S.RASZEJA - DZIŚ I JUTRO TANATOLOGII SĄDOWO - LEKARSKIEJ.pdf - Antropologia sądowa - rewolucja

ARCH. MED. SąD. KRYM., 2007, LvII, 420-426 PRACE POGLąDOWE

Stefan Raszeja*

Dziś i jutro tanatologii sądowo-lekarskiej

Today and tomorrow of forensic thanatology

Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej AM w Gdańsku

Kierownik: dr hab. Z. Jankowski

Przedstawiono istotę badania pośmiertnego, jego miej-

sca szczególnego wśród innych działów medycyny

sądowej. Zwrócono uwagę na rolę, jaką w rozwoju me-

dycyny sądowej odegrało coraz lepsze poznanie zjawisk

zachodzących w okresie umierania i bezpośrednio po

śmierci. Odniesiono się do postępu w zakresie ustalania

czasu śmierci, jak i oceny cech przyżyciowości obrażeń

stwierdzonych w obrębie zwłok. Zwrócono uwagę na

potrzebę szerszego wykorzystywania wyników badań

bio- i tanatochemicznych dla ustalania przyczyny śmierci

i jej mechanizmu. Przytoczono przykłady postępu w tej

dziedzinie, przywołując szereg prac opublikowanych

w tym zakresie, zwłaszcza w Polsce. W końcu wskazano

na konieczność podniesienia poziomu szkolenia lekarzy

w zakresie tanatologii.

Słowa kluczowe: tanatologia, ustalanie czasu

śmierci i jej mechanizmu, badania bio- i tanato-

chemiczne

Key words: thanatology, determination of the

time and mechanism of death, bio- and thanato-

chemical analysis

Medycyna sądowa jest niewątpliwie samodzielną

nauką lekarską, ale jej pogranicza są bardzo sze-

rokie: od nauk przyrodniczych do nauk prawnych

i społecznych. Posługując się lekarską i biologiczną

metodyką badawczą, uzyskane wyniki dyscyplina

ta przekazuje w głównej mierze na użytek wymiaru

sprawiedliwości i organów ścigania, stąd jej trady-

cyjna nazwa „medycyna sądowa”. W przeszłości

(w xIx i xx wieku) – zgodnie z ogólnym trendem

obserwowanym w Europie – od specjalności tej

oddzieliły się : kryminalistyka i psychiatria sądowa,

z którymi jednak nadal współpracujemy. Natomiast

niezwykle intensywny rozwój chemiczno-toksykolo-

gicznych i hemogenetycznych metod badawczych

spowodował, że takie działy jak: toksykologia

i serohematologia lub genetyka sądowo-lekarska

w dużym stopniu wyemancypowały się i nie odry-

wając się od medycyny sądowej, stanowią nowe,

ważne jej działy, co zapewnia najwyższy poziom

usług w tym zakresie. Ta nauka – obojętnie czy

pozostajemy przy tradycyjnej, czy też nowej jej

nazwie („medycyna prawna”) ma nieograniczone

perspektywy rozwojowe, wynikające z jednej stro-

ny z postępu nauk przyrodniczych, z drugiej zaś,

ze zmieniających się form współczesnego życia

i doskonalenia prawa. Trzeba przy tym podkreślić,

że kierunek sądowy, jako najważniejszy kierunek

naszej dyscypliny, od początku jej powstania, obej-

The essence of post-mortem examination and its special

place among other disciplines of forensic medicine

were presented. Attention was drawn to the role of

better understanding of phenomena occurring during

and directly after death in the development of forensic

medicine. Progress in determination of the time of death

and in estimation of the intravital character of injuries

found on the corpse was discussed. The need for

a wider application of results of bio- and thanatochemical

analyses in determination of the cause of death and its

mechanism was emphasized. Examples of progress

in this domain were presented, based on a number of

papers published in this field, especially in Poland. Finally,

the author pointed to the necessity of upgrading training

of medical doctors in the field of thanatology.

* Prof. dr hab. med. dr h. c., emer. kierownik Katedry i Zakładu

Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Gdańsku

Nr 4 421

muje przede wszystkim ustalanie, a następnie inter-

pretowanie faktów, które wiążą się z przestępstwami

przeciwko zdrowiu i życiu człowieka. Amerykanie

nazywają ten kierunek „patologią sądową” ( Foren-

sic pathology ). Stanowiąc kwintesencję klasycznej

medycyny sądowej, kierunek ten obejmuje z jed-

nej strony dział orzecznictwa związanego z oceną

skutków uszkodzeń ciała doznanych przez osoby

pokrzywdzone, z drugiej zaś – dział odnoszący

się do niezwykle ważnej problematyki przerwania

życia ludzkiego, pociągającego za sobą doniosłe

skutki prawne.

Eksponowanie tych dwóch działów wynika

z prostego faktu, że – jak już to niejednokrotnie pod-

kreślałem – „właściwy poziom ekspertyz sądowo-

lekarskich jest jednym z elementów gwarantujących

praworządność, a także rzutujących na społeczne

odczucie sprawiedliwości” [16, 20]. Z rozwojem

sądownictwa łączy się postulat stosowania takich

środków ustalania faktów, które gwarantowałyby

prawdziwość uzyskanych danych. Dotyczy to

zwłaszcza ustalania a następnie interpretowania

faktów, które wiążą się z życiem człowieka. Tak więc

od rozwoju medycyny sądowej, a co za tym idzie,

od sprawności instytucji prawnych korzystających

z pomocy tej dziedziny nauki zależy, m.in. usunięcie

szeregu niedomagań w procesach sądowych, jak

zaprzepaszczenie dowodów winy czy przewleka-

nie dochodzenia prawdy. Niedomagania te mają

oczywiście również znaczenie moralne, dyskre-

dytują bowiem wymiar sprawiedliwości w oczach

społeczeństwa.

Tę część medycyny sądowej, która związana jest

z badaniem faktów dotyczących śmierci, nazywamy

tanatologią, od greckiej nazwy śmierci ( Thanatos ).

Chodzi tu o wiedzę o przebiegu całego procesu

umierania, gdyż pozwala ona na rekonstrukcję

okoliczności poprzedzających i towarzyszących

śmierci człowieka. Niejednokrotnie w ciągu swej

60-letniej działalności byłem naocznym świadkiem,

jak prawidłowo i z dużym znawstwem przepro-

wadzone oględziny i sekcja zwłok, połączone ze

szczegółowym badaniem dodatkowym, pozwoliły

– mimo trudności wydawałoby się nie do pokonania

– na uzyskanie wszystkich danych niezbędnych

do wykrycia prawdy, do ostatecznego ustalenia

nie tylko przyczyny zgonu, ale i jego mechanizmu.

Oczywiście, stała rewizja utartych poglądów, stały

niepokój twórczy towarzyszący adeptom wiedzy, to

nieodłączne elementy postępu naukowego również

w naszej dyscyplinie. Jednym z przykładów są właś-

nie osiągnięcia w zakresie tanatologii.

Burzliwy rozwój nauk przyrodniczych, odsła-

niając tajemnicę mechanizmów decydujących

o życiu i śmierci organizmu ludzkiego, spowodo-

wał rozchwianie niektórych klasycznych kanonów

medycyny sądowej. W dziele rewizji poglądów na

temat definicji śmierci medycy sądowi w Polsce od

początku przejęli inicjatywę, walnie przyczyniając

się do ustalenia kryteriów śmierci osobniczej, mają-

cych istotne znaczenie dla transplantacji narządów

ze zwłok. Doświadczenia własne w kierowanym

przeze mnie (przez 30 lat) Zakładzie Medycyny Są-

dowej w Gdańsku pozwoliły na ocenę praktycznej

wartości dyskutowanych kryteriów śmierci. Jako

przedstawiciel medycyny sądowej miałem zaszczyt

uczestniczyć w pracy Komisji Krajowej, która osta-

tecznie ustaliła obowiązujące dziś kryteria śmierci

biologicznej mózgu. Z kolei szereg moich wycho-

wanków (doktorantów, habilitantów) kontynuowało

badania naukowe w zakresie reakcji interletalnych

i procesów przemian tanatochemicznych [5, 13-14,

24, 29-30].

Poznanie zjawisk zachodzących w okresie umie-

rania i bezpośrednio po śmierci, przedstawia jednak

wartość nie tylko dla lekarzy transplantologów, ale

przede wszystkim dla lekarzy-biegłych, którzy są

powoływani przez organa ścigania celem wydania

opinii odnośnie przyczyny śmierci, a także czasu,

który upłynął od jej wystąpienia do chwili oględzin

zwłok. Opinia obducenta może wówczas pozwolić

na obalenie alibi osoby podejrzanej. Nie zawsze

takie precyzyjne ustalenie jest możliwe, ale wtedy

do tradycyjnych badań plam opadowych i stężenia

pośmiertnego włącza się pomiar temperatury zwłok,

a także – jeżeli istnieją takie możliwości – badania

reakcji interletalnych, wykorzystując pośmiertną po-

budliwość mięśni szkieletowych lub reakcji różnych

tkanek na bodźce chemiczne [13-14, 17, 21, 24, 27,

29-30]. Tak przeprowadzona ocena już parokrotnie

posłużyła organom śledczym na zawężenie grona

podejrzanych lub określenie stopnia wiarygodności

informacji uzyskanych w toku dochodzenia.

Jest jednak problem szerszego wykorzystania

wspomnianych wyników badań w codziennej prak-

tyce lekarza dokonującego oględzin zwłok w tzw.

terenie. Przyczyną tego stanu rzeczy są głównie

trudności techniczne, chociaż nie bez znaczenia

jest brak inwencji zarówno lekarza, jak i samych

organów śledczych [22]. W tej sytuacji podstawo-

wymi metodami ustalania czasu zgonu pozostaje

obserwacja klasycznych znamion śmierci przy uży-

ciu prostych i dających się zastosować w każdych

warunkach metod. Nic dziwnego więc, że w ciągu

ostatnich lat powrócono do wykorzystania obserwa-

cji plam opadowych i stężenia pośmiertnego, doko-

nując naukowej weryfikacji dawnych poglądów [3].

Szczególną uwagę zwrócono jednak na stosunkowo

dużą wartość odpowiednio skorygowanych pomia-

rów temperatury zwłok. W tym zakresie szczególnie

TANATOLOGIA SąDOWO-LEKARSKA

422 Nr 4

zasłużyli się koledzy z Bydgoszczy [30] poprzez

wprowadzenie rejestracji ciągłej pośmiertnego

spadku temperatury w poszczególnych narządach

wewnętrznych i ustalenie własnych nomogramów

pozwalających na bardziej precyzyjne opiniowanie.

W gdańskim zakładzie przeprowadzono również

próby wykorzystania do tego celu badań procesu

pośmiertnego zaniku aktywności określonych en-

zymów w poszczególnych narządach i tkankach.

Okazało się to bardzo trudnym zadaniem z uwagi

na wielopostaciowość czynników wpływających na

ten proces. Stwierdzono, że stosunkowo najlepsze

wyniki uzyskuje się stosując badanie utrzymywania

się pośmiertnej aktywności takich enzymów jak LDH

lub MDH w wątrobie, co już znalazło zastosowanie

w praktyce oznaczania czasu śmierci w okresie

odległym od zgonu [5], kiedy obserwacje klasycz-

nych znamion śmierci i reakcji interletalnych już nie

mogą być przydatne. W tym późnym okresie, przy

odtwarzaniu czasu zgonu coraz częściej sięgamy

do badań entomologicznych, stojących na coraz

wyższym poziomie i cieszących się coraz większym

zainteresowaniem medyków sądowych. Przed kilku

laty swoje obserwacje na ten temat ogłosili koledzy

z Gdańska [7], w tym roku koledzy z Łodzi [32]

a także z Hamburga [6]. Sądzę, że jest to przykład

potwierdzający moją tezę, że coraz lepsze, dogłęb-

niejsze poznawanie czynników wpływających na ten

proces, jak i użycie nowoczesnych metod badaw-

czych ułatwiających obiektywizację naszych obser-

wacji, pozwoli wkrótce na przekroczenie obecnych

granic naszej wydolności orzeczniczej w zakresie

problematyki tanatologicznej oraz na dalszy szybki

postęp w tym zakresie.

Mając to na uwadze, podejmowane są w wielu

krajach europejskich tematy badawcze związane

z oceną przyżyciowości obrażeń stwierdzanych

w obrębie badanych zwłok. I tu następują rewizje

dawnych poglądów, a przede wszystkim dokonuje

się prób obiektywizacji, zwłaszcza poprzez badania

histochemiczne i histoenzymatyczne, a także bio-

chemiczne [18]. Przykładem wykorzystania znajo-

mości zjawisk zachodzących w okresie interletalnym

do ustalania czasu powstania uszkodzeń ciała „za

życia”, w okresie agonii lub pośmiertnie, są wyniki

badań anglosaskich patologów sądowych, którzy

podkreślają przydatność oznaczania histaminy

w tkankach pobranych z okolicy uszkodzeń powłok

ciała (wyraźna zwyżka histaminy). Ostatnio mnożą

się publikacje o wykrywaniu biochemicznych związ-

ków, które mogą być uznane za markery poszcze-

gólnych etapów procesu umierania.

Coraz częściej też włącza się badania bioche-

miczne (lub tanatochemiczne) do ustalania przy-

czyny śmierci. Dotyczy to zwłaszcza tych rodzajów

śmierci gwałtownej, których obraz patomorfologicz-

ny jest mało charakterystyczny i sprawia ogromne

trudności obducentom (np. w przypadku nietypo-

wego utonięcia lub zagardlenia). Przeprowadzone

w gdańskim ośrodku badania nad histochemicznym

i biochemiczno-enzymatycznym oznaczaniem gli-

kogenu w wątrobie osób zmarłych z ochłodzenia

pozwoliły na rozstrzygnięcie ich diagnostycznych

wartości w przypadkach śmierci z działania zimna

[7]. Dziś wiemy już z całą pewnością, że brak gliko-

genu w wątrobie może być jednym z dowodów po-

zwalających na rozpoznanie tego rodzaju śmierci.

Do szczególnie interesujących obiektów ba-

dania w okresie interletalnym należą takie związki

chemiczne jak wysokoenergetyczne związki fosfo-

rowe (ATP, fosfokreatyna), wolne kwasy tłuszczowe,

aminy biogenne wyzwalane przed zgonem wskutek

działania czynników asfiktycznych (np. w okresie

uduszenia gwałtownego) a także kwas mlekowy,

którego stężenie w zwłokach wydaje się być zależne

od nasilenia anoksji w czasie agonii, jak to wykaza-

liśmy już 30 lat temu [25].

Badając poziom metabolitów, których nagroma-

dzenie lub ich spadek w organizmie jest charakte-

rystyczny dla określonych jednostek chorobowych,

i z tego powodu bywa z reguły wykorzystywany

przez klinicystów, stwierdzono niestety, że więk-

szość z nich ulega przemianom pośmiertnym, przy

czym na wynik oznaczeń chemicznych wpływa nie

tylko czas pobrania płynu ustrojowego ale również

rodzaj płynu (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy itp.)

a nawet miejsce jego pobrania. Przy zachowaniu

jednak pewnych warunków pobrania materiału

i konfrontacji wyników kilku różnych badań bio-

chemicznych, jak również przy uwzględnieniu

określonych czynników (np. warunki fizyczne

w jakich przebywały zwłoki), można pokusić się

o wykorzystanie uzyskanych rezultatów do ustalenia

przyczyny śmierci. Zalecane przeze mnie już od

wielu lat [23] oznaczanie mocznika i glukozy (cho-

ciażby w sposób prosty, przy użyciu odpowiednio

dobranych papierków wskaźnikowych), zostało

ostatnio wsparte licznymi wskazaniami autorów

anglosaskich. Tematykę badawczą dotyczącą

pośmiertnej diagnostyki bio-(tanato)-chemicznej

w przypadku śmierci czynnościowej uznali oni za

ważną dla podniesienia poziomu naszego opinio-

wania [11, 27]. Istotnymi polami badawczymi stały

się: metabolizm glukozy (cukrzyca), zaburzenia

czynności wątroby i nerek, gospodarka wodno-

elektrolitowa, hipotermia a nawet stany wysokiego

pobudzenia przedśmiertnego.

Zachowując krytycyzm w ocenie uzyskanych

wyników z uwagi na możliwość ich „zafałszowania”

poprzez efekty procesów pośmiertnych, została już

Stefan Raszeja

Nr 4 423

dość jasno skrystalizowana procedura postępowa-

nia jak i sposób wyciągania praktycznych wniosków,

ważnych dla opiniowania sądowo-lekarskiego.

Ograniczę się tylko do stwierdzenia, że poprzez

łączne oznaczanie takich parametrów, jak glukoza,

kwas mlekowy i ciała ketonowe w płynie mózgowo-

-rdzeniowym i ciałku szklistym oka, uwzględniające

tzw. wartość sumaryczną, można w sposób istotny

wspomóc diagnozę hiper- i hipoglikemii jako przy-

czyny śmierci. Równie pomocne dla pośmiertnej

diagnozy zaburzeń funkcji wątroby okazały się śród-

sekcyjne badania enzymów wątrobowych, bilirubiny

i amoniaku w tych samych płynach ustrojowych (tzn.

w płynie mózgowo-rdzeniowym i ciałku szklistym).

W przypadku podejrzenia, że przyczyną śmierci

mogłaby być ostra niedomoga nerek, diagnostyka

powinna opierać się na analizach kreatyniny i mocz-

nika, przy czym oceniając stężenie tych substratów

można dojść do miarodajnych wniosków. Na większe

trudności natrafia się w przypadku, gdy podejrzewa

się, że odpowiedzialne za śmierć denata są zabu-

rzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Badane

parametry elektrolitowe można oceniać wyłącznie

w zestawieniu z innymi wynikami badań pośmiert-

nych (morfologicznych i toksykologicznych).

Interesujące spostrzeżenia dotyczą diagnostyki

nagłej śmierci poprzedzonej stanem wysokiego

pobudzenia. Stan taki aktywuje układ sympatyczny,

co powoduje masywny „wysyp” katecholamin do

krwiobiegu. Dla potwierdzenia takiej reakcji streso-

wej nadaje się więc proste oznaczanie adrenaliny

i noradrenaliny w surowicy, płynie mózgowo-rdze-

niowym i ciałku szklistym. Znane są już wartości

stężeń tych katecholamin, charakterystyczne dla

określonych stanów pobudzenia [27]. Te same ba-

dania mogą być wykorzystane również przy badaniu

zmarłych w hipotermii. Oczywiście, pośmiertna

analityka bio- czy tanato-chemiczna nie może za-

stąpić patomorfologicznej diagnostyki sekcyjnej, ale

może ją – nieraz w sposób decydujący – uzupełnić

lub wesprzeć. Do tej serii prac sądowo-lekarskich

zaliczyć można interesującą publikację kolegów

z Lublina, którzy zwrócili uwagę na fakt, że ozna-

czanie acetonu i kwasu betahydroksymasłowego

posiada istotną wartość dla wyjaśnienia patomecha-

nizmu śmierci nagłej, zwłaszcza poprzez wykazanie

przedśmiertnych zaburzeń metabolicznych [2].

W realizacji podstawowego zadania stawianego

lekarzowi-biegłemu przez prokuraturę, tj. możliwie

precyzyjnego ustalenia przyczyny śmierci, pomoc-

nymi są nie tylko badania drobnowidowe (jak to

pięknie po polsku określano dawniej badania mikro-

skopowe) oraz bio- czy tanatochemiczne – o których

przed chwilą mówiłem – ale również stosowanie

nowych makroskopowych metod badania zwłok.

Klasycznym przykładem konieczności stałego po-

szukiwania nowych technik badania sekcyjnego

jest sprawa tzw. „obrażeń zderzakowych”, obser-

wowanych do niedawna bardzo często w obrębie

kończyn dolnych u pieszych uczestników wypadku

drogowego. Stwierdzenie takiego „markeru” w cza-

sie sekcji zwłok pozwalało na odtworzenie szeregu

okoliczności towarzyszących potrąceniu pieszego

przez pojazd, co okazywało się niezwykle istotne

w procesie sądowym. Tymczasem do zmian tych

aktualnie dochodzi coraz rzadziej, w związku ze

zmianami w konstrukcji samochodów osobowych.

W tym stanie rzeczy koledzy z Lublina słusznie

poszerzyli badania pośmiertne, o odpowiednie

otwarcie stawów kolanowych i nacięcie piszczeli

oraz kości udowych, w celu wykazania zespołu ob-

rażeń charakterystycznych dla urazu działającego

z określonego kierunku. Badanie to – mam nadzieję

– stanie się rutynowym poszerzeniem sądowo-lekar-

skiej sekcji w przypadku badania zwłok pieszego

uczestnika wypadku drogowego i przyczyni się do

pełniejszego odtworzenia mechanizmu doznanego

urazu [12]. Niedawno, prawie równolegle, autorzy

z Gdańska i z Krakowa zaprezentowali stosunkowo

proste, ale precyzyjne metody badania odcinka szyj-

nego kręgosłupa i rdzenia kręgowego [4, 31]. Sto-

sowanie specjalnej techniki sekcyjnej w przypadku

podejrzenia urazu kręgosłupa szyjnego u licznych

ofiar wypadków drogowych jest równie niezbędne,

jak lepsze poznanie biomechaniki urazów tej oko-

licy ciała. I wreszcie już całkiem niedawno koledzy

z Poznania, analizując stwierdzone w czasie sekcji

zwłok złamania kości klatki piersiowej, zapropono-

wali nową technikę ich badania i wykazali jej przy-

datność w opiniowaniu sądowo-lekarskim poprzez

możliwość precyzyjniejszego ustalenia mechanizmu

powstałych obrażeń klatki piersiowej [28].

Z kolei, jeżeli u kierowcy pojazdu, który zginął

w wypadku drogowym, nie znajdujemy żadnych

zmian urazowych lub chorobowych, musimy pa-

miętać o coraz częściej rozpoznawanej śmierci

wskutek „uduszenia pozycyjnego”, stanowiącego

szczególny rodzaj uduszenia gwałtownego. Me-

chanizm śmierci polega tu na ostrym niedotlenieniu

mózgu w związku z zaburzeniami wentylacji płuc

w następstwie niefizjologicznego ułożenia ciała,

upośledzającego ruchomość klatki piersiowej

i drożność górnego odcinka dróg oddechowych.

Koledzy z Gdańska, autorzy doniesienia na ten

temat, które ukazało się 2 lata temu w Archiwum

Medycyny Sądowej [8], słusznie uważają, że

świadomość takiego mechanizmu śmierci uła-

twi wyjaśnienie okoliczności śmierci gwałtownej

w przypadku braku zmian urazowych, które tłuma-

czyłyby przyczynę zgonu.

TANATOLOGIA SąDOWO-LEKARSKA

424 Nr 4

Stefan Raszeja

A TERAZ, CO DALEJ Z ROZWOJEM

TANATOLOGII SąDOWEJ?

wicieli medycyny sądowej z ekspertami z zakresu

różnych działów techniki musi zostać zwielokrot-

niona. Działania kooperacyjne medyków sądowych

inżynierami przy analizie wypadków drogowych,

a także z kryminalistykami w przypadkach maso-

wych katastrof, mające na celu wydawanie opinii

kompleksowych, wymagać będą ostatecznego

wypracowania reguł postępowania interdyscyplinar-

nego. Tak przedstawiony szkic głównych kierunków

rozwojowych medycyny sądowej wydaje się być

zgodny z aktualnym trendem kształtującym oblicze

tej dyscypliny naukowej, który z kolei oparty jest na

prognozach wynikających z obserwacji procesów

zachodzących w krajach Unii Europejskiej.

Zwracając uwagę na postęp w zakresie badań

pośmiertnych, którego jesteśmy świadomi, chciał-

bym jednocześnie podkreślić, że będzie on miał

tylko wtedy przełożenie do praktyki, gdy lekarze-

biegli dokonujący oględzin i sekcji zwłok, będą do

tych procedur odpowiednio przygotowani poprzez

częste szkolenia, a organ zlecający (prokuratura)

będzie szeroko z nich korzystał, nie dopuszczając

do podejmowania tych czynności przez przygod-

nych, zupełnie nieprzygotowanych biegłych.

Niedawno jeden ze znanych tygodników nie-

mieckich („Die Zeit”) uznał cały system urzędowego

ustalania faktu śmierci w Republice Federalnej win-

nym licznych przypadków niewłaściwego rozpozna-

nia przyczyny śmierci i wszczął alarm, że Niemcy są

„rajem dla morderców”, gdyż co najmniej co drugie

zabójstwo pozostaje w ogóle nie wykryte [15]. Na

podstawie ankiet przeprowadzonych wśród nie-

mieckich lekarzy rodzinnych ustalono, że 32% an-

kietowanych dokonując oględzin zmarłego w ogóle

go nie rozbiera. Nasze obserwacje też wskazują

na szereg niedomagań w tym zakresie. W jednym

przypadku lekarz rejonowy wezwany przez rodzinę

do zmarłego, wypisał kartę zgonu bez rozbierania

pacjenta, podając jako przyczynę śmierci naturalnej

zawał serca (pacjent rzeczywiście kiedyś leczył się

z powodu choroby wieńcowej). Zwłoki przewiezio-

no do chłodni Zakładu Medycyny Sądowej celem

ich przechowania. Laboranci rozbierając zwłoki

zauważyli ranę kłutą klatki piersiowej. Podjęte wów-

czas na polecenie prokuratury oględziny i sekcja

zwłok potwierdziły ten fakt i pozwoliły na zebranie

dalszych danych dotyczących mechanizmu śmier-

ci, co było początkiem właściwego postępowania

w sprawie tego zabójstwa. W innym przypadku żona

samobójcy „ze wstydu” zdjęła ciało męża z pętli

wisielczej. Przybyły lekarz zastał jej męża leżącego

na tapczanie, ubranego w pulower-golf, zasłaniający

szyję i wydał zaświadczenie o nagłej śmierci „ser-

cowej”. Dopiero pracownik zakładu pogrzebowego

stwierdził wyraźną bruzdę wisielczą na szyi.

Aktualne przemiany społeczno-gospodarcze

w naszym państwie oraz zmiany stosunków demo-

graficznych stwarzają nowe wzorce osobowości,

które nie pozostają bez wpływu na objawy patolo-

giczne życia społecznego. Udział medycyny sądo-

wej w badaniu tych przemian, a w szczególności

w kryminologicznej ocenie przestępstw i wypadków

będzie niezbędny. Z kolei coraz wyższy stopień

świadomości sprawców przestępstw będzie wy-

magał stosowania coraz precyzyjniejszych metod

ścigania [16]. Od przedstawicieli medycyny sądowej

wymagać się będzie nie tylko coraz dokładniej-

szego określania faktu śmierci i czasu powstania

uszkodzeń ciała, ale również coraz szerszej i pre-

cyzyjniejszej identyfikacji zwłok osoby nieznanej,

wprowadzenia nowych metod chemiczno-toksyko-

logicznych dla rozpoznania zatruć spowodowanych

nowymi, a szeroko rozpowszechnionymi środkami

chemicznymi lub farmaceutykami. Jednym z wielu

przykładów unowocześnienia metod toksykologicz-

nych może być wykorzystanie badań molekular-

nych przy identyfikacji środka toksycznego, który

przyczynił się do zejścia śmiertelnego. Koledzy

z Wrocławia w ostatnim zeszycie naszego Archiwum

[1] wskazali na możliwość identyfikacji materiału

pochodzącego z grzybów halucynogennych po-

przez wykazanie specyficznych sekwencji DNA przy

pomocy techniki PCR.

Postępująca urbanizacja i motoryzacja, a także

inne czynniki środowiskowe, będą nieuchronnie

w coraz większym stopniu wywoływały stany napięć

leżące u podstaw szeregu tzw. chorób cywiliza-

cyjnych, które jeśli kończą się nagłym zgonem,

zwłaszcza „sercowym”, budzą podejrzenie śmierci

gwałtownej i są przedmiotem dochodzenia prokura-

torskiego. Badania naukowe polskich katedr medy-

cyny sądowej poświęcone wyjaśnianiu mechanizmu

nagłej śmierci z przyczyn chorobowych u dzieci

(w tym SIDS) i u dorosłych, przyniosły wiele nowych

danych ułatwiających niezwykle trudną diagnostykę

pośmiertną w tego rodzaju przypadkach. Ten kieru-

nek badań będzie przez medycynę sądową inten-

sywnie rozszerzany tym bardziej, że dysponujemy

nowymi technikami badawczymi, głównie bioche-

micznymi (o czym wyżej już wspominałem).

W chwili obecnej nikt rozsądny nie podaje

w wątpliwość, że udział specjalistów z dziedziny

medycyny sądowej w analizie wypadku drogowego,

katastrofy lotniczej lub wypadku w pracy jest tak

samo niezbędny jak w sprawach innych przestępstw

przeciwko życiu człowieka, ale istniejąca (niestety

tylko w niektórych ośrodkach) współpraca przedsta-

S.RASZEJA - DZIŚ I JUTRO TANATOLOGII SĄDOWO - LEKARSKIEJ.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: