7-Zagrozenia_srodowiskowe_higiena_pracy_i_choroby_zawodowe.doc

Temat zajęć: Zagrożenia środowiskowe, higiena pracy

i choroby zawodowe

WPROWADZENIE

Kodeks Pracy [5] nakłada na pracodawcę następujące obowiązki w zakresie higieny pracy:

·         przeprowadzanie na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych,

·         udostępnianie pracownikom wyników badań i pomiarów,

·         utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń ograniczających (eliminujących) czynniki szkodliwe,

·         rejestrowanie i przechowywanie wyników badań,

·         rozeznanie procesów technologicznych i czynników szkodliwych w celu ich wytypowania do oznaczenia,

·         wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych nie później niż w terminie
30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.

Negatywne czynniki występujące podczas procesu pracy, można podzielić na

·         niebezpieczne, mogące powodować urazy, czyli wypadki przy pracy w efekcie powodujące niezdolność do pracy (często długotrwałą), kalectwo lub nawet śmierć (czynniki niebezpieczne z reguły związane są z nagłym działaniem),

·         szkodliwe i uciążliwe, powodujące obniżenie sprawności fizycznej, obniżenie sprawności psychicznej, zmiany w stanie zdrowia lub choroby zawodowe (czynniki te z reguły oddziałują w sposób długotrwały, często ich skutki potęgują się przez lata).

Do czynników niebezpiecznych (urazowych) można zaliczyć:

·         zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi (silniki, maszyny wirujące, przenośniki, przekładni zębate itp.),

·         zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi (narzędzia tnące, nieobrobione krawędzie itp.),

·         zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi (pomosty, schody, drabiny itp.),

·         zagrożenie poparzeniem (gorące przedmioty, płyny, gazy, substancje żrące),

·         zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,

·         zagrożenie pożarem i wybuchem.

Czynniki szkodliwe i uciążliwe można podzielić na:

·         czynniki fizyczne,

·         czynniki chemiczne,

·         czynniki biologiczne,

·         czynniki psychofizyczne,

Wśród czynników fizycznych można wymienić takie, jak:

·         hałas słyszalny oraz infra- i ultradźwiękowy,

·         drgania,

·         pyły przemysłowe,

·         mikroklimat (umiarkowany, zimny i gorący),

·         oświetlenie,

·         promieniowanie optyczne, jonizujące, laserowe,

·         pole elektromagnetyczne i elektrostatyczne.

Czynniki chemiczne dzielimy na:

·         w zależności od rodzaju działania na organizm człowieka na:

o       substancje toksyczne (trucizny),

o       substancje drażniące,

o       substancje uczulające,

o       substancje rakotwórcze,

o       substancje mutagenne,

o       substancje upośledzające funkcje rozrodcze,

·         w zależności od drogi wnikania do organizmu człowieka na wnikające:

o       przez drogi oddechowe,

o       przez skórę i błony śluzowe,

o       przez przewód pokarmowy.

Do czynników biologicznych zaliczamy:

·         mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,

·         makroorganizmy roślinne i zwierzęce.

Czynniki psychofizyczne to:

·         obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

·         obciążenie psychoruchowe.

Powyższe podziały nie są oczywiście ostre, ponieważ mogą występować czynniki szkodliwe np. zaliczane do grupy czynników fizycznych jednocześnie wykazują działanie rakotwórcze – pyły drewna twardego, czy też czynniki chemiczne których działanie może być nagłe i spowodować wypadek przy pracy.

HAŁAS

Hałasem określamy dźwięk niepożądany, który może wywierać szkodliwy wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka często utrudniając czy wręcz uniemożliwiając mu wykonywanie pracy. Hałas w środowisku bywa przyczyną zawodowego uszkodzenia słuchu, wpływa szkodliwie na cały organizm człowieka, zwiększa prawdopodobieństwo wypadków oraz pomniejsza efektywność pracy. Zawodowe uszkodzenie słuchu zajmuje od lat czołowe miejsce na liście chorób zawodowych.

Fizycznymi cechami dźwięku są natężenie dźwięku, częstotliwość, widmo dźwięku oraz jego zmiany w czasie (fizyczne cechy dźwięku można zmierzyć za pomocą przyrządów pomiarowych).

Psychofizycznymi cechami dźwięku są głośność, wysokość dźwięku, barwa oraz subiektywny czas trwania (psychofizyczne cechy dźwięku należą do kategorii subiektywnych). Samo uznanie dźwięku za hałas jest sprawą subiektywną, zależną często od nastawienia psychicznego.

Klasyfikacja hałasu

Wyróżnić można kilka sposobów klasyfikacji hałasu z uwagi na jego różne cechy, i tak z uwagi na miejsce jego występowania hałas dzielimy na:

·         hałas przemysłowy,

·         hałas komunalny (w mieszkaniach, pomieszczeniach użyteczności publicznej pochodzący z zewnątrz),

·         hałas komunikacyjny (w i od środków komunikacji).

Przyjmując częstotliwość za kryterium podziału hałasu, dzielimy go na

·         słyszalny 16-16 000 Hz,

·         niesłyszalny, w tym

-          infradźwiękowy,

-          ultradźwiękowy.

Pod względem przebiegu czasowego dzielimy hałas na

·         ciągły (np. powodowany pracą wentylatora),

·         przerywany (np. powodowany przez urządzenia pracujące cyklicznie),

·         impulsowy (np. powodowany uderzeniami młota).

Pod względem zmienności natężenia w czasie hałas dzielimy na:

·         ustalony (gdy poziom dźwięku w czasie obserwacji zmienia się nie więcej niż o 5 dB),

·         nieustalony (gdy poziom dźwięku w czasie obserwacji zmienia się więcej niż o 5 dB).

Jeszcze innym sposobem klasyfikacji, szczególnie w medycynie i higienie pracy jest podział ze względu na charakter oddziaływania, i tak wyróżniamy:

·         hałas uciążliwy, nie wywołujący trwałych skutków w organizmie,

·         hałas szkodliwy, wywołujący trwałe skutki w organizmie lub stwarzający ryzyko wystąpienia trwałych zmian, przy czym poza uszkodzeniami narządu słuchu, długotrwałe (wieloletnie) narażenia na hałas może być przyczyną również innych schorzeń, np. układu krążenia, oddechowego, pokarmowego itp.

Stopień szkodliwości hałasu dla narządu słuchu zależy od następujących cech i okoliczności narażenia:

·         poziomu natężenia hałasu – szkodliwy może być hałas o natężeniu powyżej 75-80 dB; hałas o natężeniu niższym nie wywołuje uszkodzenia narządu słuchu nawet po długotrwałym działaniu. Skrajnie wysokie poziomy dźwięku, przekraczające 130 dB mogą spowodować upośledzenie słuchu nawet po jednorazowym krótkim działaniu.

·         częstotliwości hałasu - hałas z przewagą częstotliwości średnich i wysokich jest bardziej szkodliwy od hałasu o niskiej częstotliwości,

·         czasu oddziaływania hałasu,

·         obecności hałasu impulsowego (szkodliwość takiego hałasu powodowana jest dużą bezwładnością mechanizmów obronnych narządów słuchu).

Pomiary hałasu

W higienie pracy pomiary hałasu wykonywane są w celu określenia ryzyka utraty zdrowia z powodu narażenia na ten czynnik bądź w celu określenia hałasu maszyn w celu opracowania odpowiedniego programu profilaktyki. Pomiary mają na celu określenie parametrów akustycznych, zlokalizowanie źródeł nadmiernego hałasu, ocenę szkodliwości hałasu oddziaływującego na pracowników oraz ocenę efektów działań podjętych w celu ograniczenia hałasu.

Przed przystąpieniem do pomiarów należy określić chronometraż pracy na danym stanowisku, czyli rodzaj i czas trwania wykonywanych czynności. W zależności od charakteru wykonywanej pracy chronometraż określa się w odniesieniu do 8‑godzinnego dnia lub 40-godzinnego tygodnia pracy. Chronometraż często ustala się orientacyjnie gdyż z reguły czas wykonywania poszczególnych czynności na stanowiskach pracy jest zmienny. Następnie należy dla każdej wykonywanej czynności przeprowadzić pomiary:

·         poziomu równoważnego dźwięku, który jest określany jako uśredniona wartość poziomu dźwięku w czasie pomiaru,

·         maksymalnego poziomu dźwięku, czyli maksymalnej wartości skutecznej poziomu dźwięku występującej podczas pomiaru,

·         szczytowego poziomu dźwięku, czyli maksymalnej wartości chwilowej poziomu dźwięku występującej podczas pomiaru,

Na podstawie wartości równoważnego poziomu dźwięku określonego dla poszczególnych czynności oblicza się poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8‑godzinnego dnia lub 40‑godzinnego tygodnia pracy (poziom ekspozycji oblicza się jako średnią logarytmiczną).

Zgodnie z rozporządzeniem [1] poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia lub 40-godzinnego tygodnia pracy nie powinien przekraczać wartości 85 dB.

Częstotliwość wykonywania pomiarów określoną w rozporządzeniu [2] przedstawiono w tabeli 1 (tabela dotyczy również częstotliwości wykonywania pomiarów substancji chemicznych i pyłów).

Tabela 1. Częstotliwość wykonywania pomiarów hałasu,
stężenia substancji chemicznych i pyłów

*) NDN – najwyższe dopuszczalne natężenie

**) NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie (dotyczy stężenia pyłów i substancji chemicznych)

Aparatura pomiarowa

Do pomiarów hałasu stosuje się różnego rodzaju sonometry (mierniki poziomu dźwięku) i dozymetry hałasu. W celach specjalnych stosuje się także bardziej złożone zestawy pomiarowe składające się ze specjalnych mierników, filtrów i bardziej lub mniej złożonych analizatorów dźwięku. Przyrządy pomiarowe powinny być wzorcowane przed i po wykonaniu pomiaru za pomocą wzorcowego źródła dźwięku. Pomiary należy wykonywać przyrządami legalizowanymi. Świadectwa legalizacji wydawane są laboratoria Głównego Urzędu Miar.

Ograniczanie szkodliwego oddziaływania hałasu

Istnieją różne sposoby ograniczania szkodliwego oddziaływania hałasu na organizm. Można tu wymienić:

·         eliminacja źródła, zmniejszenie natężenia hałasu

-          wybór właściwej technologii,

-          robotyzacja, automatyzacja procesów,

-          wymiana maszyn i urządzeń wytwarzających zbyt duży hałas na inne,

-          utrzymanie maszyn i urządzeń w wymaganym stanie technicznym (wymiana uszkodzonych lub nadmiernie zużytych części),

·         ograniczenie rozprzestrzeniania się hałasu

-          izolacje akustyczne, ekrany dźwiękochłonne,

-          obudowa źródła hałasu,

-          zwiększenie chłonności akustycznej (np. maty dźwiękochłonne na ścianach),

·         zmniejszanie czasu ekspozycji na hałas

-          posunięcia organizacyjne, rotacja pracowników w celu ograniczenia czasu przebywania w hałasie,

-          ograniczenie czasu obsługi źródeł hałasu, przesunięcie ich do innych pomieszczeń,

·         stosowanie ochron osobistych słuchu (mogą stanowić dyskomfort dla pracownika, być przyczyną stanów zapalnych, alergii itp., dlatego powinny być traktowane jako środek doraźny),

·         profilaktyka medyczna – badania wstępne i okresowe.

DRGANIA

Drgania mechaniczne, zwane również wibracjami, są jednym z występujących w środowisku pracy czynników fizycznych mogących oddziaływać negatywnie na organizm człowieka. Drgania mechaniczne najogólniej mogą być opisane jako oscylacyjny ruch punktu materialnego względem położenia równowagi.

Drgania mogą być przyczyną dyskomfortu, zmniejszonej sprawności psychofizycznej, jak również czynnikiem uszkadzającym zdrowie. Narażenie na drgania o dużych natężeniach może wywołać zmiany w organizmie człowieka doprowadzające do rozwoju choroby wibracyjnej.

Bionegatywne działanie drgań jest zjawiskiem złożonym, ponieważ zależy od:

·         parametrów bodźca wibracyjnego, miejsca i sposobu wnikania,

·         cech fizycznych narażonej osoby i ogólnego stanu zdrowia.

Biorąc pod uwagę charakterystyczne uszkodzenia, które zależą od miejsca wnikania drgań do organizmu, wprowadzono umowny podział drgań na:

·         drgania miejscowe, przenoszone do organizmu przez ręce bezpośrednio z trzymanych narzędzi wibracyjnych lub też pośrednio, w trakcie obrabiania elementów na drgających urządzeniach,

·         drgania ogólne ...