki
§ Edda – maniacy opowieści
874-930 – okres osadnictwa (kontekst), wtedy powstaje Edda
900-1050 – Edda
12-14 wiek – sagi (wersja zapisana)
§ Saga to zapowiedź tv
Kvöldvaka – siedzieć i oczekiwać na coś, nie spać z tego powodu
§ Biblia w języku islandzkim:
1540 – Oddur Gottskálksson przełożył NT opierając się na niemieckim przekładzie Lutra (pierwszy druk islandzki)
1584 – Gudbrandur Porláksson opublikował pierwszy przekład Biblii; Biblia Gudbrandura, księgę wydrukowano w Hólar, siedzibie ówczesnego biskupa
§ Teatr: rozwinął się bardzo późno (tak jak muzyka), dopiero od połowy 19. wieku; niezwykłe zainteresowanie i rozwój; opera narodowa, teatr, radio, teatr tv, zespół baletowy, teatry zawodowe + dużo amatorskich
§ Wnioski: literatura od zawsze istnieje, bardzo dobrze rozwinięta; inne dziedziny rozwijają się bardzo późno
§ Vikivaki
* Popularna forma zabawy (taniec, śpiew) prekursor muzyki Mouse
* Imprezy vikivaki odbywały się zwykle w dużych zagrodach w bezpiecznej odległości od władz
* Uczestnicy zjeżdżali się na wieczór taneczny + alkohol + inne uciechy
* Atrakcją były wyłaniające się z dymu postacie trolli, zwierząt i potworów, które straszyły uczestników
* Uważa się je za podstawy teatru na Islandii
§ Refilsaumur – rodzaj haftu (wynikający z biedy), całość na wierzchu, nie ma nici pod spodem jak przy wyszywaniu, więc zaoszczędza się połowę nici; np. tła, antepedium z 15-16 wieku (na ołtarzu na dole) (obrazek z boku pokazuje, czym antepedium jest)
§ Woda jest źródłem energii – doprowadzana do elektrowni np. drewnianymi rurami, pobierana jest ciepła woda (nie trzeba podgrzewać);
Elektrownia geotermalna
§ Geysir – jeden z islandzkich gejzerów (nieczynny)
§ Strokkur – inny gejzer, czynny i wybucha co 7 minut
§ Gorąco źródła Hengill
§ Rybołówstwo: dorsz (miała miejsce nawet wojna dorszowa z Wielką Brytanią w latach 1958, przy wprowadzeniu 12-milowej strefy połowów, 1972, przy wprowadzeniu 50-milowej strefy połowów, i 1975, 200-milowej; w 1976 nastąpiło zerwanie stosunków z Wielką Brytanią, w czerwcu porozumienie kończące wojny dorszowe)
§ William Morris Journals of Travel in Iceland 1873 (na podstawie wypraw z 1871 i 1873)
§ W.H. Anden i Louis MacNiece Letters from Iceland 1937 (Islandia jako inspiracja; model demokracji – ideału socjalistycznego; paralela między Islandią a starożytną Grecją)
§ Dla nazistów Islandia była miejscem czystości rasowej, ostoją cywilizacji aryjskiej
§ There is no architecture (1873, W.H. Anden)
§ Przyroda: koń islandzki (Equus scandinavicus) – zachowana rasa (ok. 11. wiek), Wikingowie wprowadzili zakaz ich wywozu; charakterystyczny chód (tölti – krok spacerowy), 80 tysięcy na Islandii, do 1904 roku główny środek lokomocji (potem ‘wjechały’ samochody);
§ Szpic islandzki (íslanskur fjárhundur) – pies pasterski, przybył na wyspę razem z Wikingami w 9 wieku;
§ Słabości Islandczyków:
* Kók og Prins Póló (cola i Prince Polo) – od lat 60. najpopularniejsze słodycze na Islandii; Cola pojawiła się dzięki wojskom amerykańskim, produkcja od 1941, maksymalne spożycie na 1 osobę – 115 litrów
* Miłość do samochodów – (oldtimery – bardzo stare); jeżdżenie w kółko (zjawisko) w piątek i sobotę od wieczora do rana
§ Klęski trapiące kraj: erupcje wulkanów (Heimeay 1973 – duże zniszczenia na wyspie); trzęsienia ziemi; czarna ospa;
HYMNY NARODOWE
Dania
W Danii oficjalnie przyjęte są dwa hymny państwowe: hymn królewski Kong Kristian (Król Kristian) i hymn narodowy (od 1866 r.) Der er et yndigt land (Jest taki piękny kraj).
Kong Kristian
Ta stara duńska pieśń pochodzi prawdopodobnie z ok. 1770 roku. Badania muzykologiczne wykluczyły jakoby muzykę skomponował Ditlev Ludvig Rogert, równie niepewne jest autorstwo słów przypisywane Johannowi Hartmanowi. Hymn, przyjęty w 1780 roku, jest jednym z najstarszych w świecie.
Tekst po raz pierwszy został opublikowany w utworze Johannesa Ewalda Rybacy z 1828 roku. "Kong Kristian" to król Chrystian IV Oldenburg.
Kong Kristian jest grany w obecności rodziny królewskiej. Powszechnie wykonywana jest tylko pierwsza zwrotka.
Der er et yndigt land
W czasie obchodów świąt państwowych, podczas festynów, zawodów sportowych Duńczycy śpiewają hymn Der er et yndigt land. Tekst w 1819 roku napisał Adam Gottlob Oehlenschläger, a muzykę w 1835 Hans Ernst Krøyer. Hymnem państwowym pieśń ta jest od 1866 roku.
1. Der er et yndigt land,
det står med brede bøge
¦: nær salten østerstrand; :¦
det bugter sig i bakke, dal,
det hedder gamle Danmark,
¦: og det er Frejas Sal :¦
2. Dér sad i fordums tid
de harniskklædte kæmper,
¦: udhvilede fra strid; :¦
så drog de frem til fjenders mén
nu hvile deres bene
¦: bag højens bautasten :¦
3. Det land endnu er skønt,
thi blå sig søen bælter,
¦: og løvet står så grønt; :¦
og ædle kvinder, skønne mø'r
og mænd og raske svende
¦: bebo de danskes øer :¦
4. Hil drot og fædreland!
Hil hver en danneborger,
¦: som virker, hvad han kan! :¦
Vort gamle Danmark skal bestå,
så længe bøgen spejler
¦: sin top i bølgen blå :¦
Szwecja
Szwecja jest krajem, który ma dwa hymny: królewski i narodowy. Słowa pierwszego z nich- Kungssången napisał Carl Vilhelm August Strandberg, muzykę skomponował Otto Lindblad. Utwór ten zastąpił poprzedni - Bevare Gud vår kung, który był śpiewany na melodię angielskiego hymnu królewskiego God Save the King. Pierwsze wykonanie miało miejsce w Lund 5 grudnia 1844 roku podczas przyjęcia wydanego na uniwersytecie, połączonego z koronacją króla Oskara I Bernadotte. Oficjalnym hymnem pieśń stała się w 1893 roku. Hymn narodowy Du gamla, Du fria powstał w 1844r. Autorem tekstu był Richard Dybeck, etnograf i balladzista, który oparł muzykę na szwedzkiej melodii ludowej. Pod koniec XIX wieku pieśń zyskała tak dużą popularność, że była uważana za hymn narodowy. Z czterech zwrotek zwykle śpiewa się dwie pierwsze.
W notatkach mowa jest tylko o Du gamla, Du fria.
Du gamla, du fria, du fjällhöga Nord,
Du tysta, du glädjerika sköna!
Jag hälsar dig, vänaste land uppå jord,
Din sol, din himmel, dina ängder gröna.
Du tronar på minnen från fornstora da'r,
då ärat ditt namn flög över jorden.
Jag vet att du är och du blir, vad du var.
Ja, jag vill leva, jag vill dö i Norden.
O, dawna, o, wolna (tłumaczenie dosłowne)
...
MUSIC_HQ