Układ wrocławski (Grzegorz Braun).pdf

„Ja po prostu próbuję zrozumieć na jakim świecie żyję” - z

reżyserem Grzegorzem Braunem o „układzie wrocławskim”

rozmawia Grzegorz Bieniarz [Niezależna Gazeta Obywatelska w Opolu, 25-04-

2011]

Na początek standardowe pytanie: co rozumiemy pod pojęciem „ u kład

wrocławski” ?

To bardzo wyrazista, jasna konstelacja osób, osobistości – postaci drugiego i trzeciego

planu z życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego miasta Wrocławia i Dolnego

Śląska. Konstelacja osób zależności i wpływów, których korzenie sięgają głęboko w

historię sowieckiej Polski zwanej PRL-em. Te osoby, zależności i wpływy często są dalej

decydujące dla aktualnej sceny politycznej, także ogólnopolskiej. „Układem wrocławskim”

nazywam pewien symbiotyczny stan elit post-peerelowskich i post-solidarnościowych,

w którym, cytując Jana Kochanowskiego: „ ręka umywa rękę, noga nogę wspiera ”. To

konsorcjum „grup trzymających władzę” w tym regionie Polski – sięgające skutecznie po

władzę w całym państwie.

Ten układ ma różne twarze. Instrumentem tego układu są decyzje polityczne i personalne

zdeterminowane w toku procesu, który na nasz użytek nazwano „transformacją ustrojową”.

Te decyzje są moim zdaniem determinantą różnych niezwykłych karier osób ze świata

polityki, gospodarki i kultury wywodzących się z tego regionu lub też tutaj rozpoczynających

swoje kariery. Są determinantą nadreprezentacji tych grup na scenie ogólnopolskiej.

Proszę zwrócić uwagę, na to, jak silna jest reprezentacja Dolnego Śląska na scenie

ogólnopolskiej, jak wielu „geniuszy Karkonoszy” zrobiło kariery warszawskie, ba – nawet

europejskie. Otóż to są różne twarze, które się tasują, zmieniają. Spróbujmy wyliczyć:

Grzegorz Schetyna – Marszałek Sejmu, druga osoba w państwie, po śmierci Prezydenta

Lecha Kaczyńskiego w zamachu smoleńskim pełniący obowiązki Głowy Państwa przez kilka

tygodni ubiegłego roku, wcześniej minister „bezpieki”, wicepremier – de facto „kanclerz”

rządu PO – jeden z filarów tej formacji, i jeden z „rozprowadzających”. Nie darmo to

Grzegorz Schetyna jest często postrzegany z „kretyńskim zachwytem” przez różnych

publicystów i komentatorów społecznych jako „mocny człowiek” polskiej sceny politycznej.

No, więc istotnie „mocny”, tylko pytanie: komu, czemu tę swoją moc nadzwyczajną

Grzegorz Schetyna zawdzięcza?

Dalej – Jerzy „Szmaja” Szmajdziński, niech mi ziemia lekką będzie – ostatni „wielki

niezatapialny” tej generacji czołowych funkcjonariuszy SLD, mimo, że wszystkich polityków

jego formacji dotknęły jakieś wypadki i przypadki przy pracy – Józef Oleksy, Leszek Miller,

Włodzimierz Cimoszewicz – wszyscy ulegli pewnym „kraksom” na zakręcie, ale nie Jerzy

Szmajdziński. No, i ważna rzecz – to był w swoim czasie Minister Obrony Narodowej.

Nie przypuszczam, żeby sowieci kontrolujący polską scenę polityczną, wbrew pozorom

nieprzerwanie od czasów PRL-u, dopuścili do tego, żeby na czele ich satelickiej armii stanęli

ludzie nielojalni i nie podlegli pewnej kontroli politycznej.

Kolejna postać ważna w tym kontekście, który również w swoim czasie były kandydatem

na szefa MON – Bogdan Zdrojewski – pierwszy Prezydent Miasta Wrocławia w toku

tzw. „transformacji ustrojowej”, otóż zanim został on zwekslowany na boczny tor, jakim

niewątpliwie jest Ministerstwo Kultury, to przecież był potencjalnym kandydatem, i dalej nim

jest, na Ministra Obrony Narodowej.

Mamy wreszcie z Wrocławia bardzo istotne postaci opozycyjnej, centralnej, stołecznej,

ogólnopolskiej sceny politycznej. Mamy Adama Lipińskiego – posła z Legnicy, mamy

Ryszarda Czarneckiego, który w ostatnich latach jest czołowym komentatorem spraw

zagranicznych w partii PiS. Mamy Kazimierza Michała Ujazdowskiego, który mimo, że

nie pochodzi z Wrocławia, to jego wrocławska kariera wyniosła go na ogólnopolską

scenę polityczną. Otóż proszę pamiętać, że Grzegorz Schetyna w drugiej połowie

lat 80-tych zostaje przewodniczącym NZS na Uniwersytecie Wrocławskim i jest,

w tej zaszczytnej funkcji, sukcesorem właśnie Bogdana Zdrojewskiego i Ryszarda

Czarneckiego. Rafał Dutkiewicz, urzędujący obecnie Prezydent Miasta Wrocławia (latach

80. m.in. łącznik podziemnej „S”, stypendysta niemieckiej fundacji GFPS i członek Rady

Naczelnej ZHP), wówczas Sekretarz Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie we

Wrocławiu rekomenduje Grzegorza Schetynę, przed chwilą jeszcze opozycyjnego, anty-

okrągłostołowego w deklaracjach działacza NZS, do zatrudnienia jako Dyrektora Urzędu

Wojewódzkiego, a wkrótce Grzegorz Schetyna zostaje Wicewojewodą.

Kariera tych ludzi, jeżeli by uwzględnić tylko tych, ze strony „solidarnościowej”

wiąże się chyba z tym, że Wrocław odgrywał niebagatelną rolę na scenie walki

opozycyjnej. Wrocław zwano nawet „twierdzą Solidarności”…

Proszę pamiętać, że Wrocław w czasach PRL-u jest matecznikiem opozycji i kontrkultury.

W tygodniku „Mazowsze”, w drugiej połowie latu 80-tych, ukazuje się obszerny artykuł

pt. „Twierdza Wrocław” – to nawiązanie do historii „Festung Breslau” – na mapie

opozycyjnej, solidarnościowej, Polski, Wrocław jest istotnie twierdzą pierwszej wielkości

po Warszawie. We Wrocławiu mamy do czynienia ze szczególną obfitością fauny i flory

opozycyjnej. Mamy tutaj, nie tylko silny ruch związkowy „Solidarności” ale też swoiste

polityczne, oryginalne produkty „made in Wrocław”. Mamy „Solidarność Walczącą”,

mamy „Pomarańczową Alternatywę, mamy „Solidarność Polsko – Czechosłowacką”,

mamy bardzo silne środowisko ruchu „Wolność i Pokój”, mamy jedno z wczesnych,

ważniejszych środowisk liberałów, którzy jeszcze w epoce podziemia, wkraczają na polska

scenę polityczną. I teraz, z całym szacunkiem dla wszystkich dzielnych, odważnych,

niezłomnych ludzi, którzy angażowali się w działalność opozycyjną, muszę powiedzieć,

że trzeba też trzeźwo i chłodnym okiem przyglądać się fenomenowi „twierdzy Wrocław”.

I stawiam taką tezę – hipotezę badawczą – że ta nadzwyczajna rozmaitość i bujność

fauny i flory opozycyjnej we Wrocławiu nie mogła by mieć miejsca bez objęcia szeregu

inicjatyw opozycyjnych, konspiracyjnych działań i podziemnej aktywności, bez objęcia tego

wszystkiego kuratelą, czy jak to fachowo nazwiemy: kontrolą operacyjną, przez służby

peerelowskie i służby sowieckie.

Czyli kto jest głównym inspiratorem tych działań? Czyżby to były sowieckie służby

specjalne – skąd takie przypuszczenie?

Moja podstawowa hipoteza jest taka: nie można analizować historii najnowszej, a więc także

aktualnej sceny politycznej wrocławskiej i dolnośląskiej, w oderwaniu od tak ważnego faktu

jak fakt stacjonowania, lokalizacji na tym terenie sztabów tzw. Północnej Grupy Wojsk Armii

Czerwonej. Bo to nie na Mazowszu czy na Pomorzu Armia Czerwona zlokalizowała swoje,

nie tylko wielkie jednostki, ale także sztaby i centra dowodzenia, ale właśnie na Dolnym

Śląsku. To była oczywiście Legnica, ze słynną „małą Moskwą” – największym miastem

czysto sowieckim na zachód od Bugu, to była Świdnica – miasto, z którego dowodzona

była operacja „Dunaj”, czyli inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w ’68

roku. Wreszcie to pod Wrocławiem, opodal Oławy zlokalizowany był tajny bunkier, jedno z

alternatywnych centrów dowodzenia III wojną światową.

A więc z prostej pragmatyki służby wojskowej wynikała konieczność zabezpieczenia

każdej jednostki wojskowej, zabezpieczenia w sensie „zabezpieczenia operacyjnego”,

nie tylko każdej jednostki „zwykłej” ale przede wszystkim sztabów – centrów

dowodzenia. „Zabezpieczenie operacyjne” to może być oczywiście cała technika, najbardziej

nowoczesna i wysublimowana, ale to są przede wszystkim osobowe źródła informacji,

których posiadanie i wyłączne dysponowanie nimi należało do „psich obowiązków” oficerów

GRU.

A więc, trzeba dobrze zrozumieć, że oprócz wszystkich tzw. „osobowych źródeł informacji”

czyli całej agentury jaką dysponowały służby peerelowskie, polskojęzyczne – SB, oraz

WSW, czy II Zarząd Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego – oprócz tej całej

agentury, która oczywiście była do pełnej dyspozycji służb sowieckich – KGB i GRU, sowieci

musieli tutaj dysponować agenturą „na wyłączność” – niezapośredniczoną u towarzyszy

peerelowskich. I tutaj dochodzimy do zasadniczej kwestii – co stało się z tą całą agenturą,

kiedy Armia Czerwona wycofała się z tych terenów na początku lat 90-tych? Stawiam tezę,

że agentura ta nie wyparowała, nie wyemigrowała, nie rozwiała się w powietrzu ale nie

została też osierocona. Prowadzenie agentury to jest ciężka praca, jej prowadzenie wymaga

żmudnych, często skomplikowanych, systematycznych działań – ciężkiej pracy oficerów

prowadzących. I tej pracy się nie marnuje – nie wyrzuca się takich aktywów personalnych

do ścieku.

A zatem – stawiam taką hipotezę badawczą, że na Dolnym Śląsku, ze szczególnym

uwzględnieniem Wrocławia i okolic, mamy więcej postsowieckiej agentury na kilometr

kwadratowy niż w jakimkolwiek innym regionie Polski.

Żeby tego jeszcze było mało, to znany jest ogólnie fakt, że sowieci w swoje

działania operacyjne na terenie Polski postanowili włączyć enerdowską Stasi – jaki

był tego cel?

To jest drugi ważny moment – obecność i aktywność służb niemieckich czyli Stasi, ale

także zachodnioniemieckich służb specjalnych BND. Proszę zwrócić uwagę na taki fenomen

– komu Amerykanie – nasi obecni sojusznicy, niesolidni i niesystematyczni sojusznicy

– w okresie „zimnej wojny” poruczali sprawy polskie? I kim się wyręczali w działaniach

operacyjnych na kierunku polskim? Tu trzeba wspomnieć nazwisko Gehlena – fachowca ze

służb specjalnych III Rzeszy (twórcę, pod kuratelą amerykańską zachodnioniemieckiego

wywiadu BND – dop. GB). Kiedy chcieli być obecni, aktywni, mieć możliwość pozyskiwania

informacji i prowadzenia działań operacyjnych na terenie PRL-u to potrzebowali do tego

fachowców i sięgali po służby niemieckie, które posiadały tzw. „know how” i aktywa

personalne na terenie Polski. I teraz smutny, tragiczny paradoks jest taki, że na teren Polski

Niemcy zostali zaproszeni i od „wschodu” i od „zachodu”. Jeszcze za czasów tzw. „pierwszej

Solidarności” tzw. „karnawału” gen. Czesław Kiszczak wydał formalną zgodę na działania

operacyjne wschodnioniemieckiej służby – Stasi – na terenie PRL. Proszę dobrze rozumieć

bezprecedensowość takiej zgody, takiego rozkazu – to było zaproszenie lisa do kurnika.

W tych negocjacjach ze Stasi brał udział Stanisław Ciosek – czyli kolejna postać z

Dolnego Śląska?

O właśnie. Obok Szmajdzińskiego, mamy z Jeleniej Góry szefa Komitetu Wojewódzkiego

Partii, a więc ściśle wyselekcjowanego przez sowiety funkcjonariusza. Stanisław Ciosek

właśnie w latach 80-tych rozmawia ze Stasi. Czesław Kiszczak jako lojalny sowiecki

funkcjonariusz – sowiecki oficer polskojęzyczny – miał za zadanie umożliwić Niemcom

zbudowanie swoich autonomicznych siatek i pozyskiwanie aktywów personalnych, i

są pewne drobne przyczynki, pewne poszlaki wskazujące na to, że Stasi tej okazji nie

zaprzepaściła i że podjęła działania operacyjne na terenie PRL. I w sposób naturalny

takim rejonem szczególnych zainteresowań Stasi musiały być tzw. „ziemie odzyskane”,

na czele z Wrocławiem. Do Wrocławia na przełomie lat 70-tych i 80-tych wyprawiali

się różni funkcjonariusze delegowani z Drezna i spotykali się z tutaj z rożnymi, jeszcze

wtedy, „pionkami” – późniejszymi „figurami” na dolnośląskiej, wrocławskiej szachownicy.

Do tych „pionków” – późniejszych „figur” należy późniejszy pierwszy Komendant Policji we

Wrocławiu czasów „transformacji ustrojowej” – Pan Piotr Anioła, który figuruje na liście osób

kontaktowych, z którym bez obawy może nawiązać kontakt człowiek delegowany przez

drezdeńską Stasi na „wycieczkę” do PRL-u. Piotr Anioła 10 lat później zostaje pierwszym

Komendantem Policji we Wrocławiu. Pytaniem jest: ile jeszcze takich osób służba niemiecka

uważała za „bezpieczne kontakty” dla swoich funkcjonariuszy i agentów na tym terenie?

A zatem „układ wrocławski” postrzegam jako układ polityczno – biznesowo – towarzyski

wygenerowany przez sowieckie służby z „pakietem kontrolnym” Moskwy, ale z bardzo

poważnym udziałem Berlina.

Kiedy Pan wpadł na trop tej intrygi, co było pierwszym impulsem do pójścia tym

tropem?

No cóż, Ja we Wrocławiu mieszkam od 36 lat. Byłem systematycznym obserwatorem i

dorywczym, marginalnym uczestnikiem wydarzeń z życia publicznego w tych okolicach od

lat 80-tych. Moje obserwacje doprowadziły mnie do takiego rozpoznania tej rzeczywistości.

Ja po prostu próbuję zrozumieć na jakim świecie żyję, próbuję zrozumieć kim są tak

naprawdę ludzie, którzy urządzili nam życie (śmiech), którzy decydują o tym, co czytamy w

gazecie, i ile pieniędzy zostało nam w portfelu.

Według mojej wiedzy zaczerpniętej m.in. z pańskiego występu w TV Trwam jedną

z poszlak na istnienie „układu wrocławskiego” jest pewne tajemnicze zdarzenie,

którego odkrycie było dla Pana impulsem do prowadzenia dalszych badań? Proszę

czytelnikom przybliżyć ten wątek.

Niewątpliwie jednym z istotniejszych momentów mojej edukacji historycznej i politycznej

był moment, w którym jeden ze starszych kolegów – który dziś pracuje w Urzędzie

Miejskim, więc pewnie już by mi tej historii nie opowiedział, ale zrobił to w latach 90-

tych, zanim jeszcze został dokooptowany do „układu” – otóż opowiedział mi o pewnej

tajemniczej historii, której nigdzie nie opisano i nie wzmiankowano w publikacjach

dotyczących dolnośląskiej „Solidarności”. Była to pewien incydent z udziałem, istotnego

w czasach „karnawału” (1980-81) działacza dolnośląskiej „S”. Ten kolega opowiedział

mi o pewnym wypadku samochodowym do którego doszło na jednej z ulic Wrocławia

– na ul. Legnickiej – jesienią 1986 roku. Otóż doszło tam do tragicznego w skutkach

zderzenia samochodu osobowego z autobusem miejskim – w samochodzie marki „Łada”,

który wpadł w poślizg, na wilgotnej od jesiennego deszczu nawierzchni, zginęło dwóch

mężczyzn. Pierwszy mężczyzna – pasażer, członek Zarządu Regionu Dolnośląskiego „S”

– Edward Majko – człowiek istotny w ruchu związkowym. Od samego początku dla

niektórych „młodszych” działaczy Majko odgrywał rolę mentora i autorytetu. Był bliskim

współpracownikiem Władysława Frasyniuka, miał wpływ na personalia w zarządzie

dolnośląskiej „S”, w ‘81 roku został na krótko internowany. Władysław Frasyniuk, twierdził

kilka lat temu, w rozmowie ze mną, że cytuję: „Majko był odsunięty” – ale nie wiadomo jak

dalece „odsunięty”, skoro na fotografiach przedstawiających Frasyniuka, który na kilka dni

przed tym tragicznym zdarzeniem z ’86 roku zostaje wypuszczony z więzienia, E. Majko

jest charakterystyczną postacią w najbliższym otoczeniu legendarnego przywódcy – to jest

pierwsza ofiara tego wypadku. Drugą ofiarą jest, siedzący za kierownicą Anatol Pierścionek

– w randze podpułkownika, jeden z czołowych funkcjonariuszy dolnośląskiej SB, faktycznie

wiceszef wrocławskiej bezpieki.

Zaraz po tym zdarzeniu, w środowisku, krążyły różne wersje. Pojawiła się na przykład

wersja, że Edward Majko jest być może ofiarą zamachu, porwania, uprowadzenia lub

zabójstwa politycznego. Wszyscy mieli wtedy w pamięci śmierć ks. Jerzego Popiełuszki.

Otóż ta wersja szybko upadła, kiedy okazało się, że obydwaj mężczyźni byli pod wpływem

alkoholu, byli, jak to się mówi, po „dużej wódce”. Wówczas pojawiła się wersja, i ta wersja

krąży do dzisiaj w środowisku, że Majko był alkoholikiem, kapusiem, zdrajcą – agentem

służby bezpieczeństwa. Ja zapoznawszy się z sylwetką Edwarda Majki nie podzielam tego

przekonania. Na tyle, na ile udało mi się poznać życiorys śp. Edwarda Majki wykluczam taką

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: