PASOŻYTY – żyją wewnątrz lub na powierzchni organizmu innego gatunku (gospodarza, żywiciela) i czerpią z niego potrzebny im pokarm. Pasożytnictwo to taki związek pomiędzy organizmami, w których jeden partner (pasożyt) odnosi korzyści, drugi zaś (żywiciel) ponosi wskutek pasożytnictwa szkody.Prawie każdy żywy organizm jest gospodarzem dla jednego lub większej liczby pasożytów. Pasożyty osłabiają swoich żywicieli, ponieważ czerpią z ich ciał substancje odżywcze, niszcząc niekiedy tkanki żywiciela. Niektóre pasożyty są mało szkodliwe, inne natomiast wywołują rozmaite schorzenia. Niektóre choroby pasożytnicze mogą doprowadzić do śmierci, ponieważ pasożyty niszczą nie tylko komórki gospodarza, ale i wydzielają toksyczne (trujące) produkty przemiany materii, wyniszczające jego organizm.PASOŻYTY W PRZYRODZIE:PŁAZIŃCEPRZYWRY – WYSTĘPOWANIE:Te wyłącznie pasożytnicze organizmy występują wewnątrz organizmów kręgowców lądowych i wodnych. Żywicielami pośrednimi są dla przywr ślimaki.PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:Są małe, nieczłonowane, listkowatego kształtu. Niektóre z wyglądu przypominają wirki. Dodatkowo mają one APARAT CZEPNY w postaci dwóch przyssawek – przedniej, w której znajduje się otwór gębowy i brzusznej. POWŁOKĘ CIAŁA stanowi syncytialny nabłonek pozbawiony rzęsek. NARZĄDY ZMYSŁÓW – dorosłej przywry to komórki receptorowe zmysłu chemicznego i dotyku. Niektóre postacie larwalne, szczególnie te, które muszą wyszukać kolejnego żywiciela, są wyposażone w dobrze rozwinięte narządy zmysłów; np. fotoreceptory.Przywry mają zdolność wchłaniania substancji pokarmowych i wydalania zbędnych produktów przez powłokę ciała, przez którą zachodzi też WYMIANA GAZOWA. UKŁAD POKARMOWY – zbudowany jest z dwugałęzistego jelita bez otworu odbytowego. UKŁAD WYDALNICZY – na zewnątrz prowadzi jeden otwór odbytowy umieszczony na tylnym końcu ciała.ROZMNAŻANIE:Przechodzą one złożony cykl rozwojowy, z wieloma stadiami larwalnymi, przy czym niektóre z nich są zdolne do rozmnażania. Z nielicznymi wyjątkami przywry są obojnakami.MOTYLICA WĄTROBOWA – zauważamy u niej złożony cykl rozwojowy, w którym dochodzi do zmiany żywiciela i prawdopodobnie partenogenetycznego rozmnażania larw.1. Występuje ona na terenie Europy, także Polski. Pasożytuje w wątrobie bydła i owiec, ale także „niechcący” u człowieka. Zarażenie motylicą charakteryzuje się bardzo silnymi objawami: utratą apetytu, nudnościami, a nawet wymiotami i biegunką.Po dłuższym okresie u człowieka dochodzi do obrzęku twarzy i tułowia, a nawet do marskości wątroby.2. W przewodach żółciowych żywiciela dochodzi do zapłodnienia. Krzyżowego, a zapłodnione jaja wraz z żółcią dostają się do przewodu pokarmowego i z kałem są usuwane na zewnątrz.Jajo musi dostać się do wody, gdyż żywicielem pośrednim jest ślimak wodny. Z jaj wylęgają się pierwsze postacie larwalne, które zarażają ślimaka. Larwy przechodzą w ślimaku wiele przeobrażeń, a także rozmnażają się. Ostatnia z szeregu larw opuszcza ciało ślimaka i osiada na roślinie. Otacza się cystą i w tej postaci czeka aż zje ją żywiciel ostateczny.W jego przewodzie cysta ulega strawieniu, a uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dociera do wątroby. Tam dorasta i dojrzewa, a cykl może zacząć się od początku.TASIEMCE – WYSTĘPOWANIE:Te wyłącznie pasożytnicze płazińce żyją (postacie dorosłe – poza nielicznymi wyjątkami), w jelitach kręgowców, larwy mogą zamieszkiwać różne inne narządy wewnętrzne.PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:Są największymi plazińcami, o ciele najczęściej w kształcie członowanej wstęgi.W ciele tasiemców wyodrębnia się – GŁÓWKĘ (SKOLEKS) – z aparatami czepnymi (przyssawki, haczyki), zawierającą zwoje mózgowe, SZYJKĘ – która jest miejscem powstawania nowych członów tasiemca, STROBILĘ – ciało zbudowane z członów, z których ostatnie mogą odrywać się bez szkody dla kondycji zwierzęcia. Człony wypełnione są narządami wewnętrznymi, często o budowie metamerycznej. Im dalej od szyjki tym są większe; jednocześnie to właśnie w nich dojrzewa UKŁAD ROZRODCZY. Brak UKŁADU POKARMOWEGO. Wchłanianie pokarmu zachodzi przez POWŁOKĘ CIAŁA. Główny UKŁAD KANAŁÓW WYDALNICZYCH ma postać drabinki, a w ostatnim członie znajdują się dwa otwory, przez które tasiemce wydalają zbędne produkty. U dorosłych osobników występują KOMÓRKI RECEPTOROWE zmysłu chemicznego i dotyku. Formy dorosłe większości tasiemców ODDYCHAJĄ BEZTLENOWO.ROZMNAŻANIE:UKŁAD ROZRODCZY – dojrzewa w najstarszych, największych, najdalej położonych od szyjki członach tasiemców. Przechodzą one złożony cykl rozwojowy, z dwoma lub trzema pokoleniami larw.Cykl ten wymaga żywicieli pośrednich – odpowiednich dla danego gatunku tasiemca. Larwy z reguły nie mają zdolności samodzielnego poszukiwania żywiciela muszą być przez niego zjedzone. Są też larwy wolno żyjące (np. bruzdogłowa), które poszukują żywiciela pośredniego. Niektóre larwy mogą się rozmnażać i osiągać duże rozmiary, powodując zniszczenie narządów, w których żyją (np. larwa tasiemca bąblowcowego).W naszej szerokości geograficznej ważną rolę odgrywają: tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony i bruzdogłowiec szeroki. Człowiek jest żywicielem ostatecznym tych tasiemców, gdyż w jego jelicie żyją postacie dojrzałe pasożyta. Najczęstsze objawy zarażonego to nudności, bóle brzucha i głowy, ogólne osłabienie, chudnięcie, niepokój, a czasem objawy uczulenia. Po zarażeniu bruzdogłowcem szerokim dodatkowo następuje niedokrwistość oraz znaczny ubytek witaminy B12.W przypadku zarażenia wągrami objawy zależą od umiejscowienia, ilość wągrów i reakcji obronnej żywiciela. Lokalizacja wągrów w ważnych dla żywiciela narządach np. w tkance mózgowej może doprowadzić do ciężkich zaburzeń chorobowych, kalectwa, a nawet śmierci.Tasiemiec uzbrojony osiąga długość do 4 m, a jego główka zaopatrzona jest w haki i przyssawki. Dojrzałe człony, zawierające macicę wypełnioną zapłodnionymi jajami odrywają się i wraz z kałem są usuwane na zewnątrz ciała żywiciela ostatecznego (człowieka). Uwolnione z członów jaja mogą przeżyć w środowisku zewnętrznym kilka miesięcy. Jeżeli w tym czasie zostaną zjedzone przez żywiciela pośredniego (świnię) – ich rozwój trwa dalej. Larwa onkosfera wydostaje się z osłonek, przebija ścianki przewodu pokarmowego żywiciela i wraz z prądem krwi przedostaje się do innych narządów wewnętrznych. Najczęściej osiedla się w mięśniach, gdzie przekształca się w wągra.Larwa typu wągra ma postać pęcherzyka wypełnionego płynem i zawiera jedną główkę tasiemca uzbrojoną w wieniec haków. Wągier tasiemca uzbrojonego może przetrwać w mięśniach około roku, zachowując zdolność do zakażenia. Żywiciel ostateczny zaraża się wskutek zjedzenia (najczęściej mięśni) żywiciela pośredniego zawierającego wągry. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego osłonki wągra ulegają strawieniu, a główka tasiemca wydobywa się na zewnątrz i przyczepia za pomocą aparatu czepnego do ścianki jelita człowieka. Rozpoczyna się przyrost strobili i kolejne człony osiągają dojrzałość płciową.Tasiemiec nieuzbrojony jest rozpowszechniony w Europie. W żywicielu może dożyć 30 lat. Osiąga długość do 12 m. Na główce ma tylko przyssawki. Jego cykl rozwojowy wygląda tak samo jak tasiemca uzbrojonego, ale jego żywicielem pośrednim jest bydło. Człowiek może zarazić się tasiemcem nieuzbrojonym gdy zje surowe mięso wołowe, w którym znajdują się wągry.Tasiemce są obupłciowe i gdy w przewodzie pokarmowym pasożytuje tylko jeden tasiemiec, może występować samozapłodnienie (zawsze jednak pomiędzy różnymi członami). Człony opuszczające ciało żywiciela ostatecznego wraz z kałem są wypełnione zapłodnionymi jajami.NICIENIE:GLISTA LUDZKA – WYSTĘPOWANIE:Jest pasożytem występującym w jelicie cienkim człowieka.PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:Samice są większe (20 cm) i ich ciało jest wyprostowane, natomiast samce są mniejsze (14 cm). Ich ciało jest dwubocznie symetryczne, nieczłonowane z reguły wydłużone i cylindryczne. Zwężone na obu końcach. Pokryte są kolagenowym oskórkiem (kutikulą). Pod nią znajduje się jednokomórkowy lub syncytialny nabłonek zwany hypodermą – która tworzy cztery podłużne zgrubienia wysunięte w kierunku jamy ciała – wałki hypodermalne. Rozdzielają one warstwę mięśni podłużnych na cztery pasma. Mimo znacznej grubości oskórek jest elastyczny, przepuszcza wodę i gazy oraz różne związki chemiczne. Poza tym chroni glistę przed niekorzystnym wpływem środowiska zewnętrznego – przed działaniem enzymów trawiennych człowieka. Linieją. Sztywność nadaje im płyn (o znacznym ciśnieniu) wypełniającą jamę ciała. Poruszają się w określony, wijący sposób co powoduje cyrkulację płynów ciała, dzięki wyłącznie podłużnej warstwie mięśni.- UKŁAD POKARMOWY – to rurka z otworem pokarmowym na początku ciała, jelito przednie, środkowe i tylne, zakończone otworem odbytowym na końcu ciała. - Nie mają UKŁADU ODDECHOWEGO – wymiana gazowa zachodzi przez powłokę ciała. - Brak jest u nich również UKŁADU KRWIONOŚNEGO, funkcję tą pełni płyn wypełniający jamę ciała.- Posiadają unikatowy UKŁAD WYDALNICZY – składa się z 1 – 3 komórek. Dwa kanały zakończone ślepo, połączone nieco za otworem gębowym we wspólny pojedynczy przewód wyprowadzający. Produktem końcowym ich metabolizmu jest amoniak.- UKŁAD NERWOWY – zbudowany z pierścienia okalającego gardziel i odchodzących od niego (zwykle 8) nerwów, ułożonych wzdłuż ciała. Głównymi nerwami są: nerw grzbietowy i nerw brzuszny. Umiejscowione są w wałkach hypodermalnych- Występują u nich różnorodne NARZĄDY ZMYSŁÓW – m.in. szczecinki czuciowe, brodawki czuciowe pełniące funkcję narządów dotykowych i chemoreceptorów.ROZMNAŻANIE:Rozdzielnopłciowe. Cechuje je dymorfizm płciowy. U samic występują parzyste jajniki, jajowody i macice łączące się we wspólną pochwę, uchodzącą na zewnątrz otworem płciowym. U samców wyróżniamy pojedyncze cewkowate jądro, nasieniowodów, przewód wytryskowy, który otwiera się do jelita tylnego zwany STEKIEM (KLOAKĄ). Zapłodnienie wewnętrzne zachodzi w macicy.Zapłodniona samica składa na dobę ok. 200 000 jaj, które wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela. W środowisku zewnętrznym (przy odpowiedniej temperaturze, wilgotności i dostępie tlenu) rozwija się w jaju larwa, która wewnątrz jaja linieje po raz pierwszy, osiągając stadium inwazyjne. Jajo takie nazywa się jajem inwazyjnym. Jaja glisty zachowują zdolność do życia przez wiele lat.Zarażenie następuje po zjedzeniu jaj, np. na niemytych warzywach, które były nawożone odchodami ludzkimi lub wypiciu wody zanieczyszczonej gnojowicą. Jaja inwazyjne połknięte przez człowieka dostają się do żołądka i jelita. Po zadziałaniu soków trawiennych z osłon jaj wydostają się larwy, które przebijają ściany naczyń krwionośnych jelita i w wędrówce z krwią dostają się do płuc. W pęcherzykach płucnych larwy przechodzą szybki rozwój i wzrost, dwukrotnie liniejąc. Z płuc drogami oddechowymi docierają do żołądka i jelita cienkiego, gdzie znowu linieją i osiągają dojrzałość płciową. Podczas tej wędrówki larwa potrzebuje tlenu, ponieważ prowadzi tlenową przemianę materii. W późniejszym okresie glista ludzka żyje w środowisku beztlenowym. Kopulacja odbywa się w jelicie żywiciela. Samice żyją w przewodzie pokarmowym około 1 roku. Cały rozwój, od momentu połknięcia do osiągnięcia dojrzałości płciowej, trwa 2 – 4 miesięcy.
cyrylek12