ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Antropologia – antropos (coś człowieczego, ludzkiego), logos (nauka) – nauka o człowieku.
Antropologia kulturowa – analiza człowieka przez pryzmat kultury.
Tylko człowiek tworzy kulturę, jest ona naturalnym środowiskiem człowieka.
Antropologia spogląda na człowieka przez pryzmat kultury, nie wartościuje ona ludzkich zachowań, wyjaśnia i interpretuje zjawiska kulturowe.
Jest to najbardziej ogólna, klasyczna nauka o kulturze.
Antropologia społeczna – istotą antropologii powinno być społeczeństwo jako twórca kultury.
DEFINICJA:
Antropologia kulturowa bada ludzkość we wszystkich formach i przejawach jej istnienia, jako całokształt empirycznej i teoretycznej wiedzy o człowieku i jego kulturze.
Antropologia jest nauką synkretyczną – nie ma ściśle określonego przedmiotu zainteresowań, korzysta z dorobku wielu innych dyscyplin naukowych.
HISTORIA – druga połowa XIX wieku w Anglii, 1884 r. Oksford – antropologia po raz pierwszy znalazła się w kanonie przedmiotów wykładowych (E.B. Tylor). Pierwszy przedmiot zainteresowań ówczesnej antropologii – społeczności plemienne.
Antropologia bada człowieka żyjącego w społeczeństwie i posiadającego sobie tylko właściwy sposób życia zwany kulturą. Antropologia wypracowała koncepcje kultury.
3 wyróżniki metodologiczne antropologii kulturowej;
-holizm – antropologia próbuje uchwycić przedmiot swoich zainteresowań całościowo – człowieka i kulturę (przyzwolenie metodologiczne aby korzystać z dociekań innych dziedzin wiedzy).
-metoda historyczna – jaka była geneza danego zjawiska, jak ono powstało;
-metoda porównawcza – porównuje rożne zjawiska kulturowe występujące w rożnych społeczeństwach;
Są różne rodzaje antropologii:
-antropologia fizyczna – jest to nauka, która bazuje na pracach wykopaliskowych, próbuje odkryć biologicznych wymiar ukonstytuowania się człowieka.
-antropologia – archeologia – geneza ludzkiej kultury w kontekście kultury materialnej;
-antropologia lingwistyczna – bada genezę i rozwój języków, ich struktury logiczne, język to podstawowy kod każdej kultury.
-antropologia kulturowa – jest nauką najbardziej ogólną – SYNTEZĄ.
3 zasadnicze nauki o kulturze:
ETNOGRAFIA – nauka empiryczna, opisowa, etnograf prowadzi badania w terenie;
ETNOLOGIA – jest dyscypliną porównawczo – teoretyczną, etnolog tworzy teorie na bazie tego co zbierze etnograf i tworzy teorie.
ANTROPOLOGIA KULTUROWA – wyciąga dalsze wnioski z badań etnografów i etnologów. W polskiej literaturze przedmiotu tych pojęć używa się zamiennie.
Kultura w ujęciu antropologicznym.
KULTURA – jest to ogół wytworów człowieka, zarówno gatunku ludzkiego jako całości, jak i poszczególnych społeczeństw, grup etnicznych, lokalnych, warstw etnicznych w ich historycznie rozmaitych i zmieniających się zależnościach od środowiska.
Społeczeństwo tworzy kulturę. Kultura zmienia się w perspektywie historycznej. Wpływ na zmiany kulturowe ma dyfuzja kulturowa – czyli przenikanie się w przestrzeni elementów różnych kultur. Człowiek jest nosicielem i odbiorcą kultury, człowiek przekształca również kulturę.
Kultura jest zjawiskiem wyuczanym, nabywamy ją podczas życia, uczymy się kultury. Enkulturacja – proces wchodzenia w kulturę.
KULTURA – dwa sposoby interpretacji:
-w ujęciu atrybutywnym (uniwersalnym) – odnosi się do faktu istnienia kultury ludzkiej, człowiek tworzy kulturę.
-w ujęciu dystrybutywnym – odnosimy się do opisu konkretnej kultury np. kultury chłopskiej.
Aby się nauczyć kultury potrzebne jest społeczeństwo. Aby społeczeństwo mogło istnieć potrzebna jest kultura.
PODZIAŁ KULTURY:
-kultura materialna – wszystkie fizyczne wytwory ludzi, działalność i umiejętności wytwarzania dóbr fizycznych.
-kultura społeczna – normy, wzory postępowania, zwyczaje prawo, struktura społeczna;
-kultura duchowa – symboliczna;
Kultura ma charakter konwencjonalny – umowny. Kultura jest aparatem przystosowawczym (pomaga przystosować się do niesprzyjających warunków życia). Kultura to działalność ludzka (wyuczona forma przystosowania się do środowiska naturalnego, pozwalająca na uniezależnienie się od środowiska). Kultura jest zjawiskiem sztucznym. Kultura jest formą komunikowania się, ma charakter symboliczny – pełna jest znaków.
3 kierunki antropologii:
EWOLUCJONIZM – (darwinizm społeczny); założeniem była teza o jedności natury ludzkiej, człowiek niezależnie w jakim kręgu żyje wykazuje te same cechy psychiczne i fizyczne;
Każda kultura podlega rozwojowi, wszystkie kultury się rozwijają.
Progresywny charakter rozwoju – jest to rozwój postępowy od form prostych do bardziej złożonych. Rozwój postępowy jest stadialny – (stadia uniwersalne – stadium dzikości, stadium barbarzyństwa (społeczności koczownicze) i stadium cywilizacji.
Czynnik pozwalający na rozwój to czynnik wewnątrz społeczny, stała skłonność do wynalazkości człowieka. Wytworzenie miasta – to dowód cywilizacji. Dyfuzja – przestrzenne przenikanie, wchłanianie. Cel podstawowy – GENETYZM – to próba odszukania genezy zjawisk kulturowych, jak wyglądały wcześniejsze stadia rozwoju. Metoda – porównawcza – ujęcie atrybutywne, poszukiwali tego co wspólne, co łączy. E.B. Tylor – należy zająć się badaniem, a potem szukać. Przeżytek kulturowy – rodzaj reliktu kulturowego (pozostałość z przeszłości). Przeżytek to taki relikt, który zachował swoją formę, ale znaczenie się zmienia np. oczepiny.
DYFUZJONIZM – swoista polemika z ewolucjonizmem. Położyli nacisk na dyfuzję, dyfuzjoniści twierdzili, że ewolucjoniści się mylili. Kultura rozwija się dzięki dyfuzji. Podstawowy czynnik rozwojowy. Cel badań – próba rekonstrukcji historii dawnych kultur. Kierunki historyczne. Dyfuzjoniści badali drogi – byli nastawieni na zróżnicowanie kultur. Opis dystrybutywny – różnorodność, nie można mówić o jedności natury ludzkiej. Człowiek nie jest innowatorem, ale jest nosicielem i przekaźnikiem cech kulturowych.
3 kryteria badawcze – kryterium formy (wspólne pochodzenie), kryterium ilości (ilość wytworów w danej kulturze), kryterium ciągłości (łączność kontakt, przenikanie się).
Ojciec W. Schmidt – stwierdził, że początkowo istniało tylko kilka kultur, dały początek innym kulturom wtórnym. Kolebką całej kultury miała być Azja. Wprowadził pojęcie kręgu kulturowego – to zespół wytworów obejmujących istotne elementy życia ludzkiego, który rozprzestrzenił się po świecie dzięki migracji i transmisji cech z dawnego centrum kultury powstałego w dawnej epoce kultury na określonym terytorium. Metoda porównawcza, metodą etnograficzną (antropogeograficzną), przestrzenne usytuowanie.
FUNKCJONALIZM – to kierunek współczesny. Krytykował ewolucjonizm i dyfuzjonizm. 1922 rok data początku funkcjonalizm w antropologii. Te dwie prace stanowią cenzurę – B. Malinowski „Argonauci z Zachodniego Pacyfiku” oraz R. Radchiffe – Brown „Wyspiarze Andamańscy”. Twórca funkcjonalizmu – B. Malinowski.
2 perspektywy:
-zrewolucjonizował – metoda badań terenowych;
nowa koncepcja kultury – obserwacja uczestnicząca – technika badawcza;
Antropolog powinien opisywać rzeczywistość – musi w nią wejść. Antropologia powinna stać się dyscypliną synchroniczną współczesności. Funkcjonalizm to kierunek synchroniczny. Nauczyć się języka badanych, a nie korzystać z pomocy tłumacza. 1914 rok – Malinowski wyjeżdża na Troplandię. Koncepcja funkcjonalizmu – niezależne od kręgu kulturowego każdy zwyczaj spełnia jakąś funkcję, spełnia jakieś zdania, wszystko spełnia funkcję funkcjonalną. Celem badań jest – wyjaśnienie funkcji. Kultura jest system zintegrowanym. Musimy badać ją całościowo.
Funkcjonalizm to nauka synchroniczna – zajmująca się współczesnością. Funkcjonalizm to kierunek jakościowy, dominują badania jakościowe.
Kultura w ujęciu funkcjonalistycznym:
-kultura jest systemem – wszystkie elementem są ze sobą powiązane, system jest zintegrowany;
-kultura jest całością – należy ją badać całościowo;
-kultura jest kompletna i samowystarczalna;
-po to jest kultura aby zaspokajać potrzeby.
Istnieją pośrednicy zaspakajania potrzeb są to instytucje – zorganizowany system ludzi. Funkcja – zaspakajanie potrzeby poprzez działanie oparte na ludzkiej współpracy. Czynności, działanie. Funkcja jest nakierowana na cel.
Koncepcja potrzeby (B. Malinowski):
POTRZEBY PIERWOTNE – (biologiczne) – potrzeby pierwotne i pochodne – instrumentalne i symboliczno – integratywne. 7 podstawowych potrzeb – metabolizm, reprodukcja, odpowiednie warunki fizyczne, bezpieczeństwo, ruchliwość, zdrowie.
Potrzeba jest reakcją na potrzebę, a ta reakcja ma charakter kulturowy. Imperatyw kulturowy – odpowiedź kulturowa na potrzebę. 7 imperatywów kulturowych – zaopatrzenie, małżeństwo, rodzina, mieszkanie, przyuczenie, szkolenie, higiena.
Podstawowe potrzeby instrumentalne – utrzymywanie, reprodukowanie i produkowanie narzędzi, dóbr konsumpcyjnych; kodyfikacja, regulacja w działaniu i sankcjonowane ludzkich zachowań; kształcenie, ćwiczenie i wyposażanie młodego człowieka zgodnie z tradycją; potrzeba władzy. Imperatywy – ekonomia, kontrola społeczna, edukacja, organizacja polityczna. Potrzeby integratywne – są natury psychologicznej, symbolicznej, estetycznej, światopoglądowej, potrzeba oparcia się na jakimś autorytecie. Imperatywy – nauka, filozofia, magia, mitologia, religia, sztuka, zabawa.
POTRZEBY WYŻSZEGO RZĘDU – społeczno – kulturowe.
Brown – kultura służy umacnianiu struktury społecznej;
STRUKTURALIZM ANTROPOLOGICZNY
C. Levi – Strauss – sprzeciwił się koncepcji Malinowskiego.
Empiryzm – to co najistotniejsze leży poza obserwowaną rzeczywistością. Poznanie prawd, poznanie ludzkich myśli. Ważne jest to, co psychologiczne racjonalne.
Archetyp ludzkiej kultury.
Strukturalizm antropologiczny – to metoda badania głębokich ukrytych i wrodzonych struktur rządzących ludzkim umysłem.
Człowiek posiada pewne struktury myślenia, które są podporządkowane. Ludzkie formy aktywności – język, sztuka, mit, mitologia. Cechy morfologiczne umysłu. Struktury to sformułowane cechy ludzkiego myślenia. Struktura ma charakter uniwersalny, ponadczasowy i niezmienny. Funkcjonowała zawsze w ludzkich umysłach.
Kultura jest formą podporządkowania. Kultura nie jest zbiorem obserwowanych wytworów. Istotę kultury stanowią idee tkwiące w ludzkich umysłach. Charakter ideacyjny.
Kultura ma trojaki charakter – 1. jest światem symbolu (służy komunikowaniu się ludzi), 2. służy komunikowaniu się,3. kultura to tzw. binarny system wymiany znaczenia.
Komunikacja służy kreowaniu, wysyłaniu i kodowaniu znaczeń.
Struktura kultury i struktura języka są porównywalne – język jest systemem; język jest systemem znaków; służy komunikowaniu się; język jest uporządkowany.
Opozycje binarne – np. biały – czarny; wysoki – niski; ładny – brzydki;
Wg Strauss – antropologia kulturowa powinna być nauką o znakach. Centralnym problemem etnologii powinien być umysł ludzki. Celem jest dotarcie do kryjącego się poza empiryczną zasłoną głębszych realności.
Mitologia – najbardziej wdzięczne pole poszukiwania pewnych struktur ludzkiego myślenia. Analiza mitów ma być dowodem na to, że pewne struktury mentalne istnieją. Myśl pierwotna ma dużo wspólnego z człowiekiem współczesnym.
AMERYKAŃSKA ANTROPOLOGIA KULTUROWA.
Monografizm historyczny. Franz Boas – Amerykanin. Antropologia powinna być nauką empiryczną. Badał kulturę Indian. Wypracował zasady relatywizmu kulturowego. Stanowisko zgodnie z którym istnieje pluralizm kulturowy.
Ontologiczne założenie – badanie każdej kultury powinno uwzględniać uwarunkowania historyczne. Mitologiczne założenie – postulat Boasa aby włączyć do badań nad kulturą badania psychologiczne. Zróżnicowanie kultury jest wynikiem zdeterminowania.
Proponował aby w badaniach nad kulturą wykorzystać różne kultury antropologiczne i łączyć je. Nie ma związku pomiędzy charakterem kultury, a rasą. Proponował stworzenie nowej metodologii opisu języka, która byłaby adekwatna do zrozumienia Indian i ich kultury.
Boas stworzył szkołę. Była to szkoła kultury i osobowości (psycho – kulturalizm). Specyficzny model antropologii amerykańskiej. Amerykańska antropologia kulturowa akcentowała w sposób szczególny te zależności pomiędzy kulturą i osobowością.
Orientacje – 1. konfiguracjonizm – R. Benedict – „Wzory kultury”. Stwierdziła, że każda kultura posiada wypracowany podstawowy wzór kulturowy i wszelkie działania są przystosowane do tego dominującego wzoru.
Drugą przedstawicielką jest M. Mead (konfiguracjonizm). Proces dojrzewania młodego pokolenia, wzory kulturowe i sposoby przekazu tych wzorów młodemu pokoleniu. Kultura dla niej to pewna całość, która jest konfiguracją poszczególnych wzorów zachowań. Jest uformowana zgodnie z wzorem danej kultury. Jest przekazywana innym członkom kultury w procesie wychowania i wrastania w daną kulturę od najmłodszych lat. Stwierdziła, że można pokusić się o przedstawienie typów kultur od systemu wychowania. Typy: 1. kultura postfiguralna – wiedza, doświadczenie płynie z przeszłości. Autorytetem są ludzie starsi. Społeczeństwo pierwotne, tradycyjne. Z przeszłości do teraźniejszości. 2. kultura prefiguratywna - na oczach jednego pokolenia następuje natychmiastowa zmiana kultury. Młode pokolenie uczy starszych. Starsze pokolenie nie ma autorytetu. Kryzys autorytetu, starsi ludzie są autorytetem symbolicznym. Jest odwróceniem tej klasycznej kultury konfiguracyjnej.
M. Mead badała funkcjonowanie w kulturze euro – amerykańskiej wzorów uznanych za typowo kobiece i męskie, czy te wzory są zrelatywizowane. Stwierdziła, że istnieją dokładnie odwrócone wzorce kobiecości i męskości. Edukacja i wychowanie kształtuje osobowość danej kultury. 2. Orientacja Freudowska – czerpanie z myśli Freuda, twierdzili, że kultura tłumi ludzkie pragnienia. Kultura jest superego. Kultura tłumi instynkty w tym seksualną kulturę. Przedstawiciel główny – Abraham Karoliner, interesował go proces wychowawczy.
Uważał, że kultura ma niebagatelny wpływ na osobowość jednostki. Różne metody wychowawcze stwarzają pewne struktury osobowości. Instytucje pierwotne i wtórne. Pierwotne mają wpływ na osobowość dziecka. Wtórne towarzyszą nam przez całe życie (religia, obrzędy, wpływy). Karoliner twierdził, że kultura jest pewnego rodzaju wędzidłem (klatką). Uważał, że kultura w rożny sposób może wpływać destruktywnie na człowieka, może powodować sankcje. Karoliner i jego uczniowie (k. Horney) udowodnili, że cechy charakteru , osobowości w naszej kulturze są uznawane za zachowanie kulturalne, w innych kulturach są normą. Stwierdził, że antropologia nie powinna być nauką, która stwarza kulturę, powinna być socjalizacja. 3. Orientacja badania charakteru narodowego – R. Benedict, pojęcie charakteru narodowego. Cechy takiego charakteru można opisać, badać, a także nimi manipulować. Rozwój w połowie lat 40 do 45. Źródłem tej orientacji była praktyka polityczna. Badania prowadzono u japońskich jeńców i u Rosjan. Badacze charakteru narodowego stworzyli kilka założeń: 1. typ kultury nie zależny od rasy; 2. zachowania ludzkie są zrozumiałe tzn. kiedy poznamy tło kulturowe jesteśmy w stanie zrozumieć logikę ludzkiego zachowania; 3. wszystkie zachowania ludzkie są wyuczone, uczymy się jak się zachowywać; 4. proces wychowawczy realizowany w danej kulturze prowadzi do ukształtowania wspólnych struktur psychicznych; 5. kulturę można zmieniać pod wpływem pewnych czynników; 6. każda kultura posiada pewne specyficzne cechy; 7. kultury są unikalne, ale porównywalne.
R. Benedict stwierdził, że w kulturze japońskiej dominują pewne wzory – lojalności, powinności i moralnych zobowiązań. G. Gover – stwierdził, że Rosjanie mają charakter maniakalno – depresyjny, chęć podporządkowania się władzy. 4. Orientacja socjalizacji i różnorodności – przedstawiciel R. Linton. Twierdził, że kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów psychicznych. Celem antropologii powinno być zrozumienie ludzkiej osobowości. Standardy zachowań – wzór kulturowej rzeczywistości. Kultura powoduje, że nasza osobowość jest również wynikiem uczenia się. Wzory posiadają pewne mutacje. Wzory nie są jednolite, ale są zmienne. Wzory funkcjonują.
staszekka