Feminizm.pdf

Feminizm

Wstęp

1. „Nikt nie rodzi się kobietą”

2. Feminizm a pornograﬁa

3. Macierzyństwo

4. Natura kobiety

5. Etyka troski

Słownik

Bibliograﬁa

Wstęp

Czym jest feminizm? Czy feminizm to walka kobiet z biustonoszami? Czy femi-

nistki to kobiety, które mają problem ze znalezieniem sobie mężczyzny? Czy może

feministki to kobiety, które nienawidzą mężczyzn? Czy feminizm zagraża rodzinie

i stabilności społeczeństwa? Kto się boi feminizmu? Niewątpliwie w Polsce z jednej

strony kojarzy się on z czymś śmiesznym, z drugiej strony budzi lęk i niechęć. Co

ciekawe, bardzo często obawiają się go same kobiety. Polskie respondentki zapyta-

ne w ankiecie, z kim nie chciałyby mieszkać w jednym pokoju w akademiku, wy-

mieniają feministkę zaraz obok nosiciela wirusa HIV i byłego agenta SB 1 .

Dlaczego ludzie boją się feminizmu? Feminizm — rozumiany jako rodzaj ﬁlozo-

ﬁi politycznej, emancypacyjnego ruchu społecznego zapoczątkowanego w czasie

rewolucji francuskiej albo postawy życiowej — wymyka się prostym kategoryza-

cjom i klasyﬁkacjom. Co więcej, terminowi „feminizm” towarzyszy współcześnie

bogactwo często wykluczających się wzajemnie przymiotników — mamy zatem

feminizm liberalny, radykalny, umiarkowany, konserwatywny, lewicowy, mark-

sistowski, teologiczny, czarny, biały, lesbĳski, psychoanalityczny, egzystencjalny,

postmodernistyczny itd. Czy da się więc wyodrębnić jakiś wspólny mianownik dla

wyżej wymienionych odmian? Jak pisze Maria Ciechomska:

Słowem-kluczem do pojęcia „feminizm” jest termin „patriarchat”. Jest to nazwa nada-

na kulturom zdominowanym przez mężczyzn, a więc takim, w których żyje obecnie

przeważająca większość ludności świata. Wynikająca z tego dyskryminacja kobiet oraz

narzucanie im określonych ról i zachowań jest zjawiskiem powszechnym. Dostrzeże-

nie tego faktu i niezgoda nań oraz poszukiwanie środków zaradczych i dróg wyjścia

to również element uniwersalny, łączący ze sobą wszystkie nurty feminizmu 2 .

A zatem — jak widać w świetle takiej deﬁnicji— feministka nie musi nienawidzić

mężczyzn, być lesbĳką, palić publicznie stanika, pogardzać modą, pikietować par-

lamentu i domagać się „aborcji na żądanie”, być kobietą niezamężną czy pozbawio-

ną urody.

Niewątpliwie coraz częściej feminizm przestaje być wstydliwą deklaracją. Jak pisze

Kazimierz Ślęczka:

Wystarczy zajrzeć do niektórych najnowszych publikacji autorek młodego pokolenia,

aby pozbyć się resztek — dla niektórych pocieszających — złudzeń. Młode, opty-

mistycznie nastrojone kobiety rozpychają się na dobre pośród tuzów establishmentu

i mówią o sobie, że są feministkami, czym niepokoją starsze aktywistki, które inaczej

pojmowały cele ruchu. Co gorsza, młode autorki i działaczki nie okazują należytego

szacunku. Nie wystarczają im już swobody i wolności obywatelskie. Ani alternatywna

społeczność kobiecych klubów. Nowe feministki chcą po prostu władzy. Nie — wpły-

wu na władzę, nie — uwagi dla wypowiadanych przez siebie opinii, ale samej władzy,

władzy dla siebie i dla kobiet w ogóle. I to brzmi znacznie poważniej, dla wielu bar-

dziej niepokojąco niż postulowane pierwotnie wyzwolenie kobiet 3 .

1 M. Ciechomska, 1996: Od

matriarchatu do femini-

zmu , s. 2.

Oczywiście nie będziemy się zajmowali tutaj historią feminizmu (ruchu emancypa-

cyjnego). Nasza uwaga zostanie skoncentrowana na feministycznej etyce i najważ-

niejszych zagadnieniach podejmowanych w tym obszarze, takich jak pornograﬁa,

macierzyństwo czy przedmiotowe traktowanie kobiety.

2 Tamże, s. 1.

3 K. Ślęczka, 1999: Femi-

nizm. Ideologie i koncepcje

społeczne współczesnego

feminizmu , s. 9–10.

1. „Nikt nie rodzi się kobietą”

Niewątpliwie nowoczesny feminizm zaczyna się z chwilą publikacji rozprawy

Simone de Beauvoir (1908–1986) pt. Druga płeć . Simone de Beauvoir, podobnie jak

jej towarzysz życia Jean-Paul Sartre, była egzystencjalistką. W swojej książce uży-

ła wielu Sartreowskich kategorii — przede wszystkim chodzi tutaj o rozróżnienie

obserwatora i obserwowanego: bytu-dla-siebie i bytu-w-sobie. Byt-w-sobie to po-

wtarzalna, materialna egzystencja, jaką ludzie dzielą ze zwierzętami i roślinami,

a nawet minerałami. Byt-dla-siebie natomiast to znajdująca się w ciągłym ruchu

świadoma egzystencja, jaką ludzie dzielą jedynie z innymi ludźmi. Byt-w-sobie jest

tożsamy z ciałem, które istnieje stale, obiektywnie i może być postrzegane, nato-

miast byt-dla-siebie jest w takiej perspektywie postrzegającym obserwatorem-pod-

miotem. Trzecią Sartreowską kategorią jest byt-dla-innych — człowiek nie żyje

w świecie samotnie i może się określić jedynie w odniesieniu do drugiego człowie-

ka. Innymi słowy, poznanie drugiego człowieka (Innego) pozwala nam określić nas

samych — przeglądamy się w nim niczym w lustrze.

Według Sartre’a każdy winien samodzielnie szukać swoich własnych wartości oraz

ponosić pełną odpowiedzialność za wybór swego Ja. Wolność jest tutaj rozumiana

jako struktura istnienia człowieka i jego świadomości. Egzystencja — świadomość

— jest bowiem ruchem samostwarzania się, jest przekraczaniem teraźniejszości ku

przyszłości. Określając siebie jako cel — przyszłość, ku której zmierza, nie jest toż-

sama ani ze swoją teraźniejszością, ani ze swoją przeszłością. Jej istnienie jest nie-

pełne, gdyż ma się ono dopiero urzeczywistnić. Swoiście ludzki sposób bytowania

— byt-dla-siebie polega na stałym dystansowaniu się wobec tego, co zastane, jest

nieustannym odkrywaniem bytu w takiej czy innej postaci i jednocześnie doświad-

czaniem siebie jako czegoś innego niż ów byt. Człowiek jest tutaj tylko tym, czym sie-

bie uczyni — angażując się w swoje życie sam określa kształt swej postaci.

Na drodze tak rozumianej samorealizacji człowiek napotyka cały szereg przeszkód.

Simone de Beauvoir zauważyła, iż sam fakt bycia kobietą jest jedną z takich prze-

szkód. Jak pisze, mężczyźni utożsamiają mężczyznę z Ja (podmiotem), a kobietę

z Innym (przedmiotem), którego pragną sobie podporządkować. Co więcej, uznała,

iż to role społeczne są głównym mechanizmem, jakiego podmiot używa do podpo-

rządkowania Innego, czyli przedmiotu. Dlatego też wygłosiła słynne zdanie: „Nikt

nie rodzi się kobietą” i odróżniła płeć biologiczną ( sex ), opierającą się na różnicach

anatomicznych, od płci społecznej ( gender ), czyli zespołu ról i zachowań, które

przypisywane są ludziom na podstawie ich płci biologicznej. Przykładem może być

tutaj dość powszechne przeświadczenie, iż wrodzone różnice między płciami nie

ograniczają się jedynie do anatomii i ﬁzjologii, ale wyrażają się także wokreślo-

nych cechach psychicznych. Najczęściej zatem uznaje się, iż wrodzone cechy kobiet

to: bierność, opiekuńczość, konserwatyzm, gotowość do współdziałania i niechęć

do konkurowania, emocjonalność, intuicyjność, ustępliwość czy wręcz psychiczna

niesamodzielność. Mężczyzn ma natomiast cechować: aktywność, indywidualizm,

nastawienie na konkurowanie, innowacyjność, racjonalność, skłonność do domi-

nowania i agresja.

Takie role utrwalane są w procesie socjalizacji, przy czym to dziewczynki zmuszo-

ne są pogodzić się ze swoją innością i uzewnętrznić Ja jako źródło wstydu i społecz-

nej podrzędności. Jako dorosłe kobiety będą one dalej ograniczać swoją wolność

poprzez „żonowanie” i „matkowanie”. Według de Beauvoir instytucja małżeństwa

zniekształca relacje między małżonkami i dla kobiety oznacza formę niewolnic-

twa, podobnie w przypadku macierzyństwa dorastające dziecko zaczyna traktować

matkę jak przedmiot — maszynę do gotowania, sprzątania, opiekowania się, dawa-

nia i poświęcania się na wszelkie możliwe sposoby.

Jak pisze:

Nieliczni pragną, by kobieta nareszcie stała się kompletnym człowiekiem. Ci, którzy

nią pogardzają, nie wiedzą, co mogliby na tym zyskać; ci, którym jest droga, wiedzą

zbyt dobrze, co mogą na tym stracić. I rzeczywiście, dzisiejsza ewolucja zagraża nie

tylko urokowi kobiety; gdy kobieta będzie istnieć dla siebie, odrzuci funkcję sobowtó-

ra i łącznika, której zawdzięcza swe uprzywilejowane stanowisko w męskim świecie.

