Województwo mazowieckie.doc

Mazowieckie największe województwo Polski

Kraina historyczna i region geograficzny położony w środkowym biegu Wisły oraz dorzeczu jej dopływów w centralnej oraz północno-wschodniej Polsce.
Nazwa krainy pochodzi od nazwy plemienia Mazowszan. Wczesnośredniowieczne osadnictwo mazowieckie skupiało się na lewym brzegu Wisły, w okolicach dzisiejszej Rawy, skąd kolonizowano prawobrzeżne obszary rzeki: północny - rejon między Skrwą a Narwią i wschodni - obszar nad Bugiem i środkową Narwią. W tym okresie na Mazowszu powstawały wyłącznie osady otwarte. Dopiero w X-XI wieku zaczęto wznosić pierwsze grody, jednak ta działalność była już związane z panowaniem Polan.

Do państwa wielkopolskich Polan ziemie mazowieckie zostały przyłączone prawdopodobnie już w I połowie X wieku. W okresie wczesnopiastowskim na terenie Mazowsza nie utworzono osobnej diecezji, wcielając północne Mazowsze do archidiecezji gnieźnieńskiej, a południowe do diecezji poznańskiej. Dopiero w roku 1075 założono dwa biskupstwa: płockie i mazowieckie. Biskupstwo mazowieckie, w wyniku reorganizacji struktury kościelnej w 1124 roku, ponownie włączono do biskupstwa poznańskiego, tworząc archidiakonat czerski. W czasie zamętu związanego z powstaniem pogańskim, namiestnik Mazowsza jeszcze z nadania Mieszka II, Masław, próbuje w latach 1037-1047 zbudować swoje państwo. Jednak Kazimierz Odnowiciel, który odbudowuje piastowską monarchię, zadaje mu klęskę w bitwie stoczonej nad Wisłą. W 1207 Mazowsze stało się dzielnicą należącą do Konrada, brata Leszka Białego i od tego czasu stanowiło odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym i prawnym. W tym okresie wykształcił się podział Mazowsza na trzy regiony: ziemię rawską, ziemię płocką i ziemię warszawsko-czerską. Od 1374/1381 do 1429 na tej ostatniej panował Janusz I, który przeniósł jej stolicę do Warszawy; zasłużył się ponadto lokowaniem na pn.-ws. (okolice Łomży) wielu miast i wsi, do czego przyczyniło się zażegnanie zagrożenia ze strony Litwy po Unii Krewskiej. W miarę wymierania książąt poszczególne ziemie powracały do Korony: rawska w 1462 r. po śmierci Władysława II i Ziemowita IV, płocka w 1495 po śmierci księcia Janusza II, warszawsko-czerska w 1526. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony, zachowano podział na trzy regiony; województwo rawskie, województwo płockie i województwo mazowieckie. województwo rawskie składało się z trzech ziem: rawskiej, sochaczewskiej i gostynińskiej. Województwo płockie dzieliło się na 8 powiatów: płocki, bielski, raciąski, sierpski, płoński, szreński, niedzborski i mławski. Trzy ostatnie, jako że leżały między Wkrą, Łydynią a Prusami, nosiły miano ziemi zawkrzeńskiej. Województwo mazowieckie składało się z ziem: czerskiej, warszawskiej, wiskiej, wyszogrodzkiej, zakroczynskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, różańskiej, liwskiej i nurskiej. W XVI w. była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę i Ruś.

Bogactwo przyrodnicze i kulturowe

Region Mazowsza to nie tylko europejskie centrum życia gospodarczego, finansowego czy politycznego. To także rejony szczególnie atrakcyjne turystycznie. Wspaniale zachowane środowisko przyrodnicze jest atutem, którego nie sposób przecenić. Znajdujemy tu pozostałości wiekowych kniei jako puszcze- Białą, Bolimowską, Iłżecką, Kamieniecką, Kampinoską, Kozienicką i Zieloną oraz malownicze mniejsze skupiska leśne. Na Mazowszu nietrudno spotkać 400-letnie dęby, zachwycają również 200- 300-letnie modrzewie w pobliżu Grójca lub ponad 200-letnie sosny bartne w okolicy Myszyńca. Już z bliskiej, kilkukilometrowej odległości od centrum stolicy zachowały się prawie niedostępne ostoje dzikich zwierząt i rzadkiego ptactwa. Mazowsze obfituje w rezerwaty, pomniki przyrody i tereny chronionego krajobrazu. Enklawy naturalnej przyrody możemy podziwiać w 9 parkach krajobrazowych i 1 narodowym- Kampinoskim Parku Narodowym. Przy odrobinie szczęścia na trasach pieszych lub rowerowych szlakach spotkać możemy łosia, sarny, jelenie, rysia, a wśród mokradeł bobry, wydry oraz żurawie i czarne bociany. Nizinny i pozornie monotonny krajobraz Mazowsza urozmaicają doliny wielkich rzek- Wisły, Bugu, Narwi, Pilicy i Bzury. Nie brakuje i mniejszych rzek, urokliwie meandrujących wśród lasów i łąk Mazowsza, będących magnesem zarówno dla miłośników wędkowania, kajakarzy jak tez amatorów turystyki przyrodniczej. Najbardziej znane i najpiękniejsze z nich to: Liwiec, Świder, Radomka, Rawka, Omulew, Wkra, Orzyc, Skrwa i Wel. Jest też na Mazowszu niemała ilość jezior. Największe ich skupisko występuje na Pojezierzu Gostynińskim. Są to jednocześnie tereny bogate w ośrodki wczasowe, gospodarstwa agroturystyczne i stanice wodne. Również Zalew Włocławski, Zegrzyński ?Tatar? w Rawie Mazowieckiej, ?Muchawka? w Siedlcach, Zalew Ruda k. Mławy, zalew w Nowym Mieście oraz zalew w Kozienicach cieszą się dużym powodzeniem wśród amatorów sportów wodnych i wypoczynku nad wodą. Poza wymienionymi walorami przyrodniczymi trzeba przyznać, że Region Mazowsze może szczycić się wspaniałymi tradycjami i kulturą ludową, zwłaszcza łowicką i kurpiowską jak również występowaniem na jej ziemi cennych zabytków architektury, w tym zamków, pałaców i przede wszystkim tak charakterystyczny dla mazowieckiego krajobrazu, dworów szlacheckich. Ogromne bogactwo przyrodnicze i kulturowe Mazowsza sprzyja uprawianiu turystyki aktywnej- pieszej, rowerowej, kajakowej i żeglarskiej. Można tu z powodzeniem łowić ryby lub polować w obrębie obwodów łowieckich. Mazowiecką specjalnością jest tez turystyka konna.

Kampinoski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia:

Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim, na północny - zachód od Warszawy, z którą bezpośrednio sąsiaduje. Obejmuje fragment pradoliny Wisły w Kotlinie Warszawskiej, gdzie występuje duży kompleks leśny Puszcza Kampinoska.
Idea utworzenia Parku powstała w latach 20-tych XX w. W latach trzydziestych utworzono w Puszczy Kampinoskiej pierwsze rezerwaty przyrody (Granica, Sieraków, Zamczysko), które obecnie mają znacznie większą powierzchnię i podlegają ochronie ścisłej. Kampinoski Park Narodowy utworzony został w roku 1959 na powierzchni 40 700 ha. Największe zasługi w jego utworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy pierwsi w latach 20-tych i 30-tych na terenie Puszczy Kampinoskiej prowadzili szerokie badania florystyczno - fitosocjologiczne (R.K.) i geomorfologiczno-geologiczne (J.K.)

Walory przyrodnicze Puszczy oraz prowadzone na jej terenie działania ochronne zyskały uznanie na forum międzynarodowym. W styczniu 2000 r. Kampinoski Park Narodowy został wpisany na listę rezerwatów biosfery UNESCO.

Aktualna powierzchnia Parku wynosi 38 544 ha, w tym 68 ha poza województwem mazowieckim zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim.
Pod ochroną ścisłą 4 638 ha (22 wydzielone obszary), wokół Parku strefa ochronna (otulina) o pow. 37 756 ha. 70% powierzchni Parku stanowią lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem - bór świeży. Symbolem Parku jest łoś.

ęłęóKultura materialna

Tereny Parku mają bogatą historię, w tym związaną z walkami o niepodległość Polski. Świadectwem jej są mogiły powstańców z 1863 r., cmentarze wojenne z 1939 r. oraz partyzanckie z lat 1944-1945, zbiorowe mogiły i pomniki. Symbolem zbrodni hitlerowskich jest cmentarz Palmiry, miejsce spoczynku wybitnych Polaków i mieszkańców Warszawy tajnie pomordowanych w latach 1939-1943. W Parku i na jego obrzeżach znajduje się kilka wartościowych zabytków architektury, m.in. gotycko - renesansowy kościół obronny z połowy XVI w. w Brochowie, dworek i kościół z końca XVIII w. w Lipkowie, drewniany kościół z XVIII w. i klasycystyczny dwór z XIX w. w Kampinosie, dworek w Żelazowej Woli gdzie urodził się Fryderyk Chopin oraz w Niepokalanowie jeden z największych zespołów klasztornych w świecie, założony w 1927 r. przez św. Maksymiliana Kolbego.

Turystyka, edukacja, monitoring środowiska

W Parku dozwolona jest turystyka krajoznawcza (piesza, rowerowa i konna, zimą także narciarska). Służą jej znakowane szlaki turystyczne o długości około 360 km oraz ponad 200-kilometrowy tzw. Kampinoski Szlak Rowerowy. Dla obsługi ruchu turystycznego urządzono na obrzeżach Parku 15 parkingów samochodowych, 6 pól wypoczynkowych, tereny biwakowe. Park odwiedzany jest głównie w dni wolne od pracy.
W okresie wiosenno - letnim bardzo atrakcyjnym środkiem dojazdu na północno - zachodni skraj Parku, do Wilcza Tułowskiego, jest zabytkowa kolej wąskotorowa z Sochaczewa (w Sochaczewie przy ul. Towarowej 7 mieści się największe w Europie Muzeum Kolei Wąskotorowej).

Działalność edukacyjną park prowadzi w dwu placówkach: Ośrodku Dydaktyczno - Muzealnym w Granicy k. Kampinosu, tel. (0 prefiks 22) 725 01 23, oraz Centrum Edukacji w Izabelinie przy ul. Tetmajera 38. Zadania naukowe spoczywają na Dziale Nauki i Monitoringu Przyrody. Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego "Pożary", wchodzi w skład państwowej sieci monitoringu środowiska.

Szlakiem zabytków na Mazowszu

Terytorium Mazowsza ukształtowało się w średniowieczu i funkcjonowało jako kraina w większości drobnego rycerstwa, a następnie drobnej szlachty polskiej. Mazowszanie, jako grupa etniczna Słowian zachodnich, zamieszkiwali nad środkową Wisłą, Narwią i dolnym Bugiem, w dopływach Skrwy, Wkry, dolnej Bzury, Liwca, po obszar dolnej Pilicy. Wyróżniali się odrębnością plemienną, wykształcili własne obyczaje i tradycje. Zaznaczyć tu należy społeczność kurpiowską, która w XVII wieku zaczęła zasiedlać północno-wschodnie tereny Mazowsza, obecnej Puszczy Zielonej, a następnie w XVIII wieku również obszar połączonej w widłach Narwi i Bugu Puszczy Biskupiej, dzisiaj zwanej Białą. Mazowsze zostało jako jedna z pierwszych dzielnic włączone do monarchii piastowskiej. Następnie ze zmiennym szczęściem stanowiło dzielnicę niezależną lub też jego ziemie dzielono na drobne księstwa. Ośrodkami władzy były kolejno Płock, Czersk, a po przeniesieniu rezydencji królewskiej w 1596 roku z Krakowa do Warszawy, Mazowsze stało się także centrum żucia politycznego państwa polskiego. Kolejne okresy dziejów wzbogacały dziedzictwo kulturowe, ale też nierzadko niosły zagładę i ruinę. Tym cenniejsze są okruchy ocalone z przeszłości, często bardzo okazałe i zajmujące miejsce zaszczytne na mapie zasobów zabytkowych Polski. Dzisiejsze Mazowsze obejmuje ziemie: płocką, ciechanowską, ostrołęcką, siedlecką, radomską, skierniewicka i warszawską. Zabytki architektury i sztuki, będące świadectwem świetności tej ziemi, są dziełami tej miary artystów co Tylman z Gameren, Jakub Fontana, Henryk Marconi, Dominik Merlini i Michał Palloni.

ZAMKI I GRODZISKA

Najstarsze na Mazowszu ślady osadnictwa pochodzą z końca starszej epoki kamienia- około 10 tysięcy lat p.n.e. i odkryte zostały w okolicach Świdrów Wielkich. Na nadrzecznych wydmach znaleziono ślady osad półstałych i koczowisk z okresu neolitu oraz cmentarzysk z epoki brązu i żelaza. W okolicy dzisiejszego Pruszkowa między I wiekiem p.n.e. a IV n.e. istniał jeden z największych w Europie ośrodków hutniczych, w którym z rudy darniowej wytapiano żelazo, także w celach handlowych. Liczne obiekty wczesnośredniowieczne wskazują na znaczna gęstość osadnictwa mazowieckiego. Ze względów obronnych ludność budowała grodziska. Najwcześniejsze powstawały w okolicach Proboszewic, w Szeligach pod Płockiem, Drwałach, pod Ostrołęką- naprzeciwko ujścia Omulwi do Narwi, w Radomiu. Natomiast nieco później w okolicach dzisiejszej Warszawy. W X wieku Mazowsze było jedną z lepiej zorganizowanych i gospodarczo zasobnych dzielnic Polski. Przebiegały tędy szlaki handlowe na Ruś i do Małopolski. Nad brzegami Wisły powstawały osady, w dogodnych miejscach tworzono przeprawy. Od XIII wieku datuje się na Mazowszu lokacja miast i związany z nią rozwój architektury. Świadczą o tym do dziś zachowane zamki obronne.
 

Płock- jeden z najstarszych grodów na Mazowszu, w jego miejsce na przełomie XIII/XIV wieku wzniesiono zamek książąt mazowieckich o dwóch charakterystycznych wieżach: Zegarowej i Szlacheckiej. 17 metrowy mur okalający budowlę uchodzi za najwyższy w Polsce. Dziś zamek jest siedzibą Muzeum Mazowieckiego szczycącego się najbogatszymi w kraju zbiorami sztuki secesyjnej- zarówno aranżacji wnętrz mieszkalnych, jak i zbioru strojów, przedmiotów użytkowych ze znaną kolekcją szkieł secesyjnych z polskich i europejskich hut.
 

Ciechanów- zamek książąt mazowieckich z II połowy XIV wieku. Zbudowany w zakolu Łydyni, jest jednym z najciekawszych nizinnych zamków obronnych. Do dziś zachowały się wysokie mury obwodowe i dwie cylindryczne wieże narożne, w których można zwiedzać ekspozycję broni białej, palnej i uzbrojenia obronnego. W gotyckiej piwnicy organizowane są koncerty muzyki dawnej.
 

Łęczyca- zamek królewski z połowy XIV wieku. Zbudowany z cegły gotyckiej z zachowaną wieżą szlachecką i przepiękną attyką. Z zabytkiem tym związana jest legenda o diable Borucie strzegącym skarbów podziemia.
 

Szydłowiec- kamienno- ceglany zamek wzniesiony przez Mikołaja Szydłowskiego w początkach XVI wieku otoczony jest szeroka fosą. Wież bramna i skrzydło północne gotyckie, skrzydło wschodnie renesansowe. Brama połączona jest ze skrzydłami wschodnim gotyckim murem kurtynowym. W zamku czynne jest Muzeum Lodowych Instrumentów Muzycznych.

PAŁACE

Na przestrzeni wieków powstało wiele wspaniałych założeń pałacowo-parkowych według projektów najznakomitszych, nie tylko polskich twórców. Architektoniczny krajobraz Mazowsza kształtowali wielcy właściciele ziemscy mający tu swoje posiadłości rodowe. Wznoszone rezydencje odpowiadały piastowanym godnościom i majątkowi przedstawicieli dawnej Rzeczypospolitej- Radziwiłłów, Czartoryskich, Potockich, Poniatowskich, Lubomirskich, Zamoyskich, Krasińskich, Branickich, Ogińskich i Ostrowskich. Do dziś dotrwało około 50 magnackich rezydencji barokowych, klasycystycznych bądź neogotyckich zasługujących na wyróżnienie. Wśród nich wyróżniają się.

Iłża- zamek kamienny, zbudowany na wzgórzu w 1340 roku przez biskupa krakowskiego Jana Grotze- dziś trwała ruina z dominującą okrągłą wieżą- doskonałym punktem widokowym na całą okolicę.

Pułtusk- zamek z XIV wieku zbudowany na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu, początkowo gotycki, w XVI wieku przebudowany na rezydencję renesansową. Do dziś istnieje dobudowany w XVII wieku most arkadowy.
Przez wiele stuleci stanowił siedzibę biskupów płockich, obecnie mieści Dom Polonii. Wokół zamku rozległy, opadający do samej Narwi, XV- wieczny ogród.

Opinogóra k. Ciechanowa- zespół rezydencjonalny złożony z zameczku, oficyny i domku podcieniowego wzniesiony w połowie XIX wieku dla Zygmunta Krasińskiego i jego żony. Neogotycką budowlę z charakterystyczną, dwupiętrową wieżą otacza rozległy park w stylu