Okręty pod Reichstagiem [1989-06] reprint.pdf

Andrzej Kuczera

Jan Wiesław Żminko

OKRĘTY POD REICHSTAGIEM

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1989

Okładkę projektował: Marek Soroka

Redaktor: Elżbieta Skrzyńska

Redaktor techniczny: Renata Wojciechowska

BURZA NADCIĄGA Z ZACHODU

Wkrótce po kapitulacji Francji, w czerwcu 1940 roku, Dnieprzańska Flotylla Wojenna — jedna z kilku

istniejących w Kraju Rad w latach międzywojennych — zmieniła miejsce postoju. Z Kijowa przebazowano

ją na Polesie, do Pińska, gdzie przyjęła nazwę Flotylli Pińskiej. Znalazła się zatem na byłym obszarze

operacyjnym polskiej Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej, na terenach Zachodniej Białorusi przyłączonej

we wrześniu 1939 roku do Związku Radzieckiego.

Zmiana miejsca postoju przyniosła również częściowe przeobrażenia składu Flotylli Pińskiej: dołączyły

do niej zatopione na płyciznach poleskich rzek i rozlewisk polskie okręty bojowe i pomocnicze, które

wydobyto w okresie od 28 września do 8 października 1939 roku. Po niezbędnym remoncie i przezbrojeniu

przywrócono im pełną sprawność techniczną, obsadzono nowymi załogami i przystąpiły do służby pod

banderą radzieckiej Marynarki Wojennej.

Wydobyte monitory — odpowiedniki morskich pancerników — uzyskały nowe nazwy. „Warszawa”

poczęła działać jako „Winnica”, „Toruń” jako „Witebsk”, „Pińsk” jako „Żytomir”, Horodyszcze” jako

„Smoleńsk” i „Kraków” jako „Bobrujsk”. Statek szpitalny „Generał Sosnkowski” przemianowany został na

„Kaminin”, a statek minowo—gazowy „Mątwa” na stawiacz min „Pina”. Nie wiadomo, niestety, pod jakimi

nowymi nazwami występowały kutry i uzbrojone statki, które też zmieniły banderę.

Flotylla Pińska stała się więc silnym związkiem taktyczno-operacyjnym. Jej trzon uderzeniowy tworzył

zespół 8 monitorów, uzbrojonych w 122 mm działa wieżowe i automatyczne armaty mniejszych kalibrów.

Załogi tych jednostek składały się z 2-3 oficerów oraz przeciętnie 40 podoficerów i marynarzy. Monitory

miały wspierać ogniem artyleryjskim własne wojska lądowe, walczące na wybrzeżach arterii wodnych.

Flotylla posiadała również 8 kanonierek, przebudowanych z rzecznych parostatków, 9 dozorowców, 16

kutrów opancerzonych z armatami małokalibrowymi i bronią maszynową, jeden stawiacz min, 14 kutrów

trałowych oraz 20 ślizgowców i półślizgowców.

Oprócz tych okrętów w skład Flotylli wchodziły jednostki lądowe: zmotoryzowany dywizjon artylerii

przeciwlotniczej, kompania piechoty morskiej, pododdziały obserwacji i łączności oraz pododdział

budowlany.

Dowódcą Flotylli był wówczas kontradmirał Rogaczew, jego sztabem kierował kapitan 2 rangi

(komandor porucznik) Brachtman. Przebazowanie na Polesie w niewielkim tylko stopniu wpłynęło na

zmianę od lat ustalonego programu szkolenia załóg pływających, większą uwagę zwrócono jedynie na

nawigację w warunkach niezwykle rozgałęzionej sieci dróg wodnych, która sprzyjała żegludze śródlądowej.

Dzięki niej okręty mogły łatwo przemieszczać się nawet do miejsc odległych od bazy w Pińsku, czego

dowiodły liczne ćwiczenia i późniejsze działania wojenne.

Od wiosny 1941 roku coraz częściej zaczęły docierać do dowództwa Flotylli wiadomości o

przygotowaniach Niemców do wojny ze Związkiem Radzieckim. Mnożyły się incydenty graniczne,

sygnalizowano o szybko postępującej koncentracji wojsk nad Sanem i Bugiem, wywiadowcze samoloty

Luftwaffe naruszały przestrzeń powietrzną ZSRR. W parze z tym szły zalecenia, aby zachować spokój bez

dawania Niemcom jakiegokolwiek pretekstu do agresji, ale bieg wydarzeń wskazywał, że prędzej czy

później hitlerowski napastnik ruszy.

Część jednostek Flotylli brała właśnie udział w ćwiczeniach na Kanale Dnieprzańsko-Bużańskim

(dawnym Kanale Królewskim), gdy nagle nadszedł rozkaz powrotu do Pińska. W trzy dni później, po

północy 21 czerwca 1941 roku, w sztabie zebrali się, alarmowo wezwani przez gońców, dowódcy okrętów i

jednostek lądowych.

— Sytuacja jest napięta — poinformował oficerów dowódca Flotylli. — Uderzenie niemieckie może

nastąpić w każdej chwili. Czy jesteśmy gotowi odeprzeć ich natarcie? Referujcie kolejno, słucham.

Odpowiedź na zadane pytanie była już zwykłą formalnością. Od kilku dni całą Flotyllę postawiono w

stan gotowości bojowej, zwięzłe meldunki dowódców okrętów nic nowego w istocie nie wniosły.

— Zrobiliśmy zatem wszystko, co do nas należało — stwierdził kontradmirał Rogaczew. — Zadanie

znacie. Czy szef sztabu chciałby coś jeszcze przypomnieć?

On też niewiele miał do powiedzenia. O czym tu zresztą mówić w takim gronie, skoro tyle już razy

dokładnie przećwiczyli różne warianty działań z rozpisaniem zadań na każdą jednostkę z osobna. Dowódcy

okrętów mieli w pamięci harmonogram przewidzianych do wykonania czynności w wypadku ogłoszenia

alarmu bojowego, nie mogli sobie tylko wyobrazić, jak to wszystko się potoczy w warunkach rzeczywistego

zagrożenia, już nie ćwiczeń, lecz wojny. Niejeden w tej chwili nawet żywił jeszcze nadzieję, że konflikt nie

nastąpi. Złudna to była nadzieja, ale taka iskierka tliła się w sercach wszystkich ludzi, którzy znajdowali się

w podobnym położeniu, dobrze pojmując, jakim kataklizmem będzie wojna.

— Przystępujemy do działań — powiedział dowódca Flotylli, kończąc krótką odprawę. — Każdy z was

natychmiast ruszy na wyznaczone rozkazem bojowym stanowiska. Okręty zajmą pozycje w pełnej gotowości

do otwarcia ognia. Wspierać będziemy własne wojska lądowe w określonych rejonach, dobrze wam znanych

z dotychczasowych ćwiczeń. Jestem przekonany, że wszyscy marynarze i żołnierze naszej Flotylli z honorem

spełnią swój obowiązek w godzinie wielkiej próby. Życzę wam pomyślności.

Uścisnął każdemu dłoń, poważnie spoglądając w oczy. Oficerowie szybkim krokiem udali się na okręty

i do pododdziałów. W nocnej ciszy rozległ się głuchy pomruk silników, jego echo niosło się daleko po

spokojnej wodzie.

Jeden po drugim okręty ruszały w mrok.

Trzy kutry opancerzone szły Piną na zachód *.

Głównym zadaniem tych niewielkich i zwrotnych okrętów z załogą liczącą siedmiu ludzi był zwiad

bojowy, mogły również ogniem karabinów maszynowych zwalczać cele powietrzne na małej wysokości oraz

— w razie potrzeby — służyć do wysadzania desantów, co w działaniach na rzekach zdarzało się znacznie

częściej niż w operacjach morskich.

Jednostki w szyku torowym oddalały się od bazy. Z Piny weszły na Kanał Dnieprzańsko-Bużański,

niegdyś znany szlak spławu drewna do Morza Bałtyckiego, liczący 92,8 km długości. Znajdowały się na nim

liczne śluzy, wyrównujące poziom wody między Piną a Muchawcem. Kutry miały rozkaz obrony śluz w

pobliżu Kobrynia. Gdyby zostały one zbombardowane, inne jednostki, sunące z tyłu, osiadłyby na mieliźnie

bez możliwości odwrotu. Okręty rozstawiły się wzdłuż wybrzeża, skrywając się przed oczami lotników pod

baldachimami drzew. Ten dzień i noc minęły spokojnie, choć w napiętym oczekiwaniu.

22 czerwca o świcie załogi poderwane zostały artyleryjską kanonadą, niosącą się od zachodu.

Informacja o rozpoczęciu wojny, przekazana również drogą radiową, stanowiła tylko potwierdzenie

najgorszych przeczuć marynarzy. Nawet nie trzeba było ich budzić. Spali nerwowo w pełnym

umundurowaniu.

Na kutrze dowódcy grupy wachtowy sygnalista, wytrzeszczając oczy, krzyknął:

— Strzelają!

Bez ogłaszania alarmu marynarze w milczeniu obsadzili stanowiska. Było już jasno, gdy jeden z

obserwatorów zameldował podniesionym głosem:

— Samoloty!

Głowy zwróciły się w tamtą stronę. W kierunku Kanału, na niewielkiej wysokości, sunęły trzy

nieprzyjacielskie bombowce. Po raz pierwszy marynarze ujrzeli wroga... Jeden z samolotów położył się na

skrzydło i runął wprost na kuter dowódcy grupy.

— Ognia!

Perełki pocisków natychmiast poszybowały w powietrze. Samolot zmienił kurs i — bez szkód, wraz z

dwoma pozostałymi — wycofał się na zachód, nie zrzucając śmiercionośnego ładunku.

Nie zdążyli jeszcze ochłonąć po tym pierwszym wojennym starciu, kiedy samoloty powróciły. Znów

szły nad Kanał. Teraz ogień zaporowy z kutrów był o wiele bardziej precyzyjny i nie pozwolił

nieprzyjacielowi dotrzeć do śluzy, ale żaden z bombowców nie został trafiony.

— Nie udało się — wysapał ze złością któryś z artylerzystów. — Ja bym tego łobuza...

— Zadanie przecież wykonane — uspokoił go dowódca. — Śluzy są nie naruszone.

Tego dnia w pobliskim Kobryniu toczyły się zażarte walki. Niemcy weszli do miasta, opuszczanego

jednocześnie w pośpiechu przez ludność cywilną. Przerażeni ludzie porzucali swe domostwa i dobytek,

pragnąc ocalić to, co najcenniejsze: życie. Widzieli już pierwsze ofiary wojny, niektórzy utracili swych

bliskich i przyjaciół. Zdawali sobie sprawę z tego, że choć obrońcy miasta walczą z ogromnym

poświęceniem i determinacją, nie są w stanie postrzymać lawiny ognia, czołgów i żołnierzy w głębokich

hełmach.

Raz po raz spoglądając z przestrachem na niebo, sunęli wzdłuż rzeki uciekinierzy. Niektórzy prosili

marynarzy o pomoc, ale ci, choć do głębi przejęci widokiem zmęczonych, obładowanych tobołami ludzi,

byli bezradni. Kutry pomocy udzielić nie mogły, opuszczenie stanowiska bojowego w ogóle nie wchodziło w

rachubę. W oczach odchodzących malowała się rozpacz.

Właśnie w okolicy zrobiło się pusto — nie było ludzi, zniknęli już za zakrętem rzeki — kiedy

marynarze ujrzeli czołg.

* Opowieści o działaniach radzieckiej Flotylli Pińskiej i Dnieprzańskiej Flotylli Wojennej w okresie Wielkiej

Wojny Narodowej 1941—1945 zawarte zostały w książce J. Strechnina Korabli idut w Bierlin . Opierając się na niej

autorzy niniejszej publikacji opracowali wiele wątków fabularnych ( przyp. aut. ).

Samotny kolos wypełzł z lasu i zatrzymał się na jego skraju. Zagrzechotały gąsienice i wóz, wysłany

prawdopodobnie w celach zwiadowczych, ruszył w kierunku rzeki.

— Tylko nie spudłuj — szepnął dowódca kutra. Zdawało mu się, że głośniej wypowiedziane słowo

zwróci uwagę czujnego przeciwnika.

Marynarze wstrzymali oddechy i wtulili głowy w ramiona. Pojazd, miażdżąc drzewa i krzewy, sunął

wprost ku nim. Oto wróg, z którym mieli zmierzyć się oko w oko.

— Jazda! — rzucił dowódca i otwartą dłonią uderzył artylerzystę po ramieniu.

Seria rozdarła powietrze. Czołg stanął, a jego wieża poczęła obracać się w stronę okrętu.

— Jeszcze!

I kiedy zdawało się, że lufa niemieckiej maszyny plunie ogniem, wgniatając ich wszystkich w pokład,

spod wieży buchnął ciemny kłąb dymu. Z trzaskiem otworzył się właz, a z wnętrza czołgu poczęli

wyskakiwać ubrani w czarne mundury żołnierze. Biegli zygzakami w stronę lasu, ale kilka dobrze

wymierzonych serii skończyło ich krótką kampanię na wschodzie...

W ciszy, jaka teraz zapadła, marynarze słyszeli przyspieszone oddechy i łomot swych serc.

— Sygnał z bazy! — zameldował radiotelegrafista.

— I co? — dowódca kutra starał się, aby w jego głosie nie dało się wyczuć ani emocji wywołanych

walką, ani radości z pierwszego zwycięstwa.

— Polecają wszystkim okrętom natychmiast wracać do Pińska.

— Wracać? A cóż to... — zaczął miczman (starszy bosman), ale ugryzł się w język. Nie przywykł

komentować rozkazów, tym bardziej przy marynarzach. Domyślił się jednak, że nakazanie odwrotu

jednostkom Flotylli jest spowodowane cofaniem się wojsk lądowych. Marsz nieprzyjaciela musiał zatem

przebiegać błyskawicznie.

Ruszyli więc z powrotem.

Była to słuszna decyzja: Niemcy, dotarłszy nad Kanał Królewski, otworzyli wszystkie śluzy. Okręty

jednak zdążyły opuścić zagrożony rejon i 24 czerwca znalazły się w Pińsku. Tutaj otrzymały nowe zadanie:

miały wspierać działania wojsk lądowych w walkach obronnych na zachód od miasta.

Pewnego wieczoru, kiedy dwa kutry wracały z rozpoznawczego dozoru do Pińska, na jego przedpolu,

tuż u brzegów Piny, pojawiły się wojska niemieckie. Miasto wyglądało inaczej niż zwykle: z powodu

nalotów i bombardowań zostało zaciemnione. Gdy w okresie pokojowym o tej wieczornej porze jednostki

wchodziły do portu, zawsze radośnie mrugały światła w oknach. Teraz ulice były puste i ponure, domy

wyglądały na opuszczone — w wielu przypadkach tak było w istocie — a ponad cichym zwykle miastem

przetaczały się głuche odgłosy kanonad.

Jednostki cięły spokojną powierzchnię wody, odrzucając na boki szerokie odkosy. Załogi musiały

uzupełnić paliwo i amunicję, które były już na wyczerpaniu. Od tego zależały ich dalsze działania.

— Miasto się pali — rzekł ponuro sternik, choć wszyscy widzieli snujący się na tle domów ciężki,

czarny dym.

— To od strony portu — stwierdził dowódca. — Czyżby magazyny?

W porcie płonęła cysterna z paliwem. Obok stało więcej podobnych zbiorników, które w wypadku

eksplozji tego pierwszego również wyleciałyby w powietrze. Trzeba jednak było ryzykować. Dowódca

grupy zdecydował się pobrać paliwo. Innej możliwości nie było.

— Podchodzimy. Tam — wskazał dłonią — jest chyba wolne miejsce.

Kuter zgrabnie doszedł do pomostu.

— Wy trzej ze mną do magazynu — krzyknął miczman. — Może uda się coś uratować?!

Pobiegli w stronę budynku. Wewnątrz na półkach stały rzędy zielonych skrzyń z amunicją.

— Bierzcie te — powiedział dowódca. — I wołajcie innych. Niech pomogą...

Sam chwycił ciężką drewnianą skrzynię i sapiąc z wysiłku zarzucił ją sobie na kark.

— Szybciej! Zabierajcie również granaty!

Blask dalekiego ognia skakał po ścianach.

W tym czasie drugi kuter podpłynął do cystern i zatankował paliwo. Potem nastąpiła zmiana.

Czym prędzej jednostki rzuciły cumy i odskoczyły na środek basenu. Skierowały się ku wyjściu z portu,

kiedy nastąpił potężny wybuch: to eksplodowała cysterna; rzucając na słup dymu żółtopomarańczową plamę

ognia. Po chwili drugi i trzeci wybuch targnął powietrzem. Tak, tym razem mieli niebywałe szczęście...

Przeskoczyli na drugą stronę basenu. Czekał tam na nich pracownik portu.

— Gdzie są inni? — spytał dowódca.

— Na wodzie. Każdy dostał jakieś zadanie. Polecono mi, abym wam przekazał, żebyście zorganizowali

patrole. Robi się gorąco...

Noc przykrywała miasto, w którym trwały już walki o poszczególne ulice i domy. Dochodził stamtąd

jazgot broni maszynowej.

Marynarze zeskoczyli na nabrzeże, formując się w niewielkie grupy patrolowe. Zabrali zdobyte

niedawno granaty.

— Macie zachować czujność i ostrożność — rzekł dowódca grupy kutrów, choć w tej sytuacji jego

słowa były właściwie zbędne. — Nieprzyjaciel dochodzi do miasta. Słyszycie sami, co się dzieje. Miejmy

nadzieję, że czołgów tu jeszcze nie ma.

Ruszyli, posuwając się pod ścianami niewielkich parterowych domków. Trzymali broń gotową do

strzału.

— Uwaga... — szepnął artylerzysta, który wystawił głowę za róg budynku.

Patrol zatrzymał się. Marynarze stali, opierając się plecami o ścianę.

— Melduj, co widzisz.

— To chyba nasi — z wahaniem w głosie rzekł artylerzysta.

— Zatrzymujemy. Stać! — krzyknął dowódca.

Żołnierze z oddziału granicznego zdążali w kierunku kościoła.

— Na wieży jest faszysta — zdyszanym głosem krzyknął jeden z nich. — Chodźcie, razem będzie nam

łatwiej...

Pobiegli rzędem, pochyleni i spięci. Nad ich głowami zaterkotał karabin maszynowy, ale ukryty wysoko

strzelec nie mógł widzieć grupy zbliżających się żołnierzy. Prowadził ogień gdzieś przed siebie. I stamtąd, z

oddali, padały przytłumione odpowiedzi.

Podeszli pod mur kościoła. Drzwi, zamknięte od wewnątrz, nie ustępowały pod naporem silnych

ramion.

Wiązka granatów utorowała im drogę. Dwaj żołnierze wdarli się do wnętrza. Po omacku szukali wejścia

na górę.

Marynarze stanęli wśród drzew. Widzieli już, gdzie ukrył się nieprzyjacielski strzelec.

Serie umilkły na chwilę.

— Walimy po balkoniku. Tylko celnie...

Motorzysta z kutra wymierzył i pociągnął za spust. Ciało Niemca wykonało salto i uderzyło głucho o

ziemię...

W pewnej chwili do patrolu podbiegł goniec. Należało natychmiast wracać na kuter. Zdobyty karabin

maszynowy zabrali marynarze ze sobą. Nie dane im było odpocząć. Okręty otrzymały drogą radiową sygnał,

aby bezzwłocznie udać się do Łunińca, gdzie zarządzono koncentrację wszystkich jednostek. Gdy

opuszczały miasto, kierując się na wschód, żołnierze wysadzili most, aby przeszkodzić wrogowi w

opanowaniu Pińska.

Opuszczali port, nie odzywając się do siebie. Czuli, że nieprędko tu wrócą. Nie należało jednak o tym

głośno mówić...

NA PRYPECI I HORYNIU

Być może wyobrażamy sobie bojowe jednostki rzeczne jako niewielkie, szybkie kutry, które nie są w

stanie wyrządzić zakutemu w pancerz wrogowi większej szkody. Myślimy też, że okręt taki staje się łatwym

celem, bo — podobnie jak pociąg — poruszać się może wyłącznie ustalonym torem: szlakiem wodnym.

To prawda, że już podczas I wojny światowej flotylle rzeczne stawały się anachronizmem, lecz

wykonywały jeszcze ważne zadania. Cóż: rzeki nadal stanowiły trudne do pokonania przeszkody, lecz przy

ówczesnym rozwoju techniki wojennej jednostki flotylli nie mogły decydująco wpłynąć na rozwój

wydarzeń.

Marynarze z Flotylli Pińskiej nie mieli czasu, by szczegółowo analizować problemy natury operacyjno-

-taktycznej. Czuli się po prostu potrzebni tam, dokąd ich kierowano.

W dzień i w nocy, padając ze zmęczenia, wykonywali setki zadań, wspierając własne wojska, a raczej

ich skrzydła, działające wzdłuż brzegów poleskich rzek.

Okręty mogły także walczyć samodzielnie, uderzając na wroga niejako na własną rękę.

Marynarze czuli się silni, dysponując bronią, która mogła nieprzyjacielowi wyrządzić wiele szkód.

Walczyli z uporem i determinacją, nie tracąc nadziei, że bieg historii musi się wreszcie odwrócić. Na razie

jednak wojska radzieckie w krwawych bojach wycofywały się w kierunku linii Dniepru...

Wszystkie okręty Flotylli działały na Prypeci, nie pozwalając nieprzyjacielowi przeprawiać się przez

rzekę. Dysponowały przecież znaczną siłą ognia, a ich dowódcy doskonale znali teren, jednostki były w

stanie skrycie zbliżyć się do nieprzyjaciela, wysadzić na brzeg zwiadowców, co do metra można też było

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: