1
Problematyka zarządzania strategicznego jest jedną z najważniejszych kwestii zarządzania. Odpowiada na pytanie jak działać, aby dostosować przedsiębiorstwo do zmieniającego się otoczenia.
Nim doszło do wykształcenia tej dziedziny zarządzania było szereg pośrednich etapów.
zarządzanie
strategiczne
planowanie
długookresowe
operacyjne
Programowanie,
modelowanie
Te fazy wyrażały dostosowywanie się metod zarządzania do orientacji w rozwoju i działalności przedsiębiorstwa i gospodarki światowej.
Historia problematyki rozwoju przedsiębiorstw:
Korzenie sięgają przełomu końca XIX i XX wieku. Jest to kres, w którym powstawały zręby współczesnych przedsiębiorstw; są to lata powstawania dzisiejszych wielkich fortun w USA (np.: bankowych...). Był to okres orientacji przedsiębiorców.
W tej orientacji podstawowe znaczenie posiadał pomysł i wdrożenie tego pomysłu. Cecha charakterystyczną było to, że ówcześni przedsiębiorcy wprowadzali swoje pomysły nie uwzględniając zasad etyki. Okres ten porównywany jest do walki – wolnej amerykanki. Wszystkie chwyty dozwolone )bicie, niszczenie przeciwnika i zmuszenie go do wycofania się z rynku). Był to ciekawy okres ze względu na to, że był on bazą filozofii marksistowskiej, która była tworzona na podstawie obserwacji np.: wyzysk robotników, wydłużony czas pracy, niskie zarobki. Stąd ograniczony popyt. Obrót dot. wąskiej grupy społecznej. Tak powstała filozofia marksistowska.
Rozwój społeczeństwa i wybuch I wojny światowej zmienił wymagania co do produkcji. Ogromne zapotrzebowanie militarne armii walczących, spowodowało, że nie wystarczyły produkcje krótkoseryjne, a nastąpiła potrzeba masowej produkcji. Zmieniły się wymagania co do przedsiębiorstw, a świat wszedł w okres tzw. orientacji produkcyjnej. Nastawiona ona była na wielką, seryjną produkcję. Zaczął powstawać rynek, którego wymagania dotyczyły produkcji możliwie jak najtańszej.
Wzrost stopy życiowej społeczeństwa powoduje, że zaczyna powstawać zapotrzebowanie na inne produkty przy bardzo niskiej zamożności. Przedsiębiorstwa muszą dostarczać rzeczy możliwie tanie. Okres charakterystyczny dla lat 20-tych i połowy 30-tych XX wieku.
W zarządzaniu uwaga zwrócona była do wnętrza przedsiębiorstwa, aby stworzyć tani produkt i jak najwięcej. Stąd też znaczenia nabiera planowanie operacyjne, mające na celu zapewnienie półfabrykatów do utrzymania dużej produkcji. Był to okres rozwoju przemysłu – podstawy nowoczesnego przemysłu.
Zasada było, że rządy nie ingerowały w przedsiębiorstwa. To co dobre dla przedsiębiorstwa, było również dobre dla kraju (wysoka produkcja to wysokie podatki do budżetu, a wiec korzyści dla społeczeństwa). Kształtują się określone branże przemysłu: włókiennicza, okrętowa, samochodowa.... Kontakty zewnętrzne firmy odgrywały niewielka rolę. Liczyły się powiązania wewnętrzne.
Druga połowa lat 30-tych to okres, w którym stopa życiowa społeczeństwa zaczyna wzrastać. Dużo osób chce mieć coś innego niż oferuje produkcja masowa. Pojawia się potrzeba produkcji zróżnicowanej. Powstaje nowa orientacja rynkowa. Rynek zaczyna odgrywać coraz większą rolę w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Coraz większe wymagania rynku.
Nie jest to natychmiastowe, początkowo nadal występuje rynek masowy. Najszybciej dostosowują się przedsiębiorstwa produkujące wyroby konsumpcyjne. W zasadzie proces dostosowywania się przedsiębiorstw skończył się w latach 40-tych (po II wojnie światowej). Dużo trudniej przebiega proces w przedsiębiorstwach dużych, produkujących dobra inwestycyjne, wydobywczych. Proces ten skończył się dopiero w latach 50-tych (te wielkie molochy przeszły wówczas do nowej orientacji rynkowej).
To zróżnicowanie produkcji staje się coraz większe. Pojawia się trudność klasyfikacji przedsiębiorstw w odpowiednie branże. Następuje zróżnicowanie produkcji. Stocznie budują nie tylko statki, ale również wagony i czołgi (szeroki wachlarz produkcji). To co jest dobre dla przedsiębiorstwa, nie zawsze dobre jest dla kraju, wiec rząd stawia nowe wymagania. Pojawia się zjawisko odpowiedzialności przed społeczeństwem. W ten sposób wchodzimy do planowania długookresowego.
Niewystarczająca znajomość podstaw zarządzania do prowadzenia przedsiębiorstwa, złożoność otoczenia i wpływ zmian na przedsiębiorstwo, spowodowało niezbędność wprowadzenia nowych metod. Wnikają one z poprzednich podejść do zarządzania związanych z planowaniem długookresowym i strategicznym. Jednak te formy wychodzące w przyszłość, dzisiaj nie wystarczają.
Coraz częściej występuje potrzeba zabezpieczenia przedsięb. przed występującymi zjawiskami – głównie niekorzystnymi wydarzeniami np.: ryzyko kursowe, kredyty zaciągane w walutach obcych.
Pojawia się lawinowe zapotrzebowanie na kapitał, a wysokie bezrobocie to bomba z opóźnionym zapłonem.
Pojawia się potrzeba przygotowania strategii, która uwzględnia różne uwarunkowania oraz gwarantuje przetrwanie i rozwój przedsiębiorstwa. Ta strategia to podstawowy element Z.S. Chodzi głównie o sposób widzenia istotnych problemów strategicznych dla przedsięb. i podstawowych zasad działania. Te uwarunkowania składają się na powstanie koncepcji zarządzania strategicznego w literaturze:
1. Z.S. to decyzje i działania związane z opracowaniem i realizacją planów, stosownie do założonych celów przedsięb. Do szczególnych zadań ZS należy:
- sformułowanie misji przedsięb. zawierającej szeroką deklarację zamierzeń
- rozwój profilu firmy w aspekcie jej zdolności rozwojowej i uwarunkowań wewnętrznych
- badanie otoczenia w kontekście czynników determinujących pozycję strategiczną i konkurencyjną przedsięb.
- ocena opcji strategicznej ze względu na dysponowane zasoby i wymogi otoczenia
- dostosowanie najbardziej pożądanych opcji strategicznych do przyjętej misji
- ustalenie celów perspektywicznych i opracowanie rozwiniętej wersji podstawowej strategii zarządzania przedsięb. Skorelowanych z najkorzystniejszymi opcjami strategicznymi
- sformułowanie szczegółowych celów, stosownie do wybranych strategii podstawowych
- implementacja wybranych strategii oraz oszacowanie efektywności wdrażanych strategii.
2. (prof. A. Stambyła) Przez pojęcie ZS rozumiemy proces informacyjno-decyzyjny wspomagany procesami: organizowania, planowania, motywowania i kontroli, którego celem jest rozstrzyganie o kluczowych problemach działalności przedsięb., jego przetrwaniu i rozwoju, ze szczegółowym uwzględnieniem oddziaływania otoczenia i węzłowych czynników własnego potencjału wytwórczego.
3. (prof. Perechuta) ZS jest długookresową koncepcją funkcjonowania przedsięb. precyzującą sposoby utrzymania równowagi między nim, a newralgicznymi sektorami otoczenia, do których w układzie przedmiotowym zalicza się zaopatrzenie, zbyt, postęp w badaniach podstawowych i stosowanych, rynek pracy i finanse, a w układzie podmiotowym – instytucje gospodarcze, administracyjne, jednostki kredytowo-finansowe.
4. (Angielscy naukowcy) ZS zawiera decyzje kierownicze i działania zapewniające organizacji dostosowanie i korzystne relacje z otoczeniem. Obejmuje sformułowanie misji i celów organizacji w kontekście otoczenia zewnętrznego oraz opracowanie strategii, jej wdrażanie i kontrolowanie.
ZS w tym kontekście stanowi odpowiedź na orientację globalną;
- jest przyszłościową formą ZS
- jest procesem dostosowywania się przedsięb. do zmian w otoczeniu
- jest działaniem prowadzącym do wygrania konkurencji jutra (jako narzędzie podnosi stopień własnej konkurencyjności oraz zapewnia pozycję konkurencyjną przedsięb. na rynku)
Tworzy perspektywy dla przedsięb., gdyż rozstrzyga o kluczowych problemach, decyduje w sprawie przyszłych kierunków działania i ich implementacji (wdrożenia); dot. długofalowej koncepcji przedsięb.; zajmuje się jego unowocześnieniem, wzrostem i rozwojem, wykorzystując jego strategię dla podejmowania decyzji i działań operacyjnych.
ZS wprowadza nowe technologie zarządzania, jak również budowania modeli strategicznych oraz przewagi konkurencyjności przedsięb.
Zajmuje się definiowaniem i redefiniowaniem strategii w reakcji na zmiany w otoczeniu; formułuje misję, cele strategiczne, struktury, jak również kierunki działań realizacyjnych.
Łączy cele przedsięb. z planami i programami, jak również z koncepcjami ich wdrażania.
ZS wiąże się z realizacją następujących podstawowych zadań:
1. stałym badaniem otoczenia, wykrywaniem i analizą trendów zmian, które mogą stanowić szansę, bądź zagrożenie dla organizacji
2. analiza silnych i słabych stron organizacji, diagnoza procesów, struktur, która powinna ujawniać rzeczywiste możliwości organizacji
3. analiza procesu dostosowywani się organizacji do zmian w otoczeniu
4. wyborem i realizacją strategii; proces ten powinien mieć charakter stały, nowe informacje bowiem mogą wprowadzić konieczność zmian w wyborze strategii działania
5. tworzenie systemowych gwarancji przetrwania organizacji w trudnych do określenia warunkach
Rozszerzona więc koncepcja ZS powinna głównie zawierać rozpoznanie występujących zjawisk, a zwłaszcza w sferze potrzeb klienta, popytu, konkurentów i ich produktów, wartości użytkowej produkowanych wyrobów (wartość dla klientów) oraz innych zjawisk występujących w otoczeniu przedsięb.
Ważna jest analiza pozycji wyjściowej przedsięb. i perspektyw rozwoju w aspekcie możliwości organizacji i jej zasobów.
Szczególne znaczenie w ZS posiada identyfikacja potrzeby zmian oraz określenie celów firmy, dokonanie oceny na ile obecne produkty i rynki pozwalają osiągnąć te cele.
Formułowanie strategii w zarządzaniu jest intelektualnym procesem kreatywnym i obejmuje budowę wariantu rozwoju firmy oraz dokonywanie oceny ich przydatności z punktu widzenia celów i możliwości jakie stwarza posiadany przez nią potencjał ludzki, finansowy i rzeczowy.
ZS uaktywnia systemy organizacji, planowania, motywowania, jakości i kontroli oraz informacji. Wpływa również na kształtowanie się kultury organizacyjnej. Istotnym elementem ZS jest również określenie polityki w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstwa.
ZS dot. takich działań, które stanowią odpowiedź na zmiany w otoczeniu oraz na to co się będzie działo w przyszłości. Chodzi o budowanie przewagi konkurencyjnej przedsięb. , ale nie dzisiejszej, ale dla dnia jutrzejszego. Chodzi o zrozumienie, ze to co jest dzisiaj konkurencyjne, wcale nie musi być konkurencyjne jutro.
Charakteryzujące cechy ZS:
1. Horyzont czasu - możliwie odległy ze względu na wykonanie tych czynności jak i osiągnięcie efektów.
2. Efekty – muszą one być znaczące ze względu na to, że stanowią wynik działalności całego przedsięb. i jednocześnie są rezultatem skupienia się na problemach jakie są z tym związane.
3. Skupienie wysiłków – ZS wymaga skupienia działań na względnie ograniczonej licznie celów; koncentracja na wybranych strategicznych działaniach.
4. Układ decyzji – w ZS podejmujemy wiele decyzji, które muszą się wspierać i tworzyć konsekwentny układ; podporządkowanie decyzji na różnych szczeblach zarządzania celu przedsięb. i opracowanych na ich podstawie zadaniach.
5. Wszechobecność – strategie muszą być ogólnie znane, a nie tylko kierownictwu.
6. Kompleksowość – strategia jest opracowana dla całej organizacji i wymaga kompleksowego spojrzenia na rozpatrywane problemy; niezbędne pełne spojrzenie na przedsięb.; odpowiedzialność naczelnego szczebla organizacji.
7. Dynamiczność i elastyczność – wynika to z tego, ze otoczenie charakteryzuje się stałymi zmianami, co wymusza zmiany wewnątrz organizacji. Ciągłość zmian wymaga elastyczności i otwartości. Strategie nie mogą być zamknięte. Musza szybko reagować na nowe okoliczności w jakich działa przedsięb.
8. Procedury i technologia – potrzebne są do opracowania misji i wizji przedsięb. Misja mówi czym jest i czym chce być organizacja. Na jej bazie opracowywane są cele, które są transformowane w zadania strategiczne.
9. Podejście i kultura – metody – narzędzia – chodzi tu o wykorzystanie wartości, stylów zarządzania czy ogólnego podejścia do realizacji celów zarządzania, zgodnych z kulturą organizacyjną.
10. Akceptowalność – działania muszą być akceptowane przez pracowników; poparcie załogi.
11. Nadzorowanie i kontrolowanie – sukces realizacji strategii może być zapewniony jedynie wówczas, gdy jest na bieżąco realizowany postęp w działaniach i stale jest oceniana efektywność. Metody oceny strategii i tzw. kontroli strategicznej.
Rozwój, a wzrost gospodarczy:
Rozwój – głównie kategoria ilościowa, ale w aspekcie jakościowym czyli jakość przedsiębiorstwa, dostosowywanie się do zmian, poprawa sprawności jego działania, wzrost przewagi konkurencyjnej, zwiększanie skali i zasięgu działania, tworzenie kapitału intelektualnego.
Wzrost – wyłącznie kategoria ilościowa; mierzona potencjałem ekonomicznym przedsięb., dynamiką wartości sprzedaży czy osiąganym zyskiem.
ZS cechuje się rozpatrywaniem zagadnień rozwoju i wzrostu przedsięb. ZS szuka odpowiedzi na szereg pytań odnoszących się do 5 głównych obszarów:
- Jaka jest misja, wizja i głównie cele organizacji w bieżącej i dalszej przyszłości?
- Jakie jest pole i zakres działania?
- W jakich domenach (sektorach) chcemy działać?
- Jakie wymagania stawiają specyficzne cechy rynku, występujące w tych sektorach?
- Jak chcemy uzyskać przewagę konkurencyjną na wybranych rynkach?
- Jakie zasoby i zdolności wyróżniające należy przygotować i jak użyć?
- Jaka jest potrzebna architektura organizacji, jej konfiguracje oraz kompetencje dla uzyskania krajowej, międzynarodowej czy globalnej przewagi konkurencyjnej?
Cechy charakterystyczne:
- ludzie
- struktury
- komunikacje
- powiązania
- tożsamość
- produkty
- polityka
Strategia
Struktury
- schemat organizacyjny, komisje, struktury, projekty
...
ejacho