Dla mężczyzny, szarpiącego się między milczeniem natury a wymagającą obecnością

innych swobodnych jednostek, wielkim skarbem jest istota, będąca jednocześnie jego

bliźnim i biernym przedmiotem; chociaż widzi swoją towarzyszkę pod mistyczną po-

stacią, przeżycia, których jest ona źródłem lub pretekstem, są całkowicie rzeczywiste

i one właśnie są najcenniejsze, najintymniejsze, najgorętsze. Nikt nie przeczy, że za-

leżność, niższość i upośledzenie kobiet przyczyniają się do ich oryginalności; niewąt-

pliwie, niezależność kobiety — oszczędzając mężczyznom niemało kłopotu — odbie-

rze im również sporo ułatwień; z pewnością jutrzejszy świat straci pewne sposoby

przeżywania przygody seksualnej, nie znaczy to jednak, że znikną zeń miłość, szczę-

ście, poezja, marzenie. Zauważmy, że brak wyobraźni zawsze zubaża przyszłość: jest

ona dla nas tylko abstrakcją, każdy z nas podświadomie opłakuje nieobecność w przy-

szłości tego, co było nim, lecz jutrzejsza ludzkość przeżyje tę przyszłość w swym ciele

i swej wolności, będzie to jej teraźniejszość i będzie ją jako taką wolała 4 .

Czy kobieta stała się dzisiaj podmiotem i uzyskała wolność, o której pisała de Be-

auvoir? Z pewnością współczesna kobieta może realizować się pełniej niż przed

stu laty, jednak jej samookreślenie ogranicza nadal cały szereg czynników. Jed-

nym z najistotniejszych (wymienianych przez de Beauvoir) wydaje się nadal czyn-

nik ekonomiczny — zawody i branże sfeminizowane mają generalnie niższe płace

i niższy prestiż społeczny niż zawody i branże zdominowane przez mężczyzn. Po-

jawiają się także czynniki nowe, jak zauważa na przykład Sandra Bartky : kobieta

w świecie ponowoczesnym staje się przedmiotem (Innym) przez „kompleks moda–

–uroda” — kobietom ciągle i wszędzie stawiane są jako wzór doskonałe i niedości-

głe kobiece ciała. Kobiety są zatem tak zajęte swoimi niedoskonałymi ciałami, że

nie mają czasu na to, by zająć się swoimi umysłami… 5

Feminizm de Beauvoir może odstraszać przejętymi od Sartre’a pojęciami (byt-dla-

-siebie, byt-w-sobie, esencja, egzystencja itd.) — wszak przynależą one raczej do

gabinetowych rozważań ﬁlozofów, nie zaś do praktyki życiowej przeciętnej kobiety

(czy nawet języka studentów czytających ten kurs…). Współczesne feministki kry-

tykują de Beauvoir za to, że hołduje ona w większości męskim normom — wszyst-

kie narzekania na to, iż charakter kobiety jest pasywny i podporządkowany prze-

kładają się na ocenę męskiego charakteru jako aktywnego i dominującego. Innymi

słowy można powiedzieć, iż w takiej perspektywie droga kobiety ku wolności musi

polegać na odrzuceniu kobiecości. Jednak — jak celnie zauważa Rosemarie Putnam

Tong — kiedy de Beauvoir zachęca kobiety, aby przekroczyły swoje ograniczenia

i deﬁnicjenadawaneimprzezmężczyzn, to bynajmniej nie chce od nich autonega-

cji, ale raczej tego, by odrzuciły balast uniemożliwiający rozwój autentycznej oso-

bowości:

Z pewnością niektóre rodzaje tego ciężaru są zbyt ciężkie, żeby kobieta działająca

w pojedynkę mogła się z nimi uporać, ale kobiety mogą się nastawić na to, by podej-

mować małe i wielkie działania zmierzające do nadania swoim zbiorowym działa-

niom legitymizacji. To, co dziś obowiązuje, nie zawsze będzie obowiązywać. Nic ani

nikt nie będzie mógł powstrzymać zdecydowanych na działanie kobiet 6 .

4 S. de Beauvoir, 2003: Dru-

ga płeć , s. 780.

5 Por. R. P. Tong, 2002: Myśl

feministyczna , s. 248–249.

6 Tamże, s. 254.

Niewątpliwie, jeśli mamy się podjąć próby określenia czegoś takiego, jak swoiście

feministyczny sposób podchodzenia do świata wartości, to musimy przyjąć, że ko-

bieta jest (powinna być — tak samo zresztą jak i mężczyzna) samostanowiącym

o sobie podmiotem, zdolnym do samodzielnego odróżniania dobra i zła czy też po-

noszenia odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: