dzialy_wychowania.doc

Wychowanie umysłowe

Głównym założeniem wychowania umysłowego jest założenie, że nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, czyli główne założenie mówi, że w praktyce nie można odrywać nauczania od wychowania. Twierdzenie to ma długą historię, można ja wiązać już z Herbartem, który mówił o nauczaniu wychowującym.

Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.

Sama osoba nauczyciela wpływa na dobór treści dydaktycznych z oferty programowej i wpływa również na analizę niektórych treści i staje się modelem zachowań uczniów. Ogólnie chodzi o to, aby nauczyciel z tych treści wybierał i analizował indywidualnie.

Cele wychowania umysłowego wg Okonia:

- najogólniej celem wychowania umysłowego jest rozwój sfery intelektualnej człowieka. W tym znaczeniu wychowanie umysłowe ma prowadzić do tego, że człowiek będzie potrafił.

• kierować własną aktywnością praktyczną i poznawczą,

• koordynować tę działalnością,

W tym sensie elementami wychowania umysłowego są:

• ogólne podstawy wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze

• ogólne przygotowanie do działalności praktycznej,

• ogólny rozwój zdolności umysłowych i zainteresowań,

Wychowanie umysłowe wg Muszyńskiego to kształtowanie naukowego poglądu na świat tzn. poglądu opartego na badaniach empirycznych,

Celami wychowania umysłowego są:

• kształtowanie zdolności poznawczych,

• rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji,

• pogłębianie wrażliwości intelektualnej,

• kształtowanie kultury umysłowej,

Wychowanie umysłowe jest rzeczą bardzo ważną. Ważne jest aby kształtować zdolność logicznego myślenia.

Wychowanie estetyczne

- ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna. Piękno należy do podstawowych wartości i do najstarszych pojęć w kulturze staro europejskiej.
Starożytni grecy odnosili piękno do postaci człowieka, do myśli i twierdzili, że piękne mogą być oblicza. Z czasem piękna zaczęto używać tylko do rzeczy materialnych. Wdrażamy wartość piękna poprzez wychowanie przez sztukę.

Badania nad twórczością były prowadzone przede wszystkim w XX wieku. Badano związki, które występują pomiędzy twórczością a rozwojem człowiek. Problemem tym zajmowali się wszyscy przedstawiciele nauk humanistycznych.

Ukształtowały się 3 różne sposoby rozumienia sztuki:
1) jako umiejętność

- sztuka będzie obejmować to wszystko, co powoduje, że człowiek zdolny jest do tworzenia tego, co budzi ogólny zachwyt. Sztuka będzie utożsamiana z predyspozycjami człowieka do tworzenia czegoś co budzi podziw. W tym rozumieniu sztuka będzie odnosiła się do umiejętności estetycznych, ale nie tylko, bo również sportowych akrobatycznych i cyrkowych.
 

2) jako czynność

- przez sztukę będziemy rozumieć czynność prowadzącą do powstania dzieła. W tym rozumieniu termin sztuka pokrywa się z terminem działalność artystyczna.
 

3) jako wytwór tej czynności,
- mamy na myśli całokształt wytworów działalności artystycznej.

Ukształtowały się różne koncepcje wychowania estetycznego . W wieku XVIII, IX ukształtowała się taka koncepcja tego wychowania zgodnie z którą wychowaniem estetycznym należy objąć tylko te jednostki, które wykazują pewne talenty, predyspozycje do tworzenia dzieł sztuki.
Następna koncepcja zmieniła się i wychowaniem tym zaczęto obejmować wszystkich wychowanków bez względu na indywidualne tematy. Słusznie, ponieważ wychowanie estetyczne w tej koncepcji nie ma prowadzić tylko do tworzenia dzieł sztuk, ale również do kształtowania umiejętności czysto technicznych, do ogólnego kształtowania wrażliwości człowieka jak i również do rozwijania zdolności interpretacji dzieł sztuki. Taka koncepcja jest zgodna z ideami nowego wychowani.
Nowe wychowanie traktuje sztukę jako źródło wartości wychowawczej, a kontakt ze sztuką stanowi pewne narzędzie kształtowania osobowości dziecka.

Funkcje sztuki:
Przez funkcje sztuki rozumiemy pewne korzyści jakie przynosi człowiekowi kontakt ze sztuką, czyli co człowiek zyskuje poprzez kontakt ze sztuką:
1. funkcja poznawcza

– człowiek nabywa wiedzy; czyli sztuka jako źródło wiedzy o człowieku tzn. o stylu życia ludzi w innych epokach historycznych o panujących modach, o aktualnych wtedy problemach, sztuka jest źródłem wiedzy o kulturze o naturze,
2. funkcja ludyczna

– związana z rekreacja i wypoczynkiem – kontakt ze sztuka jest sposobem organizacji czasu wolnego np. człowiek idzie do kina, teatru przez co wypoczywa,
3. funkcja kompensacyjna

– kontakt ze sztuką kompensuje pewne braki lub „karmi wyobraźnię” – człowiek oglądając np. sztukę teatralną utożsamia się z niektórymi bohaterami kompensując sobie pewne braki,
4. funkcja katarystyczna

– od pojęcia „katarys” – oczyszczenie. Założeniem jest to, że człowiek obcując ze sztuką uwalnia się od negatywnych stanów emocjonalnych, rozładowuje się, uspokaja wewnętrznie, wyładowuje zewnętrznie. Funkcja ta nie została potwierdzona naukowo w scenach nafaszerowanych przemocą – przemoc rodzi przemoc, agresja wzrasta,
5. funkcja społeczna

- widoczna w 3 aspektach
· kontakt ze sztuką umożliwia zachowanie tożsamości kulturowej narodu, tzn. łączy                                             człowieka z narodem,
· ta funkcja przejawia się w zbiorowym tworzeniu dzieł sztuki,
· sztuka ingeruje naród wokół wartości,
6. funkcja moralna

– osoby, które zajmują się tą funkcją sztuki badają relacje jakie zachodzą pomiędzy sztuką, moralnością, a wychowaniem.

Ścierały się tu 2 stanowiska:
· zapoczątkowane przez Platona, który mówił, że kształtując moralność człowieka należy prezentować mu poprzez sztukę tylko wzniosłe czyny i wszystko to, co jest godne naśladowania,
· wywodzące się od Arystotelesa. Zakładające, że poprzez sztukę należy pokazywać złożoność, egzystencję człowieka, złożoność charakterów i losów człowieka.
Współczesna koncepcja wychowania estetycznego łączy 1-sze i 2-gie stanowisko.

Funkcja moralna występuje w 2 znaczeniach:
1) musza do przyjęcia wartości prezentowanych w dziele,
2) kształtuje wrażliwość moralną,

Wychowanie przez sztukę w szkole realizowane jest w stopniu niewystarczającym. Jest bardzo mało czasu na te zajęcia. Te lekcje prowadzone są w sposób budzący kontrowersje, ponieważ polegają głównie na śpiewaniu i rysowaniu, brakuje kształtowania wrażliwości i zdolności interpretacyjnej.
Aby te cele były osiągnięte powinny zwiększyć się liczby wyjść do kina, filharmonii, na wystawy artystyczne, jest ich za mało (brak funduszy i zorganizowania).
W polskich szkołach brakuje specjalistów, lekcje wychowania muzycznego czy plastycznego prowadzą nauczyciele nie przygotowani do tych zajęć. Lekcje wychowania muzycznego powinien prowadzić absolwent szkoły muzycznej, a plastyki – absolwent szkoły plastycznej. Niestety brakuje pieniędzy na tworzenie etatów dla takich nauczycieli . trzecia grupa przyczyn to brak funduszy na odpowiednie wyposażenie szkoły w sprzęt muzyczny, fary itp.

Działy teorii wychowania estetycznego:
Istnieją takie działy teorii wychowania jak:
- teoria wychowania plastycznego,
- teoria wychowania muzycznego,
- teoria wychowania literackiego,
- teoria wychowania filmowego,
- teoria wychowania teatralnego,

Wśród form wychowania estetycznego wymieniamy:
· plastykę,
· muzykę,
· literaturę,
· film,
- teatr

Wychowanie fizyczne

· wychowanie fizyczne wykształca u danej jednostki kulturę fizyczną, która jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, jest umiejętnością organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Kryteriami kultury fizycznej są:
- tryb życia
- ukształtowane nawyki
- przekonania
- zamiłowania
- konkretne umiejętności osobnika
· wychowanie fizyczne stanowi doskonały przykład wychowania przez kulturę i dla kultury – stanowi integralną część wszechstronnego procesu wychowania, a więc takiego, które uwzględnia kształcącą rolę wszelkich dziedzin kultury.

Miejsce teorii wychowania fizycznego
· zasięg wpływu ćwiczeń fizycznych na kształtowanie się życiowych postaw człowieka rozstrzygnął P. Coubertin twierdzeniem, że potrafią one kształcić wszystkie cechy fizycznej sprawności (siła, szybkość, zręczność w działaniu, odporność na zmęczenie) ale nie przesądzają ich wpływu na moralne postawy jednostek, jeśli wszystko co dzieje się na terenie ćwiczeń i sportu , nie będzie się działo w imię dobra społecznego.
· Wychowanie fizyczne nie może mieć celów niezależnych i służyć wyłącznie kształceniu somatycznie mocnych typów bez oglądania się na ich intelektualne i etyczne postawy. Dlatego jego zadania muszą się sprzęgnąć z zadaniami ogólnowychowawczej natury.
· Już w XVIII Jędrzej Śniadecki(pierwszy polski teoretyk wychowania fizycznego) pisał : „ kształcić człowieka tak, ażeby wszystkie części jego ciała były foremne i mocne, wszystkie zmysły doskonałe, wszystkie władze cielesne zupełne - jest to go wychowywać tylko fizycznie. Kształcić zaś jego umysł i serce bez względu na przymioty ciała – jest to go wychowywać tylko moralnie.” Jednak całokształt oddziaływań fizycznych służy „kształceniu tego surowego materiału, z którego ma powstać dzieło sztuki wychowania”
· I chociaż „w doświadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysłowego albo moralnego oddzielać nie należy i nie można, wszelako w nauce i rozumowaniu można je uważać osobno”,
· wielu pedagogów spycha wychowanie fizyczne na margines nauk pedagogicznych, co sprawia, że zaczyna się ono przekształcać w gałąź wiedzy lekarskiej – obcej jednak jeszcze medycynie. W tej sprawie głos zabrał również Śniadecki: „powiedzmy i to na zaletę wychowania fizycznego, że jego wpływ tak jest powszechny, iż żadnego nie przepuszcza wyjątku. Nikt się bez niego obejść nie może. Dobrze kierowane zawsze się uda kiedy tak nazwane wychowanie moralne, nie wszędzie się przyjmie. Bo pominąwszy nawet sam stan umysłu, że przymioty rozumu i serca po wielkiej części od stanu zdrowia i organizacji zależą, a zatem każde wychowanie moralne powinno mieć za podstawę i fundament – fizyczne”

Cele wychowania fizycznego(wg Floriana Znanieckiego):
1) cel higieniczny
- troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń
- zachowanie czystości biologicznej (np. przepisy dotyczące zachowania się matki w czasie ciąży)
2) geneonomiczny
- dążenie do zachowania i utrwalenia pożądanych typów geneonomicznych
3)obyczajowo-estetyczny
- ideał estetyczny jest częścią jej wzoru obyczajowego
- kształcenie określonego:
- typu cielesnego
- ubioru i ozdób wszelkiego rodzaju
- typu kinetycznego (wzorów ruchowego zachowania się)
4) hedonistyczny
- uregulowanie hedonicznego pierwiastka osobowości (jego popędów, upodobań i uczuciowej strony)
- typy hedonistyczne:
- typ bierny ma tendencję do unikania dostępnych przyjemności
tworząc typ ascety
- typ czynny pod wpływem środowiska społecznego używa
przyjemności , uznanych za odpowiednie przez daną społeczność
5) fizyczno-utylitarny
- określone formy wychowania wojownika, rzemieślnika, kandydata do różnych zawodów
- zautomatyzowanie ruchów pożądanych dla danej profesji, a wyeliminowanie elementów zbędnych
6) sportowy
- działalność fizyczna dążąca w swym zakresie do możliwie doskonałych wyników, lecz nie usiłująca wytwarzać żadnych bezpośrednio użytecznych wartości.


Funkcje wychowania fizycznego:

1) STYMULATYWNA (pobudzająca):
· środowisko naturalne nie dysponuje pewnymi bodźcami, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju człowieka, a postęp cywilizacyjny powoduje ograniczenia ruchowe. W związku z tym niezbędne jest wytworzenie sztucznych bodźców poprzez zaaranżowanie odpowiednich sytuacji rzeczywistych lub umodelowanych, które zapewnią jednostce optimum bodźców, które zrekompensują jej ograniczenia ruchowe nałożone przez cywilizację.
· Sztuczne bodźce zawierają się w stworzonych w gimnastyce tzw. ćwiczeń wyrozumowanych (sztucznie skonstruowanych)
· Teoretycznym uzasadnieniem tej funkcji jest prawo do wszelkiego ćwiczenia tj. treningu. Rozwijają się tylko te czynności i organy, które są ćwiczone ( których rozwój jest pobudzany ciągłym strumieniem bodźców) np. dominacja prawej ręki nad lewą u osób praworęcznych. Natomiast wszelkie hamulce powodują zanik czynności i atrofię mięśni.
· Stymulacja to pobudzenie, silnik napędowy procesu wychowania fizycznego, ale ona sama nie przesądza jeszcze o jego kierunku, nie może więc wypełnić całego programu wychowawczego.

2) ADAPTACYJNA (przystosowawcza)
· życie to ciąg procesów adaptacyjnych (min. Do środowiska biogeograficznego, społecznego, do zawodu i zamiłowań pozazawodowych)
· bez prawidłowo wykształconych mechanizmów adaptacyjnych niemożliwe byłoby życie w ciągle zmieniających się warunkach. Skrajnymi przykładami na to są; przetrwanie wojny i okupacji, zdobycie Everestu, czy podbój kosmosu. Jak również bardziej drastycznych form adaptacyjnych np. emigracja ( zmiana środowiska),czy kalectwo (zmiana samej jednostki)
· celem funkcji jest wywarcie poprzez działalność wychowawczą jak największego wpływu na kierunek tego przystosowania .
· Wpływ ten wywierany jest poprzez hartowanie czyli czynne uodpornienie się na wszelkie bodźce zarówno fizyczne jak i psychiczne. Efektem hartowania powinna być wysoka

tolerancja wysiłkowa czyli – kondycja.
· Funkcję adaptacyjną ilustruje również idea politechnizacji, polegająca na opanowaniu przez wychowanka ogólnych zasad pracy i pewnej wiedzy z zakresu techniki. Ma to stanowić przygotowanie do podjęcia przyszłej pracy .
· Znajduje to odbicie w programach szkolnych, które muszą się liczyć z tendencjami cywilizacyjnymi. Postęp techniczny nadaje życiu tempo, za którym nie każdy potrafi nadążyć, co prowadzi do chorób cywilizacyjnych (np. hipokinematoza – schorzenia z niedostatku ruchu fizycznego). Trzeba dostosować, więc motoryczność ludzką do nowego kształtu cywilizacji i silniej związać ja z politechnizacją życia. Dlatego adaptacyjna funkcja kształtuje się historycznie zależnie od aktualnych potrzeb społecznych.
· Chociaż funkcja adaptacyjna wyznacza kierunek procesu wychowawczego, należy pamiętać aby został on stonowany z ogólnowychowawczym programem, ponieważ w przeciwnym wypadku może ulec wypaczeniu , dochodzi wówczas do asymetrii rozwojowej.

3) KOMPENSACYJNA (wyrównawcza)
· kompensacja – zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców, mających równoważyć ślepe działanie zbyt daleko posuniętej adaptacji. (czyli np. wad postawy, asymetrii, jednostronności)
· działa profilaktycznie – poprzez dobór i stosowanie bodźców rozwojowych pod względem jakościowym, które mają przywrócić względną harmonię rozwojową.
· Wychowanie fizyczne ma za zadanie kompensować ruchy i pozycje, do których zmusza dziecko jego tryb życia ( nie tylko na lekcjach wf ale również na innych przedmiotach poprzez praktykowanie tzw. mikropauz – ćwiczeń śródlekcyjnych)

4) KOREKTYWNA (poprawcza)
· Treścią korektywy jest wychowawcza interwencja we wszelkich przypadkach odchyleń rozwojowych, możliwych do zlikwidowania lub złagodzenia środkami wychowawczymi (ćwiczeniem)
· Funkcja korektywna nie zacieśnia się do zabiegów poprawiających postawę ciała , a więc do korekty ortopedycznej. Obejmuje poza działaniami poprawczymi w stosunku do układu statyczno-ruchowego, ale także w stosunku do innych układów organizmu (np. korekty wad mowy, widzenia itd..) oraz do zaburzeń somatycznych (takich jak np.: otyłość, niedorozwoje i opóźnienia motoryczne, nerwice)
· Funkcja korektywna zostaje wcielona wtedy gdy wada zostanie już stwierdzona
 

Treści wychowania fizycznego

W kategoriach praktyki pedagogicznej treść wychowania fizycznego rozbita jest na 3 kręgi formalne Kręgi te tworzą harmonijną całość i pozostają we względnej równowadze, przy czym kręgi zewnętrzne wspierają krąg wewnętrzny.

Na tle schematu trzech kręgów jasno rysuje się rola pedagoga jako:
1. Nauczyciela wychowania fizycznego – choćby przyuczonego
2. Nauczyciela w ogóle
3. Pedagoga działającego w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

1) KRĄG NAJWĘŻSZY – WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO PRZEDMIOT
NAUCZANIA
· uczestniczą w nim wszyscy uczniowie bez względu na sprawność fizyczną i uzdolnienia ruchowe
· polega na nauce i kształtowaniu abecadła ruchowego (ćwiczeń gimnastycznych, gier sportowych, zabaw ruchowych, ćwiczeń o charakterze porządkowym oraz ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych)
· w klasach I – III lekcje wychowania fizycznego prowadzą wychowawcy klas, od klasy IV zajęcia realizują nauczyciele wf
· Program wychowania fizycznego zwrócony jest na trzy zagadnienia:
1) zadania stawiane przed zorganizowanym procesem wychowania fizycznego na tle potrzeb rozwojowych ucznia:
- kierując procesem wychowania fizycznego, nauczyciel musi się liczyć z tzw. warunkami wychowania, które określają dostępność i celowość użycia danych środków i metod. Są to: wiek, płeć, stan zdrowia, warunki morfologiczne
2) środki i metody urzeczywistniania tych zadań
3) materiał ćwiczebny realizowany w ramach lekcji wf
· Program, według którego nauczyciel realizuje wychowanie fizyczne składa się z czterech ogniw:
1) diagnoza (osobnicza, grupowa, środowiskowa)
2) prognoza (rokowanie)
3) dobór środków i metod (ordynacja)
4) ocena wyników

· Zasady metodyki ćwiczeń fizycznych:
1) zasada świadomości
- uczeń, który rozumie cel ćwiczeń i ich praktyczne zastosowanie uczy się szybciej i chętniej
- zaszczepienie potrzeby ruchu
2) zasada aktywności
- czynny i twórczy stosunek ucznia do zajęć
- uwzględnienie zainteresowań uczniów
- podkreślenie wartości osiągniętych wyników
- pobudzenie do osiągania coraz lepszych wyników poprzez wprowadzenie elementu współzawodnictwa
3) zasada poglądowości
- wywołanie wyobrażeń ruchowych
- wzbudzanie chęci ich naśladownictwa
4) zasada systematyczności
- stopniowanie trudności, od ćwiczeń łatwiejszych do bardziej złożonych
- wprowadzanie elementów znanych na bazie elementów nieznanych
5) zasada przystępności
- materiał ćwiczebny musi być dostosowany do poziomu rozwoju motorycznego i wydolności organizmu ucznia oraz jego płci i wieku
6) zasada trwałości
- utrwalenie wyników nauczania
- zdobyte nawyki ruchowe muszą zostać doprowadzone do perfekcji

· Funkcje oceny w wychowaniu fizycznym:
a) dydaktyczna :
o potrzeba stałego informowania nauczyciela i ucznia o stopniu realizacji celów wytyczonych przez program nauczania
o diagnoza pedagogiczna, która ułatwi dobór i korektę stosowanych środków
b) wychowawcza :
o samodoskonalenie- kontrola i ocena zaspokaja potrzebę poznania własnej wartości i samopotwierdzenia ucznia

c) społeczna :
o ocena jest istotnym czynnikiem kształtującym wzajemne stosunki między jednostką a zespołem klasowym
o ułatwia uczniowi dobór przyszłej pracy i kierunku studiów

2) KRĄG POŚREDNI - WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO KOMPLEKS ZAGADNIEŃ ZDROWOTNO-WYCHOWAWCZYCH W SZKOLE
· realizację zapewnia całe grono pedagogiczne wspierane przez szkolną służbę zdrowia
· należą do niego wszelkie przejawy troski o prawidłowy rozwój wychowanków
· krąg obejmuje :
- ćwiczenia śródlekcyjne - tzw. mikropauzy i racjonalna organizacja przerw międzylekcyjnych
- czuwanie nad prawidłową postawą ciała uczniów na zajęciach
- rozwijanie zainteresowań uczniów kulturą fizyczną, postaciami sławnych sportowców, ideą olimpijską
- relaks – trening metodą aktywnego wypoczynku porzez rozluźnienie mięśniowe oraz zmniejszenie do minimum aktywności myślowej ( techniki relaksacyjne rzadko jednak są praktykowane w szkołach)
· szczególną rolę w tym kręgu odgrywają mikropauzy, służą one:
- odprężeniu nerwowo-psychicznemu
- ożywieniu funkcji wegetatywnych
- korekcji postawy ciała poprzez rozciągnięcie mięśni
- odciążeniu analizatora słuchowego i wzrokowego
- wyrobieniu nawyków przerw na aktywny wypoczynek w toku pracy umysłowej

3) KRĄG NAJSZERSZY – WYCHOWANIE FIZYCZNE POZALEKCYJNE I POZASZKOLNE

· obejmuje typowe dla wychowania fizycznego instytucje i formy pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej, które wzbogacają zakres oddziaływań fizyczno-wychowawczych
· w tym kręgu znajduje się działalność:
- Szkolnego Związku Sportowego
- Szkolnych oraz międzyszkolnych klubów sportowych zrzeszających uczniów uzdolnionych sportowo, uczestniczących w systemie współzawodnictwa sportowego ( kółka, sks-y itp.)
- Pozaszkolne kluby sportowe
- Klasy i szkoły sportowe
- Pozalekcyjne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne
- Wszelkie formy rekreacji

Wychowanie wielokulturowe

Kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. Ludzie jako gatunek stworzyli kulturę, zatem każde dziecko wychowywane jest w jakimś jej kontekście. Nauka dziecka i przystosowanie do życia wśród innych ludzi są zawsze, mniej lub bardziej, nacechowane elementami danej kultury np. środowiska rodzinnego, szkoły itd.

·         Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem „narzędzi intelektualnej adaptacji”. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.

·         Wychowanie w społeczeństwie uczy także, jak sobie radzić z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Dziecko nie pozostaje zdane jedynie na siebie. Uczy się szukać różnych alternatyw przy współpracy z innymi — nauczycielami, rodzicami, kolegami. Nabiera przez to społecznych doświadczeń.

·         Na początku, osoba wprowadzająca dziecko w świat interakcji z innymi ludźmi, jest całkowicie odpowiedzialna za nauczanie, w jaki sposób radzić sobie z problemami. Jednak w konsekwencji, w toku rozwoju, odpowiedzialność ta przechodzi na dziecko, które musi nauczyć się żyć wśród innych ludzi.

·         Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany „z zewnątrz”, czyli z otaczającego świata. Staje się on ...