teoria_wychowania.doc

1.     Przedmiot teorii wychowania.

W wąskim zakresie:

Głównym przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się.

W szerokim zakresie:

Teoria wychowania w szerokim zakresie zajmuje się:

- formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak normy, ideały, dezyderaty moralne głoszone w filozofii, religii, aksjologii i etyce;

- projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania, jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości;

- różnymi czynnikami – zwłaszcza psychospołecznymi – warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się m.in. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem;

2.     Funkcje teorii wychowania

Według Tchórzowskiego:

Do funkcji teorii wychowania zalicza:
- Funkcję generalizującą polegającą na porządkowaniu, systematyzowaniu, łączeniu wchodzących w jej skład twierdzeń i sądów w pewną logiczną całość;
- Funkcję deskryptywną, która wyraża się rzetelnym opisem badanej rzeczywistości społecznej, która obejmujemy pojęciem wychowania i jego pochodnymi i jej wyjaśnieniem;
- Funkcję komunikatywną, dzięki której teoria wychowania dostarcza istotnie ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowawczej za pomocą języka, aparatury pojęciowej, która jest zrozumiała przynajmniej tym, którzy uprawiają teorię wychowania lub inne nauki o wychowaniu;
- Funkcję praktyczną polegającą na tym, że głoszone twierdzenia charakteryzują się społeczną użytecznością;
- Funkcję heurystyczną, która pozwala na formułowanie nowych problemów i hipotez w świecie przyjętych ustaleń i twierdzeń teoretycznych.
- Funkcję prognostyczną, która pozwala w obrębie teorii wychowania na różnego rodzaju przewidywania dotyczące faktów i zjawisk, którymi ona się zajmuje;
- Funkcję ewaluatywną, wyrażającą się tym, że na gruncie teorii wychowania dokonuje/poddaje się ocenie zjawiska i fakty badane przez nią z punktu widzenia określonego systemu wartości.

3. Orientacje badawcze w teorii wychowania

Orientacja badawcza: sposób interpretowania zjawisk, wyjaśniania procesów (społecznych) u podłoża, którego leży określona nauka.
1.Orientacja socjologiczna: jej podłożem jest socjologia, a w niej socjologiczna koncepcja człowieka. Człowiek to byt społeczny, musi wychowywać się w grupie społ. Wychowanie człowieka wykonuje się w jakimś środowisku. Wychowanie jest zdeterminowane środowiskowo;
Elementy wpływające na to wychowanie:
-inni ludzie; -sytuacje, w których uczestniczymy; -zdarzenia które się obserwuje; -role które się pełni; -czas i miejsce;
2.Orientacja psychologiczna: jej podłożem jest psychologia a w niej psychologiczna koncepcja człowieka.
1-osoby znaczące np.: rodzic, na-ciel, rówieśnik, idol; człowiek wychowuje się przez naśladownictwo osób znaczących; tu spotykamy modelowanie: naśladownictwo cech zew osoby znaczącej; identyfikacja: naśladownictwo cech wewnętrznych(poglądy);
2-wpływ grupy: jest związany z potrzebami psychologicznymi bezpieczeństwa i uznania społ.; udział w grupie daje jednostce odczucie stabilizacji, bezpieczeństwa i akceptacji
3-kontrola społeczna: jednostka uczestnicząc w życiu społ. działa w sposób zgodny ze standardami społecznymi; pomimo tego ze odchodzenie od tych standardów nie grozi surowa karą.
4.kara i nagroda
5.pełnienie roli społecznej:

3.Orientacja normatywna: jej podłożem jest jakaś ideologia
a)normatywno-ideologiczna: źródłem jest jakaś ideologia, która wpływa na to jak się zachowuje
b)normatywno-ideofilozoficzna
personalizm: każda istota ludzka jest ważna; Wychowanie personalistyczne

4.Orientacja eklektyczna: tu znajdziemy poglądy i stanowiska dotyczące wychowania, które:
a)nie maja jednego, wspólnego źródła
b)stanowią swoistą mieszankę wcześniej omówionych orientacji
c)stanowią tzw. dyskurs edukacyjny: rozmowa na określony temat dotyczących wychowania, która odbywa się nie bezpośrednio lecz poprzez publikacje naukowe

4. Wychowanie w wąskim i szerokim ujęciu.

Wychowanie w ujęciu szerokim:

Pod pojęciem wychowania rozumiemy oddziaływania, które obejmują sferę uczuciową, umysłową, motywacyjną. Przedmiotem wychowania jest ogół procesów i właściwości psychicznych, tj. procesy intelektualne (odnoszące się do zdolności myślenia), procesy wolicjonalne (odnoszące się do woli człowieka), procesy emocjonalne (sfera uczuciowa człowieka, pewien emocjonalny sposób reagowania na świat).

Wychowanie w ujęciu wąskim:

Pojęcie wychowania sprowadza się do funkcji ukształtowania charakteru/osobowości. Jest to dokonywanie zmian charakterologicznych w osobowości wychowanka, wprowadzanie wychowanka w świat wartości. Istotnym elementem jest wrażliwość na preferowanie lub niepożądanie pewnych wartości.

5. Właściwości ( cechy) wychowania według Łobockiego.

Wychowanie jako zjawisko społeczne oznacza, że występuje w zbiorowości człowieka i jest równocześnie funkcją życia społecznego. Tak rozumiane wychowanie cechuje:
- złożoność – odnosi się do zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań wychowania
- intencjonalność – dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca realizować w wyniku organizowanej działalności wychowawczej
- interakcyjność – oznacza współdziałanie wychowawcy z wychowankiem, musi być charakter dwustronny
- relatywność – odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych
- długotrwałość – oznacza, że każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma doniosłe znaczenie dla ciągłego pogłębiania i przetrwania osiągniętych wyników. Brak systematyczności może doprowadzić do zaprzepaszczenia tego co już się osiągnęło, jak również do cofnięcia się w rozwoju społeczno – moralnym wychowanków.

6. Wychowanie a inne zjawiska i procesy społeczne.

SOCJALIZACJA A WYCHOWANIE:
Socjalizacja – przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie poprzez udział w grupach społecznych i ich kulturze.
Socjalizacja uczy współżycia ze społeczeństwem, uczy pełnienia ról społecznych, norm, uczy panowania nad emocjami, popędami, wpaja człowiekowi aspiracje, daje mu kwalifikacje, sprawności, umiejętności techniczne. Prowadzi do konformizmu (życia w zgodzie z przyjętymi zasadami, zachowania zgodnego z oczekiwaniami społecznymi)
Jeżeli w działaniach społecznych dominuje akomodacja i aproksymacja to mamy do czynienia z socjalizacją.
Każda socjalizacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją.
Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w ujęciu szerokim
Każde wychowanie w wąskim znaczeniu jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem w wąskim znaczeniu
Socjalizacja jest nadrzędna w stosunku do wychowania w wąskim znaczeniu.

EDUKACJA – WYCHOWANIE
Edukacja – ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie, w otoczeniu – z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi. Dziesięciościan edukacji według Kwiecińskiego: globalizacja, etatyzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, socjalizacja, polityzacja, inkulturacja i personalizacja, wychowanie i jurydyfikacja, kształcenie i humanizacja, hominizacja,
Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją.
Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji.

UCZENIE SIĘ – proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot wiadomości, umiejętności, nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (przyrodniczej, społecznej, kulturowej i technicznej).

KSZTAŁCENIE – proces przekazywania uczniom określonego zawodu, wiadomości, umiejętności, nawyków, dorobienia się własnych poglądów, przekonań. Celem jest przygotowanie do zawodu.
Kształcenie = uczenie się + nauczanie + wychowanie. (Bezwińska)

OPIEKA – wspomaganie, wspieranie człowieka w rozwoju. Dzięki opiece zapewnia się prawidłowe warunki wychowawcze. Opieka i wychowanie wzajemnie przenikają się. (Łobocki).
Rodzaje opieki:
- materialna
- moralna
- zdrowotna
- prawna
- wychowawcza
Dąbrowski kwestionuje związek opieki z wychowaniem. Uważa, że są to odmienne rodzaje działalności człowieka. Opieka zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego, a wychowanie to przekazywanie dorobku kulturowego. Opieka to działanie pierwotne w rozwoju filio – ontogenetycznym. Działania opieki wyprzedzają i regulują czynności wychowawcze – treści działania opiekuńczego stosuje się do pewnych osób: upośledzonych, niedołężnych i nieuleczalnie chorych.

SAMOWYCHOWANIE – czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek sam wybiera sobie cele i wartości.
Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi. Nierównowaga występuje wówczas, kiedy jednostka odczuwa konflikt między pragnieniami a powinnościami, między zachciankami a normami regulującymi współżycie ludzkie. Może ona powstać również pod wpływem różnic dostrzeganych między „ja” idealnym a „ja” realnym. Nierównowaga wywołuje potrzebę regulowania swego stosunku z otoczeniem oraz potrzebę osiągnięcia w życiu wybranych wartości. Potrzeby te stają się punktem aktywności samowychowawczej.
Strukturę samowychowawczą tworzą następujące elementy:
- wybór wzoru (cel, który podmiot chce osiągnąć) – człowiek wytwarza idealne „ja” wzór osobowy, który chce osiągnąć
- analiza sytuacji – podmiot wybiera wzór i dąży do jego osiągnięcia analizując różne sytuacje, w jakich go można realizować
- autoocena – na obraz autooceny składają się: wiedza o sobie, normalne stany wewnętrzne, właściwości podmiotu, relacje między podmiotem a innymi ludźmi. Autoocena jest zjawiskiem zmiennym, człowiek podnosi jej poziom pod wpływem powodzeń udanego działania, zaś obniża poziom pod wpływem niepowodzeń.
- podjęcie decyzji
- kierowanie sobą w dążeniu do osiągnięcia celu – dzieci w wieku 10 – 11 lat stają się zdolne do kierowania sobą w realizacji trudnych zadań. Dziecko zaczyna postępować według autonomicznych zasad moralnych i można dopatrywać się świadomego samowychowania.
- autokontrola – porównanie osiągnięć z zamiarami. Zbliżanie się do obranego wzoru dostarcza zadowolenia, zaś oddalanie – niezadowolenie.

7. Pojęcie i charakterystyka kategorii teleologicznych. ( cele wychowania, autorytet, ideał wychowawczy, wzór osobowy)

Cele wychowania to normy postulujące określone stany rzeczy, czyli standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Określają one pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie.

Można wyróżnić cztery grupy celów:

1)       cele kreatywne: „wywołać...”, „ukształtować...” (np. nowe zainteresowania lub przekonania).

2)       cele optymalizujące: „zwiększyć...”, „wzmóc...”, „poszerzyć...” (np. zaangażowanie).

3)       cele minimalizujące: „osłabić...”, „ograniczyć...”

4)       cele korekcyjne: „przekształcić...”, „zmienić...”

Autorytet:

W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;

2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;

3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;

4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;

5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;

Autorytet może oddziaływać wyzwalająco bądź ujarzmiająco. Autorytet wyzwalający inspiruje i konstruktywnie wpływa na postępowanie osób, mobilizując je do inicjatywy i podejmowania samodzielnych działań, stymulując ich zapał, wyobraźnię i intelekt, czy pomagając im w osiąganiu cywilnej odwagi i krytycznej wiedzy.. Autorytet ujarzmiający pochodzi nie tyle z osobistych zalet czy zasług, ile z wygórowanych ambicji i żądzy władzy jego "dysponenta" dążącego do podporządkowania sobie wychowanków poprzez stosowanie aparatu przymusu i ustanawianie arbitralnych zakazów bądź nakazów..

Ideał wychowawczy – jako idealny wzorzec postępowania moralnego ludzi stanowi najwyższy cel działania wychowawczego. Nazywany bywa też ideałem wychowawczym lub osobowym. Obejmuje on rejestr pożądanych właściwości moralnych przedstawianych w bardzo ogólnych wymiarach w sposób abstrakcyjny i uniwersalny, bez odnoszenia do konkretnych sytuacji. Można też powiedzieć, że jest to zbiór naczelnych celów wychowania, czyli podstawowych ogólnych dyspozycji osobowościowych jednostki. Ideał taki jest wzorem perspektywicznym. Niemal w każdej epoce i w poszczególnych kręgach kulturowo-społecznych występował i występuje swoisty dla nich ideał moralny.

Wzór osobowy – ideał moralny nie ma większej mocy oddziaływania wychowawczego, dopiero dzięki ukazaniu go w postaci bardziej konkretnej może stać się jednym z czynników regulujących zachowanie wychowanków. Ideał ten jest przeznaczony dla wychowawcy ponieważ pomaga mu wyznaczać cele i zadania wychowania a wzór osobowy ma służyć wychowankom, bo dzięki temu można zmobilizować ich do konkretnych działań. Wzorami są więc konkretne jednostki, ludzie, których zachowanie jest aprobowane społecznie, które stają się przedmiotem uwielbienia, mogą to być osoby żyjące współcześnie znane z historii, a nawet będące fikcją literacką. Wzór osobowy zawsze odnosi się do konkretnych zachowań i dlatego bardziej przemawia do dzieci i młodzieży. Nie zawsze jest uosobieniem wartości uznawanych społecznie. Zdarza się, że zawiera wiele cech negatywnych. Ze względu na różnorodność zainteresowań ludzkich różne mogą być wzory osobowe, wzory te bowiem wzajemnie się uzupełniają i wzbogacają. Wzory osobowe mają dużą siłę motywacyjną. Urabianie dzieci i młodzieży nie powinno polegać wyłącznie na przekazywaniu im wiedzy na ten temat.

8. Funkcje celów wychowania, autorytetów i wzorów osobowych.

FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA

1.      Cele stanowią punkt odniesienia, do którego w procesie dydaktyczno-wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia.

2.      Cele mają znaczenie regulacyjne, zabezpieczają przed nadmiernym rozbudowaniem środków.

3.      Cele spełniają funkcję organizującą wobec treści, metod, form organizacyjnych, kształcenia nauczycieli i przedmiotu badań oświatowych.

4.      Cele mają charakter koordynujący. Są integrujące i mobilizujące, pobudzają entuzjazm, jeśli są celami autentycznymi i atrakcyjnymi.

5.      Cele pełnią funkcję prospektywną, przepowiadają i przenoszą w przyszłość taką, jakiej pragniemy. Przenoszą w dzień jutrzejszy, inspirują dzień dzisiejszy.

6.      Cele zapewniają trwałość wartości. Należą do przeszłości, dnia dzisiejszego i przyszłości. Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa.

Rolę celów sprowadza się do trzech funkcji:  wyodrębniającej,  strukturalizującej (modelującej) i funkcji kontrolnej.

Wg A. Góryckiej:

·        Funkcja wyodrębniająca - wyróżnienie celu swoistego dla danych procesów wychowawczych

·        Funkcja strukturalizująca – modelująca całokształt procesu wychowawczego, polegająca na odpowiednim dobraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednio dobranych celów wychowania

·        Funkcja kontrolna – sprowadzająca się do oceny uzyskanego wyniku

Funkcje autorytetów:

Funkcja integracyjna – występuje wtedy, gdy w zakres wartości manifestowanych przez autorytet, wchodzą te, które akceptowane są przez całe społeczeństwo. Jednoczy on, bowiem społeczeństwo skupiając jego uwagę w jednym, wspólnym dla całego społeczeństwa.

Funkcja dezintegracyjna – występuje w sytuacji, gdy autorytet oparty jest na wartościach uznawanych i akceptowanych tylko przez pewną część społeczeństwa. Powoduje to, bowiem, że pozostała część społeczeństwa uznaje inny autorytet.

Funkcja selekcyjna – polega na manifestowaniu, propagowaniu określonych wartości. Mogą to być wartości postępowe, jak i zdecydowanie regresywne. Zwykle w interesie dominującej grupy w danej społeczności leży określenie, które wartości mają być rozpowszechnione, utrwalone i rozwijane, a funkcjonowanie, których należy zminimalizować lub całkowicie wykluczyć.

Funkcja jako kryterium prawdziwości autorytetu – odwoływanie się do zdania autorytetów w poszczególnych dziedzinach życia może być koniecznością lecz może wynikać również z innych powodów. Z dogmatycznego sposobu myślenia czyli ujmowania obiektywnej rzeczywistości na podstawie martwej formuły; z konformizmu wynikającego z takich sytuacji, w których nie popłaca samodzielność myślenia, a także z konieczności życiowej spowodowanej daleko idącą specjalizacją – trzeba wierzyć różnym ekspertom, fachowcom.

9. Pojecie wartości i sposoby ich istnienia.

W teorii wychowania przez wartość rozumie się to wszystko, co uważa się za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich.

Sposoby istnienia wartości:

O istnieniu wartości mówi się w dwóch przeciwstawnych teoriach – obiektywistycznej i subiektywistycznej.

...