Stres psychologiczny
Spis treści:
1- Co to jest stres psychologiczny?
1.1- Richard Lazarus
1.2- Oznaki stresu
2- Przyczyny stresu
2.1- Fizyczne czynniki stresu
2.2- Psychologiczne czynniki stresu
2.3- Socjologiczne czynniki stresu
2.4- Teoria zachowania zasobów Hobfolla.
2.5- Charakterystyka stresora w wymiarze czasowym
3- Radzenie sobie ze stresem
3.1 – Sposoby radzenia sobie ze stresem
3.2 – Style , w radzeniu sobie ze stresem
3.3 – Osobowość Typu A
3.4 - Efektywność radzenia sobie
3.5 – Pozytywne skutki stresu
4- Stres i choroby
4.1 – Stres a zachowanie
4.2 – Psychofizjologia stresu
4.3 – Rola stresu w niektórych zaburzeniach czynnościowych
5- Wnioski
5.1 – Czym jest stres psychologiczny?
5.2 – Jak stres wpływa na organizm?
5.3 – Zmiany psychologiczne wywołane po przez stres
5.4 – Radzenie sobie ze stresem
Początkowo dążono do zdefiniowania stresu psychologicznego w kategoriach czynników albo zewnętrznych albo wewnętrznych.
Pierwsze „bodźcowe” podejście do definiowania stresu pokrewne jest jego potocznemu traktowaniu jako sytuacji trudnej.
Inaczej mówiąc – wysoki stopień napięcia emocjonalnego , który przeszkadza w normalnym toku reagowania.
Różnice indywidualne pomiędzy ludźmi powodują, że to samo wydarzenie dla jednej osoby może być stresujące a dla innej nie.
Odwoływanie się do określonej sytuacji człowieka można reprezentować drugi nurt próby zdefiniowania pojęcia stresu psychologicznego.
Mimo to zewnętrzne okoliczności – traktowane jako juz nie stres , ale jako przyczyny stresu (stresory) – pozostają ważnym wątkiem teorii stresu psychologicznego.
Rozumienie stresu jako reakcji wywodzi się z nauk medycznych i nadal jest w tych naukach powszechnie akceptowane.
Stres w kategoriach reakcji organizmu , to w koncepcjach psychologicznych pojęcie to , rozumiane było jako przykra reakcja emocjonalna , najczęściej treści lękowej.
Wewnętrzne reakcje – podobne do tych , które określane są jako stres psychologiczny , mogą powstać w odpowiedzi na działanie szkodliwych bodźców biologicznych- takich jak zbyt wysoka temperatura , czy zbyt niska temperatura.
Jak zauważa Reykowski (1966) już w pierwszych definicjach stresu psychologicznego uwzględniany był fakt, że jest on w istocie zjawiskiem dwuczłonowym , na które składają się zarówno czynniki zewnętrzne , jak i procesy wewnętrzne.
Obecnie powszechnie jest akceptowany pogląd , że w definiowaniu stresu psychologicznego należy uwzględnić obydwa człony , a także jako czynnik pośredniczący - spostrzeganie sytuacji przez podmiot.
We współczesnej psychologii stres nie jest więc lokalizowany ani w jednostce , ani w otoczeniu , ale dotyczy określonego typu reakcji (interakcji , transakcji) między nimi.
Zwykle jest ona ujmowana jako zakłócenie równowagi pomiędzy zasobami bądź możliwościami jednostki z jednej strony , a wymaganiami otoczenia z drugiej.
3.1 Richard Lazarus
Richard Lazarus
- z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley , jest niewątpliwie najwybitniejszym i najczęściej cytowanym światowym autorytetem w dziedzinie stresu psychologicznego.
Wedle definicji Lazarusa i Susan Folkman , najczęściej chyba cytowanym w literaturze , stresem jest:
„określona reakcja (relationship) między osobą a otoczeniem , która oceniana jest przez osobę , jako obciążająca , lub przekraczająca jej zasoby i zagrażającej jej dobrostanowi”.
Warto zwrócić uwagę , że o uznaniu reakcji za stresową rozstrzygać ma tu subiektywna ocena jej znaczenia przez osobę w niej uczestniczącą , a nie właściwości obiektywne. Postępując konsekwentnie , należałoby zatem uznać , że nawet czynnik obiektywnie groźny dla człowieka i nie wpływający na jego losy , nie powoduje stresu , jeżeli zostanie nietrafnie oceniony.
W pojęciu stresu psychologicznego wyróżnić można trzy nurty;
- jako bodźca , sytuacji lub wydarzenia zewnętrzne o określonych właściwościach;
- jako reakcji wewnętrznych człowieka , zwłaszcza reakcji emocjonalnych , doświadczalnych wewnętrznie w postaci określonego przeżycia;
- jako reakcji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka.
Obecnie dominuje koncepcja interakcyjna stresu Lazarusa. Mając ją na względzie stresu jako zjawiska nie można sprowadzać ani do określonej klasy bodźców ani reakcji. Według Lazarusa stres to relacja między osobą a otoczeniem. Ocena sytuacji stresowej oraz proces zmagania się ze stresem, czynnikiem stresogennym, całą sytuacją stresu dokonuje się przez pryzmat wydolności jednostki. Wydolność tą wyznacza ilość zasobów jakimi dysponuje jednostka. Cały proces zmagania się z sytuacją stresową ma charakter pętli i jest cykliczny. Biorąc pod uwagę czas trwania całej sytuacji stresowej rozróżnia się stres krótko i długotrwały.
- w sferze fizjologii: bladość pocenie się, przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni, dyszenie, zmiany ciśnienia krwi, odpływ krwi do mięśni, suchość w ustach i gardle, częste oddawanie moczu, ból pleców, szyi i innych części ciała, zaburzenia menstruacji, niestrawność, bóle głowy, częste przeziębienia i inne pospolite dolegliwości, bezsenność;
- w sferze sprawności myślenia: luk i w pamięci, zapominanie, niemożność skoncentrowania się, ogólny brak zainteresowań, obsesyjne trzymanie się pewnych pomysłów;
- w sferze emocji: lęk, rozdrażnienie, depresja, zamykanie się w sobie, nerwowość, złość, zakłopotanie;
- w sferze zachowań: trudności z mówieniem, impulsywność, drżenie, tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, częstsze uleganie wypadkom, intensywne palenie papierosów, picie dużych ilości alkoholu, nieuzasadnione zażywanie leków, zmiany w odżywianiu, inne „nerwowe” zachowania;
- w sferze „filozofii życiowej”: bezradność, kwestionowanie wartości, bezosobowe podejście do wykonywanych zadań.
Czynniki powodujące stres nazywane są stresorami.
Są one bardzo różnorodne i mogą być charakteryzowane z różnych punktów widzenia. Przede wszystkim bierze się pod uwagę ich siłę oraz zakres oddziaływania.
Stanowi to podstawę rozróżnienia:
1) – dramatycznych wydarzeń” o rozmaitych katastrof , obejmujących całe grupy;
2) – poważnych wyzwań i zagrożeń , dotyczących jednostek lub kilku osób;
3) – drobnych codziennych utrapień.
Przykładami pierwszej są wojny , klęski żywiołowe , katastrofy komunikacyjne o większej skali.
Sytuacje takie określa się jako stres ekstremalny lub traumatyczny.
Są to stresory uniwersalne. Ich dokładniejsza psychologiczna charakterystyka przedstawia się następująco:
a) atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka , jak życie , schronienie;
b) stanowią wysokie wymagania , którym nie można sprostać , posługując się już istniejącymi strategiami wykorzystywania posiadanych zasobów;
c) często przychodzą bez ostrzeżenia;
d) pozostawiają po sobie ślad , który jest reaktywowany , ilekroć pojawiają się bodźce skojarzeniowe , z danym wydarzeniem.
Druga grupa stresów ( o średniej sile) , jest koncepcją zmian życiowych mająca postać skali.
Holmes i Rahe - umieścili na czele źródła stresu takie oto wydarzenia:
- śmierć współmałżonka;
- rozwód ;
- separację;
- karę więzienia;
- śmierć kogoś z rodziny;
- zawarcie związku małżeńskiego;
- utratę pracy.
Na przykład zawarcie związku małżeńskiego , wybitne osiągnięcia , wyjazd na wakacje czy urządzenie Świąt Bożego Narodzenia – stanowią wyzwanie ; więc pociągają za sobą konieczność dostosowania się , a tym samym stanowią wymagania.
Do trzeciej grupy ( najsłabsze stresory) – zalicza się drobne , codzienne utrapienia , określane jako uciążliwości dnia codziennego.
Ich przykłady to:
- niemożliwość znalezienia potrzebnej rzeczy;
- drobne nieporozumienia w rodzinie;
- trudność zdążenia na czas.
Są to szczególnie znaczne stresory , ze względu na ich częstotliwość i powszechność.
– w skład, których wchodzą czynniki takie jak:
1-Klimatyczne
Charakter stresowy czynników klimatycznych ujawnia się dopiero przy zmianie warunków geograficznych (tj. zmianie sfer klimatycznych) lub pór roku, które uruchamiają procesy adaptacyjne zwane aklimatyzacją.
2- Hałas
Hałas to te bodźce dźwiękowe, które wywołują w narządzie słuchu dźwięk, ale nie są bodźcami pożądanymi. Odróżnienie hałasów nieszkodliwych od szkodliwych (stresowych) jest trudne, gdyż stresogenność hałasu zależy zarówno od natężenia dźwięku, charakterystyki jego częstotliwości jak i czasu trwania.
Hałas ma charakter stresowy z kilku względów. Z jednej strony może uszkadzać narząd słuchu, z drugiej wpływa na zmęczenie układu nerwowego oraz powoduje ogólny dyskomfort utrudniając komunikację werbalną.
Hałas wywołuje też w organizmie człowieka zmiany wegetatywne p.: zmiany czynności układu krążenia takie jak zmniejszenie objętości naczyń krwionośnych oraz wyrzutowej i minutowej objętości serca.
U ludzi często narażonych na działanie hałasu występuje ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego i zapadnięcia na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy.
3.Wibracje
Drgania o częstotliwości 1 – 100 Hz są szkodliwe dla człowieka, gdyż wywołują tzw. Zjawisko rezonansu jakie zachodzi przy bardzo niskich częstotliwościach 1 – 30 Hz. Tkanki absorbują energię drgań. Wpływ wibracji zarówno lokalny jak i ogólny wywołuje w organizmie człowieka bardzo rozległe skutki.
Obejmują one zarówno negatywny wpływ na układ kostno – stawowy jak i na układ wegetatywny. Stwierdzono też ujemny wpływ wibracji na percepcję wzrokową.
4- Oświetlenie
Złe oświetlenie traktuje się także jako czynnik stresowy, gdyż w tych warunkach ludzie są zmuszeni do wypracowania i nauczenia się indywidualnych strategii pokonywania trudności w odbiorze informacji wzrokowej
5- Chronobiologiczne czynniki stresu
a) rytmy biologiczne (generowane przez zegar biologiczne, cykliczne zmiany w obrębie funkcji fizjologicznych i behawioralnych o częstotliwościach odpowiadających zmianom w środowisku zewnętrznym)
b) rytm około dobowy (częstotliwość zmian co około 24 godziny. Zsynchronizowany z dobą słoneczną)
1 – Zakłócenia
Zakłócenia są to sytuacje, w których działają jakieś okoliczności szczegółowe zmuszające człowieka do zwiększonego wysiłku. Należy tu wymienić 4 główne, najczęściej występujące klasy sytuacji będących utrudnieniami ( zakłóceniami ):
a) sytuacje konfliktowe – przed człowiekiem pojawia się zadanie wyboru jednej z dwóch przeciwstawnych lecz subiektywnie jednakowo możliwych i ważnych decyzji
b) nieoczekiwany rezultat działania- tj. sytuacja, w której wybierając kierunek działania oczekujemy określonego wyniku, a spotykamy się z efektem przeciwstawnym.
c) sytuacja deficytu czasu i informacji – jest to sytuacja, w której nie bacząc na brak informacji powinniśmy podjąć jednoznaczną, prawidłową decyzję gdyż jesteśmy limitowani czasem.
d) sytuacja nieokreśloności – powstaje przy nieprawidłowej ocenie przeciwstawnych sygnałów awaryjnych i zastosowaniu tej oceny w swoich działaniach.
2 – Zagrożenia
Zagrożenia są to sytuacje w których występuje zwiększone prawdopodobieństwo wypadku, uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych. Mogą to być zagrożenia zarówno fizyczne jak i społeczne.
Zagrożenie społeczne odgrywa dużą rolę w stresie psychologicznym. Wynika ono z pełnienia wielu ról społecznych od roli ucznia począwszy, a na ważnych funkcjach państwowych skończywszy. Konieczność rywalizacji, poddawanie się permanentnej ocenie ze strony innych (egzaminy, opinie) jest źródłem wielu stresów, wywołujących zagrożenie własnego „ja” oraz naruszenie wartości osób nam bliskich.
3- Przeciążenie
Przeciążenie jest sytuacją trudną wynikającą z wykonywania określonych czynności na granicy swoich możliwości fizycznych lub psychicznych. Natomiast przeciążenie (inaczej obciążenie nadmierne) odnosi się do takiego natężenia stresu, które wywołuje wyraźne negatywne zmiany w celowym działaniu człowieka.
4 – Deprywacja
a) samotność (osamotnienie) – jest wynikiem odgrodzenia barierą fizyczną, psychologiczną bądź socjologiczną od środowiska zewnętrznego
b) derywowane środowiska wychowawcze- obejmuje to takie instytucje jak żłobki, domy dziecka, domy spokojnej starości. Istotą stresu, który generują te instytucje jest deprywacja wielu ważnych dla życia i rozwoju potrzeb psychicznych oraz brak gratyfikacji uczuciowej.
c) izolacja szpitalna- ma charakter stresowy niezależnie od rodzaju choroby na jaką cierpi pacjent.
2.3 – socjologiczne czynniki stresu
a) struktura grupy jako źródło stresu- należy tu wyróżnić:
- hierarchię grupy
- role pełnione przez członków grupy
- rodzaj komunikacji
- cel grupowy
- normy grupowe
- strukturę formalną i nieformalną grupy
b) stres organizacyjny dotyczący formalnych liderów
2.4- Teoria zachowania zasobów Hobfolla
Stevan Hobfoll
Stevan Hobfoll ( 1989 ; Hobfoll , Freedy, Green i Solomon , 1996) w swojej teorii zachowania zasobów przyjmuje zasadę , że ogólnym celem ludzkiej aktywności jest uzyskanie i ochrona cenionych obiektów , określonych jako zasoby.
Autor wyróżnia cztery rodzaje zasobów:
1) – przedmioty , na przykład - mieszkanie , środki transportu;
2) – warunki, na przykład – stała praca , dobre małżeństwo;
3) – zasoby osobiste, na przykład – umiejętności interpersonalne , poczucie skuteczności osobistej;
4) – zasoby energetyczne , na przykład - pieniądze lub wiedza.
Model zachowania zasobów służy do określenia stresu psychologicznego , który „definiuje się jako reakcję wobec otoczenia , w którym istnieje (a)- zagrożenie utratą zasobów netto , (b)- utrata zasobów netto,(c)- brak ...
madziurix