Muzyka i mózg.pdf

Muzyka i mózg

Autor tekstu: Paweł Krukow

Oryginał: www.racjonalista.pl/kk.php/s,2550

"Istnieje bardzo du¿o pewnych aspektów tak zwanego

¿ycia wewnêtrznego, fizjologicznego i mentalnego, które

wykazuj± wiele istotnych podobieñstw do wzorców

muzycznych; ich motywów, napiêæ i rozlu¼nieñ, spełnienia,

wewnêtrznej zgodno¶ci i dysharmonii, ekscytacji i innych cech"

Langet, 1942 r.

Z cał± pewno¶ci± nie zaskoczê ¿adnego z Czytelników stwierdzeniem, ¿e

muzyka ma wielk± moc oddziaływania na nasze emocje, nastrój i ¿ycie psychiczne.

St±d te¿, nierzadko okre¶lana jest mianem jêzyka emocji. Bardzo

charakterystyczne jest tak¿e poczucie bezpo¶rednio¶ci wpływu muzyki na nasze

odczucia i uczucia. Istnieje jednak wiele w±tpliwo¶ci co do tego, jak to siê dziejê,

¿e muzyka mo¿e w ci±gu kilku chwil tak bardzo na nas wpływaæ. Nie do koñca

wiadomo, dlaczego człowiek ma w ogóle mo¿liwo¶æ odbierania muzyki nie tylko

jako zbioru d¼wiêków, ale przede wszystkim pewnych znaczeñ oddziałuj±cych na

procesy psychiczne.

W ostatnich dziesiêcioleciach podejmuje siê wiele prób udzielenia odpowiedzi na

te i inne pytania. Niektórzy badacze sugeruj±, ¿e wpływ jaki ma na nas muzyka

mo¿na traktowaæ jako odzwierciedlenie odziedziczonej po przodkach zdolno¶ci

naszego mózgu do transmisji i odbioru podstawowych, nacechowanych

emocjonalnie d¼wiêków, które maj± zdolno¶æ podniesienia napiêcia emocjonalnego

znaków innych ni¿ d¼wiêkowe (np. prozodyczne, czyli melodyczne i intonacyjne

jako¶ci mowy, rytmika naszej motoryczno-fizjologicznej aparatury). Oznaczało by

to zatem, ¿e muzyka, któr± dzisiaj siê zachwycamy jest wysublimowan± form±

przekazów, których umiejêtno¶æ odczytania jest "spadkiem ewolucyjnym". W tym

stwierdzeniu jest nieco prawdy, aczkolwiek nie wyczerpuje ono całkowicie tego

zagadnienia.

Interesuj±cych wyja¶nieñ dostarczaj± nowoczesne badania procesów percepcji

muzycznej prowadzone z u¿yciem aparatury słu¿±cej do obserwacji pracy mózgu

(narzêdzia neuroobrazowania). Badania te od razu udowodniły, ¿e proces odbioru

muzyki, jako bod¼ca o szczególnym znaczeniu jest automatyczny. Zachodzi on na

najprostszym poziomie zło¿ono¶ci ju¿ u niemowl±t. Ale uzyskano jeszcze inne,

du¿o ciekawsze wyniki. W jednym z bardziej interesuj±cych eksperymentów

okazało siê, ¿e odbiór muzyki pod wzglêdem sposobów przetwarzania przez mózg

tej "informacji" jak± jest muzyka jest zró¿nicowany u ró¿nych badanych grup.

Osoby bez wykształcenia muzycznego, nie interesuj±cy siê muzyk± z jakim¶

zaanga¿owaniem odbieraj± muzykê głównie przy pomocy struktur prawej półkuli

mózgu. Owe struktury przetwarzaj± przede wszystkim proste wra¿enia słuchowe

(bez specjalizacji na ró¿ne grupy wra¿eñ). Co wiêcej charakteryzuj± siê one

przetwarzaniem bod¼ców emocjonalnych tyle, ¿e nie maj±cych cech jakiego¶

ukształtowanego wzorca. Inaczej natomiast wygl±da ten proces u osób z

wykształceniem muzycznym i zaanga¿owanych w poznawanie i obcowanie z

muzyk±. U tych osób tak¿e uaktywniaj± siê przedstawione wcze¶niej obszary

mózgowe, ale - co istotne - aktywuj± siê te¿ struktury lewej półkuli. Struktury te

uczestnicz± w przetwarzaniu przebiegaj±cemu w ten sposób w jaki przetwarza siê

jêzyk. A wiêc, dostrzega siê sensowno¶æ lub nonsensowno¶æ danego przekazu,

przede wszystkim za¶ dostrzega siê swoist± "składnie", formê struktury

przetwarzanej, to jakie s± reguły, które zapewniaj±, ¿e ten przekaz jest dla nas

zrozumiały i zawiera pewne obiektywne reguły, które nim rz±dz±.

Nasuwa siê wiêc istotny wniosek, okazuje siê bowiem, ¿e jakkolwiek posiadamy

pewn± podstawow± "aparaturê" mózgow±, która umo¿liwia nam odbieranie muzyki

na podstawowym, konkretno-emocjonalnym poziomie, to jednak kształcenie

muzyczne i tzw. osłuchanie mog± spowodowaæ, ¿e bêdziemy muzykê nie tylko

odbieraæ, ale przede wszystkim rozumieæ i ¿e muzyka mo¿e staæ siê jêzykiem

zawieraj±cym wiele znaczeñ.

Podobne wnioski nasuwaj± siê pod wpływem analizy szczególnych przypadków

neuropsychologicznych. Istnieje pewne swoiste zaburzenie odbioru muzyki (bêd±ce

wynikiem uszkodzenia specjalistycznych struktur mózgowych), które okre¶la siê

nazw± amuzji. Dysfunkcja ta (na któr± nawiasem mówi±c cierpiał Maurycy Ravel

pod wpływem rany głowy odniesionej w trakcie wojny) polega na utracie zdolno¶ci

do odbierania muzyki jako specyficznego, logicznego bod¼ca. Diagnozuje siê j±

tylko u osób, co do których wiadomo, ¿e mieli wykształcenie muzyczne lub

przynajmniej byli zaanga¿owanymi melomanami. Osoba z takim zaburzeniem

postrzega muzykê jako bezładny zlepek d¼wiêków nie ró¿ni±cy siê prawie niczym

od zwykłego ulicznego hałasu. Jest to wła¶nie utrudnienie w przetwarzaniu muzyki

jako jêzyka zawieraj±cego swoj± "gramatykê" i sens. Najnowsze badania dowodz±,

¿e niektóre osoby z amuzj± posiadaj± zachowan± zdolno¶æ do percepcji muzycznej

na podstawowym, emocjonalnym poziomie. Jedna z pacjentek opisana przez

Peretz (osobê zajmuj±c± siê od wielu lat badaniami nad amuzj± i

neurobiologicznymi podstawami percepcji muzycznej) i jej współpracowników

mimo amuzji potrafiła rozpoznaæ ¶wietnie znane wcze¶niej z klasycznego

repertuaru utwory wła¶nie po tym, jakie wra¿enia czysto emocjonalne te utwory w

niej wywołuj±.

Istniej± poza tym przesłanki, ¿e (wewn±trz jednej kultury) wystêpuje pewien

zestaw kodów emocjonalnych, które zawiera muzyka i ¿e kody te ka¿demu

pozwalaj± przynajmniej na odró¿nienie utworów na zasadzie: smutny - wesoły.

Okre¶lono, ¿e utwory napisane w tonacjach durowych istotnie czê¶ciej okre¶lane

s± jako bardziej wesołe, poprawiaj±ce nastrój, natomiast napisane w tonacjach

mollowych, jako smutniejsze i bardziej powa¿ne. Podsumowuj±c ten fragment,

mo¿na stwierdziæ, i¿ "z punktu widzenia mózgu" muzyka posiada dwa podstawowe

komponenty. Pierwszy, bardziej pierwotny i wymagaj±cy mniej

wyspecjalizowanych procesów mózgowych odnosi siê do zawarto¶ci emocjonalnej,

do tych aspektów muzyki, które powoduj± odczucie jej jako bod¼ca mog±cego

wpłyn±æ na nasz nastrój i uczucia. Drugi za¶, nie dla wszystkich dostêpny, wymaga

"dokształcenia" muzycznego, zwi±zany jest z formalnymi aspektami muzyki;

konstrukcj±, układem okre¶lonym przez zasady i reguły, innymi słowy, poznawan±

w bardziej analityczny sposób "architektur±" muzyczn±, która potencjalnie czyni z

muzyki jêzyk zawieraj±cy wiele ró¿nych, nawet abstrakcyjnych znaczeñ.

Oczywi¶cie, im wy¿szy jest poziom zło¿ono¶ci reguł i przewagi czynników

abstrakcyjno-formalnych w danym rodzaju muzyki, tym wiêcej owego

dokształcenia potrzeba, aby móc j± w pełni odebraæ.

Muzyka potrafi nas jak najbardziej dosłownie uszczê¶liwiæ. Powołuj±c siê

ponownie na badania z u¿yciem metod neuroobrazowania mo¿na stwierdziæ, ¿e

osoby słuchaj±ce tych utworów, które same oceniaj± jako wyj±tkowo przyjemne i

wrêcz wywołuj±ce w nich stan zadowolenia i rado¶ci prze¿ywaj± to zadowolenie

tak¿e na neurofizjologicznym poziomie. Uaktywniaj± siê u nich struktury mózgowe,

które zwykło siê uwa¿aæ za mózgowe o¶rodki nagrody, czyli te, które wywołuj± u

nas stan zadowolenia i odczuwania głêbokiej przyjemno¶ci. Miêdzy innymi, uwalnia

siê istotnie wiêksza ilo¶æ zwi±zków zwanych opioidami, które s± produkowanymi

przez sam mózg substancjami zbli¿onymi pod wzglêdem oddziaływania do morfiny.

U mê¿czyzn odkryto spadek poziomu testosteronu w trakcie odbioru utworów

ocenianych jako bardzo przyjemne. Spada te¿ poziom hormonów kortykalnych,

które s± grup± substancji aktywowanych w trakcie prze¿ywania stresu (st±d

prawdopodobnie odczucie relaksu jakiego do¶wiadcza siê obcuj±c z muzyk±, któr±

bardzo lubimy). Co ciekawe, w reakcjach neurofizjologicznych uczestnicz±

struktury, których głównym neuroprzeka¼nikiem jest dopamina, substancja

naj¶ci¶lej zwi±zana z mózgowym układem nagrody. U osób uzale¿nionych od

ró¿nych zwi±zków chemicznych wła¶nie deficyt dopaminy prowadzi do odczucia

silnego dyskomfortu w trakcie "głodu". Niewykluczone wiêc, ¿e w jakim¶ sensie od

muzyki te¿ mo¿na siê uzale¿niæ, z pewno¶ci± jednak jest to ten rodzaj nałogu,

którego nie ma potrzeby zwalczaæ.. Ludyczn± funkcjê muzyki mo¿na te¿ wyja¶niæ

odwołuj±c siê do takiego oto faktu, ¿e odbiór przyjemnych bod¼ców muzycznych

podnosi poziom wydzielanej oksytocyny, która jest substancj± zwi±zan± z tzw.

reakcjami przywi±zania, czyli szczególnej wiêzi emocjonalnej, takiej jak w zwi±zku

erotycznym, czy pomiêdzy matk± a dzieckiem.

Pozostaje jeszcze pytanie, co powoduje, ¿e mózg odbiera pewne fragmenty

muzyczne jako te, które przynosz± pozytywne odczucia a inne, jako te

przynosz±ce odczucia nieprzyjemne? Istnieje wiele hipotez wyja¶niaj±cych, tutaj

mo¿na odnie¶æ siê do obiektywnych cech tego, czy innego fragmentu. Okazuje siê

bowiem, ¿e wiêkszo¶æ osób ocenia jako nieprzyjemne te utwory, w których

zawarto wiele brzmieñ dysonansowych, za¶ jako przyjemne, lub choæ neutralne

emocjonalnie, te które zawieraj± konsonanse.

Dysonanse i konsonanse wywołuj± odmienne wzorce generowanych w

odpowiedzi na nie fal mózgowych. Konsonanse zawieraj± tony, które

charakteryzuje prosty układ stosunków czêstotliwo¶ci (np. 2 : 1 - w oktawie).

Natomiast dysonanse zawieraj± stosunki czêstotliwo¶ci o bardzo znacznym stopniu

komplikacji (np. 243 : 128). Takie stosunki wywołuj± wyj±tkowo du¿e

zró¿nicowanie w wysoko¶ci amplitud fal mózgowych, podczas gdy brzmienie

konsonansowe wywołuje amplitudy o znacznie mniejszym zró¿nicowaniu. Komórki

nerwowe kory słuchowej maj± w zwi±zku z tym "problemy" z odbieraniem

dysonansu, mówi±c bardziej obrazowo, odczytuj± go jako mentalne "ciało obce" i

mózg w odpowiedzi na nie uruchamia mechanizmy obrony i odrzucenia takiego

bod¼ca.

Tak wiêc, istniej± z jednej strony dwa ró¿ne poziomy, na których nasze mózgi

odbieraj± muzykê, ale istniej± te¿ cechy obiektywne, fizyczne ró¿nego rodzaju

brzmieñ, które równie¿ w widoczny (a raczej słyszalny) sposób wpływaj± na

mo¿liwo¶ci aparatu mózgowo-psychicznego, który odbiera i przetwarza muzykê.

Mo¿na na podstawie przytoczonych odkryæ postawiæ wiele ciekawych, jak s±dzê,

hipotez co do natury samej muzyki. Na przykład powstaje pytanie o to, czy

kiedykolwiek muzyka, która zupełnie jest wytrawiona z czynnika emocjonalnego,

lub te¿ zbudowana za pomoc± reguł znacznie odbiegaj±cych od tych powszechnie

zrozumiałych (a nierzadko zrozumiałych tylko dla samego ich autora) kiedykolwiek

bêdzie mogła znale¼æ słuchaczy? Z drugiej strony, czy uznanie (i przychyln± ocenê

znawców) mo¿e znale¼æ muzyka, która charakteryzuje siê tym, ¿e jest w stanie

pobudzaæ do aktywno¶ci tylko struktury uczestnicz±ce w odbiorze najprostszych

składników percepcyjnych? Czy ten i wcze¶niej opisany rodzaj muzyki nie jest

czym¶ niepełnym (ci¶nie mi siê na jêzyk słowo "kulawym"), jakby

niedostosowanym do zainteresowanego muzyk± aparatu psychicznego?

To, jednak, co mo¿na powiedzieæ na pewno, to fakt i¿ muzyka jest bardzo

wa¿nym elementem kultury, miêdzy innymi z tego wzglêdu, ¿e ma nie mniejsz±

zdolno¶æ przekazywania bardzo ludzkich i pozytywnych znaczeñ i tre¶ci co choæby

literatura, z drugiej za¶ strony wymaga dobrego kształcenia, aby odbiorca mógł

ten przekaz zrozumieæ i odczuæ, albowiem muzyka jest jêzykiem, którego odbioru i

rozumienia po prostu trzeba siê nauczyæ.

Artykuł ukazał siê w pi¶mie Muzyka21 - "Muzyka i mózg", nr 9 [38] 2003.

< www.racjonalista.pl >

Autorem tej witryny jest Michał Przech/MIkO Soft, zwany ni¿ej Autorem.

Wła¶cicielem witryny s± Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.

¯adana czê¶æ niniejszych opracowañ nie mo¿e byæ wykorzystywana w celach

komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Wła¶ciciela, który zastrzega sobie

niniejszym wszelkie prawa, przewidzaiane w przepisach szczególnych, oraz zgodnie

z prawem cywilnym i handlowym, w szczególno¶ci z tytułu praw autorskich,

wynalazczych, znaków towarowych do tej witryny i jakiejkolwiek ich czê¶ci.

Wszystkie strony tego serwisu, wliczaj±c w to strukturê podkatalogów, skrypty

JavaScript oraz inne programy komputerowe, zostały wytworzone i s±

administrowane przez Autora. Stanowi± one wył±czn± własno¶æ Wła¶ciciela.

Wła¶ciciel zastrzega sobie prawo do okresowych modyfikacji zawarto¶ci tej witryny

oraz niniejszych Praw Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Je¿eli nie

akceptujesz tej polityki mo¿esz nie odwiedzaæ tej witryny i nie korzystaæ z jej

zasobów.

Informacje zawarte na tej witrynie przeznaczone s± do u¿ytku prywatnego osób

odwiedzaj±cych te strony. Mo¿na je pobieraæ, drukowaæ i przegl±daæ jedynie w

celach informacyjnych, to znaczy bez czerpania z tego tytułu korzy¶ci finansowych

lub pobierania wynagrodzenia w dowolej formie. Modyfikacja zawarto¶ci stron oraz

skryptów jest zabroniona. Niniejszym udziela sie zgody na swobodne kopiowanie

dokumentów serwisu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej,

w celach innych niz handlowe, z zachowaniem tej informacji.

Plik PDF, który czytasz, mo¿e byæ rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,

w jakiej wystêpuje na witrynie.

Plik ten nie mo¿e byæ traktowany jako oficjalna lub oryginalna wersja tekstu, jaki

zawiera.

Tre¶æ tego zapisu stosuje siê do wersji zarówno polsko jak i angielskojêzycznych

serwisu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.org, TheRationalist.eu.org,

Neutrum.Racjonalista.pl oraz Neutrum.eu.org.

Wszelkie pytania proszê kierowaæ do info@racjonalista.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: