Madagaskar Okrutny Czarodziej.pdf

Arkady Fiedler –

Madagaskar okrutny

czarodziej

MADZUNGA: Wśród Sakalawów Północy

Zmieniło sią na Oceanie Indyjskim

To już nie to, co było dawniej. Jak ogromnie świat się zmienił w rejonie Oceanu Indyjskiego, doznałem

na własnej skórze na francuskim statku. Miałem niezłą zabawę.

Z Dar es-Salam płynąłem do Madzungi w klasie turystycznej. Dawniej pasażerowie tej klasy mieli się

dobrze, czuli się jak u Pana Boga za piecem, otaczano ich wygodą i szacunkiem. Dziś linia okrętowa,

„Messageries Maritimes", pobierała stosunkowo nie mniejszą niż dawniej opłatę, ale poświęcała tych

pasażerów duchowi nowych czasów. Rzucała ich na żer ambicjom Trzeciego Świata. Ratowała jakieś

dywidendy czy racje stanu.

Więc wygodę i szacunek dla klasy turystycznej diabli wzięli w Moroni, porcie wysp Komoryjskich.

Podniecona chmara dwustu czy iluś świeżych pasażerów trzeciej i czwartej klasy wpadła tu na statek,

by jechać z nami na Madagaskar. Byli ciemnoskórzy, rozkrzyczani, spoceni, namiętnie ruchliwi i

zaborczy. Z bezwzględnością nowych zdobywców wdarli się na pokład klasy turystycznej i okupowali

jej teren do końca podróży. Włóczyli się po naszych korytarzach, natarczywie otwierali drzwi do kabin,

zazie-rali do środka i budzili pasażerów z poobiedniej drzemki. Nikt ich nie przeganiał, wszyscy ich

znosili. Załoga statku nie mieszała się.

Podróżni klasy turystycznej oburzali się, ale niewiele im to pomagało. Byli to Francuzi o średnich

zarobkach i dziwili się pobłażliwości załogi.

Ja się nie dziwiłem: przecież służyliśmy do tego, żeby ludzie z Komorów, wysp należących wciąż

niezmiennie do Francji, czuli się nam równi, i żeby jednocześnie ludzie uprzywilejowani, pasażerowie

pierwszej klasy, tuzy i szyszki, zaznawali wciąż jeszcze wygody i spokoju. Spokoju tu na statku i

potem tam na lądzie.

Następnego dnia pod wieczór dopłynęliśmy do Madzungi. Port, malowniczy o tej porze dnia, czarował

nas powiewną linią białych budynków i wdziękiem wysmukłych palm, ale na statku mieliśmy piekiełko i

czaru nie odczuwaliśmy.

Kto z klasy turystycznej chciał się dostać na ląd, musiał przejść na statku przez kontrolę paszportów,

lecz do tej kontroli tłoczyło się już dwustu niepohamowanych pasażerów z trzeciej i czwartej klasy.

Panował okropny bezład, kolejki nie było, wszystkie krzepkie ciemne ciała pchały co sił do przodu,

srogo ugniatając siebie, a jeszcze srożej białych pasażerów z klasy turystycznej. Dostałem się w taki

ścisk, że nie mogłem rękami ruszać i ledwo oddychałem. Byłem uwięziony ciałami ludzkimi.

Po zawziętych minach otaczających mnie Komoryjczyków miarkowałem, że dusili mnie z rozmysłem.

Oto dostali białych ludzi między siebie i odgrywali się na nich. O kilka kroków ode mnie tak samo

męczyli młodego misjonarza, wracającego z urlopu na Madagaskar. Poczciwy pere usiłował w tłoku

się uśmiechać, ale błędne oczy wychodziły mu z orbit. Za kilka wieków poniewierki i żyłowania

kolorowy człowiek odpłacał się białemu i jakoś nie miałem mu tego za złe, że mi miażdżył klatkę

piersiową. Pokutowałem za winy popełniane do niedawna przez ludzi białych jak ja.

Mój ciemny sąsiad z prawego boku miał zakazaną gębę i niewątpliwie nadużywał słusznego prawa

zemsty. W ciżbie było duszno i gorąco, pociliśmy się wszyscy i pocił się mój sąsiad. Więc kapiący mu

z czoła, z nosa i z brody pot ocierał o moje ramię, a robił to rzetelnie, z pasją.

Niestety miałem na sobie jasnopopielatą marynarkę, w której chciałem przedstawiać się w

ministerstwach w Tananariwie, toteż smutkiem napełniała mnie rosnąca na ramieniu plama potu i bru-

du od nie mytej twarzy. I nie było od tego ucieczki: nie mogłem odsunąć się ani o cal od sąsiada, a

CZĘŚĆ PIERWSZA

prosić go, żeby mnie nie brudził, byłoby prowokacyjnym dolewaniem oliwy do ognia.

Naraz przyszło mi parsknąć wesołym śmiechem i spojrzeć na sąsiada inaczej, przyjaźnie: z tym

wycieraniem zroszonego czoła kosztem białego człowieka cudacznie wyrastał szelma na jakiś

zgryźliwy symbol, głupi, bo głupi, ale symbol, i już nawet nie widziałem u niego niezdarzonej gęby, a

okropny ścisk w tym tłumie wydawał się słusznym pokłosiem dawnych grzechów. Biały nokutnik

musiał przepychać się przez czyściec, by wejść do raju.

Bajdy Marka Pola

Do raju?... Niech i tak będzie.

Przypomniało mi to Marka Pola. Ów wenecjański zuch, największy w średniowieczu podróżnik, w

drugiej połowie XIII wieku odbywający podróż na Daleki Wschód, skrzętnie rejestrował wszystko, co

widział i słyszał po drodze. Tak powstało jego wiekopomne dzieło Opisanie świata, najbardziej

porywająca — według słów J.L. Bakera w książce Odkrycia i wyprawy geograficzne — opowieść

podróżnicza, która nie ma sobie równej w całej literaturze światowej i nigdy nie straci wartości. A

chociaż Marko Polo Madagaskaru sam nie zwiedził, dał o wyspie, nazwanej przez niego Mogelasio,

ciekawy, a szumny opis:

„Jest wyspą leżącą na południe i na południowy zachód w odległości około tysiąca mil od Sokotry.

Mieszkańcy są Saracenami i czczą Mahometa... Wiedzcie, że ta wyspa jest jedną z najważniejszych i

największych na świecie. Obwodu bowiem liczy około cztery tysiące mil. Mieszkańcy żyją z handlu i

rękodzieła. Powiadam wam, że na tej wyspie żyje więcej zwierząt niż w innych okolicach. I wiedzcie,

że w całym świecie nie sprzedaje się i nie kupuje tyle kłów słoniowych co na tej wyspie i na wyspie

Zan-zibar. I wiedzcie, że na wyspie tej jedzą jedynie mięso wielbłądzie. I wiedzcie, że dziennie tyle

tam ich zabijają, że nikt nie uwierzy, kto usłyszy o tym, a nie widział... Wiedzcie też, że na wyspie tej

znajdują się drzewa sandałowe czerwone, tak wielkie jak drzewa naszych krajów. Te drzewa miałyby

wielką wartość w innych krajach, lecz oni używają ich na opał, jak my naszych drzew leśnych...

„Mają wiele ambry, gdyż na morzach tych jest wielka obfitość waleni i kaszalotów. I z połowu owych

waleni i kaszalotów uzyskują ambrę w znacznej ilości. Wiedzcie bowiem, że wieloryby dają ambrę...

Żyją tam lamparty i rysie, lwów jest tam niezmierzona liczba. Innych zwierząt jest tam pod dostatkiem,

jak kozłów, jeleni, danieli oraz im podobnych. Bogate są polowania na ptactwo. Żyją tam bardzo

wielkie strusie...

„Przybijają tu okręty z przeróżnymi towarami — a są tam złotogłowy i jedwabne tkaniny rozmaitego

gatunku, i wielorakie inne rzeczy — i wszystkie tu sprzedają lub wymieniają na płody owej wyspy...

Powiadam wam, że kupcy tam zyski mają i zdobywają wielkie majątki...

„I wiedzcie, że zaiste na owych rozlicznych wyspach, leżących na południu, żyje — jak opowiadają

ludzie — ptak Ruk... Nieprawdą jest, jakoby był na poły lwem, a na poły ptakiem, lecz mówią ci, którzy

go oglądali, że jest całkiem taki jak orzeł, lecz ponad miarę olbrzymi... Opowiadają, że jest tak wielki i

tak potężny, że w szponach swoich uniesie słonia i porywa go wysoko w powietrze, następnie

opuszcza go na ziemię, tak że się całkiem gruchoce. Wówczas ptaki rozdziobują go, pożerają i żywią

się nim... Skrzydła ich mają trzydzieści kroków rozpiętości... Wysłańcy wracając, przynieśli Wielkiemu

Chanowi jedno pióro ze skrzydła owego ptaka, które ja, Marko Polo, zmierzyłem i przekonałem się, że

jest długie na dziewięćdziesiąt piędzi; trzon zaś owego pióra miał obwodu dwie pięści mojej ręki...

Mieszkańcy wyspy ptaka zowią skałą — Ruk...

„Opowiadali też, że dziki są tam wielkości bawołu i żyją tam żyrafy oraz dzikie osły... Dziwnie o tym

słuchać, a jeszcze dziwniej patrzeć na to..."

Opisanie świata zdobyło sobie wielką sławę. Przez dwa bite wieki nie było w Europie innego dzieła tak

wziętego, które by tak urzekająco prawiło o dalekich krajach na wschodzie. Ludzie, rzecz prosta,

ulegali urokowi. Królowie i giermkowie, zbrodniarze i święci, awanturnicy i pionierzy, zaborcy i

misjonarze, mistycy i ludzie czynu wpadali w Europie w zachwyt, snuli plany, roili. Przyszłe wieki

zdzierały zasłonę tajemnic, ujawniały bzdury w opisach Marka Polo, kłam zadawały mrzonkom, ale

rzecz dziwna i znamienna, Madagaskar najdłużej zachował rozgłos „jednej z najważniejszych wysp na

świecie" i nie chciał tracić tego miana.

Nie chciał odsłaniać prawdziwego oblicza — i to chyba do dnia dzisiejszego. Chciał pozostać wciąż

wabiącym rajem.

Madzunga, miasto krokodyla i baobabu

Więc z tłocznego czyśćca na francuskim statku przepchałem się poprzez malgaskie cło do miasta

Madzungi niby do raju. Chociaż to jeszcze pytanie, czy do raju.

W Madzundze zamieszkałem w „Nouvel Hotel" niedaleko portu, a w hotelu i w jego okolicy w pewnych

godzinach dnia straszny roznosił się odór. Miły właściciel, Pagoulatos, wyjaśnił mi, że to tylko przypływ

morza wpychał z powrotem do miejskich kanałów fekalia spływające z miasta do zatoki — i tym mnie

uspokoił. Ostatecznie dostojne kroniki nie wspominały, jak w raju pachniało, więc mógł to być i raj.

Madzunga, leżąca na północno-zachodnim wybrzeżu wyspy, u ujścia potężnej Betsiboki, drugi na

wyspie port po Tamatawie — była punktem wyjścia w 1895 roku francuskiej wyprawy wojennej, która

podbiła Madagaskar. Stąd różne o tym mieście powstawały zdania wśród Francuzów, zależne od

nastroju ducha, stanu wątroby i przekonań politycznych tego, który zdania owe wygła-szał. Więc

niektórzy chwalili wniebogłosy, że to siedlisko szczęścia i kwiatów, że tonie w uśmiechach, że do

marzeń usposabia; inni, że tu nuda, kurz, smród, skwar i najpaskudniejsza na świecie dziura.

Mnie Madzunga się podobała, bo dwadzieścia osiem lat temu na podwórzu u pewnego hinduskiego

kupca zobaczyłem tu wypchanego krokodyla-giganta, siedmiometrowego potwora. Bestia miała

obleśnie błogi grymas na wrednym pysku, nękający mnie długo potem w różnych snach, i

makabrycznych, i nieprzyzwoitych.

Inną imponującą osobliwością Madzungi był jej słynny na Ocean Indyjski baobab. Najpotężniejszy na

Madagaskarze i zapewne w całej Afryce, więc chyba największy na ziemi, miał pień o obwodzie

kilkudziesięciu metrów i można było dopatrywać się w nim wszystkiego, lecz najmniej drzewa.

Porównywano go już z przeróżnymi rzeczami i stworami, byleby były olbrzymie a krę-pe, więc

najczęściej z mamutem, ale to za mało: to był superma-mut.

Baobab nic się nie zmienił od dwudziestu ośmiu lat, stał znowu bez liści, napuszał się w pobliżu

oceanu u wylotu alei noszącej chwalebnie (czy politycznie?) tę samą co dawniej nazwę: Avenue de

France, i przypominał mi Fryderyka Schnacka. Ów niemiecki pisarz, jak zresztą każdy inny tu

podróżnik (nie wyłączając A. F.), pisał o baobabie wzruszonym piórem, a że Schnack był uroczym

wielbicielem motyli, kwiatów i niewinnych dziewic, bardzo go lubiłem.

Ów baobab stanowił niezawodnie symbol wieczności, ale musiał służyć także doczesnym celom.

Przybili mu do czcigodnej kory dwa plakaty: jeden zapowiadał mające się odbyć teatralne przed-

stawienie „Judasy", zapewne jakiegoś zespołu amatorskiego, drugi plakat był jeszcze ważniejszy, bo

zapraszał na mecz piłki nożnej, ój, Judasy, Judasy! Ale ci malgascy judasy przynajmniej nie wycinali

kory, jak to czynili obywatele rogalińscy z tysiącletnimi dębami nad Wartą: raz koło Wielkanocy ludzie

z Rogalinka potrzebowali paliwa do wędzenia szynek, więc brali je ze sławnych dębów.

Madzunga, licząca blisko pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców, była uderzającym zbiorowiskiem wielu

ludów, ras i odcieni skóry, ale główne piętno nadawali jej nie Malgasze, lecz Hindusi, którzy opanowali

handel i rzemiosło. Nie zawsze tak było. Dawnymi czasy Arabowie z wysp Komoryjskich, z Zanzibaru i

nawet z Arabii ściągali licznie do ujścia rzeki Betsiboki, zakładali tu faktorie handlowe i byli ważnymi

pośrednikami między szerokim światem a ludnością malgaską. Gdy pod koniec siedemnastego wieku

Sakalawowie, przybywający jako zdobywcy z południa, stwarzali tu swe rozległe królestwo Boina,

kupcy arabscy byli im wielką pomocą. Towary, które wojacy od Arabów dostawali, a zwłaszcza

strzelby i amunicja, dawały im przewagę nad innymi szczepami. Był okres, kiedy nawet dalecy

Merinowie, później tak dumny i zwycięski naród, musieli składać Sakalawom hołd i daninę.

Więc przypuszczalnie rzutkim Arabom zawdzięczała Madzunga swe powstanie, ale tradycja

Sakalawów inne dawała wyjaśnienie tych początków. Mianowicie ich król Andriamandisoarivo w swym

zwycięskim pochodzie z południa doszedłszy nad brzegi Betsiboki, ujrzał przed sobą potężną rzekę

pełną wirów i krokodyli, i w mężnym sercu nieco się zatrwożył. Chcąc się przekonać, czy Zanahary,

najwyższe bóstwo Malgaszów, wciąż sprzyjało jego wyprawie, król postanowił poświęcić swą

najulubieńszą córkę. Więc kazał zbudować kruchą tratwę i na niej puścił dziewczynkę na rzekę. Jego

ludzie, zdjęci miłosierdziem — jak to zwykle bywało w takich procedurach — błagali go, by tego nie

czynił, ale oczywiście błagali daremnie, bo był to władca niezłomny.

Bóstwo okazało się przychylne. Mała księżniczka wyszła cało z próby boskiej i szczęśliwie wylądowała

po drugiej stronie Betsiboki u jej ujścia do morza. Uradowani król i jego Sakalawowie przepłynęli rzekę

i w miejscu lądowania królewskiej córki założyli miasto; a pewni poparcia boskiego, pokonali szczepy

na północy i na wschodzie i stworzyli potężne królestwo Boina.

Miasto nazwali Mudzangayeh czyli Miejscem Boskiego Wyboru, a dziewczynę Andriamihantanarivo

czyli Księżniczką-O-Której-Życie-Tysiące-Się-Modliły. Z biegiem czasu Mudzangayeh przemieniło się

w Madzungę.

Magistrat, smutne przedmieście i uśmiechnięte dziewczyny

Tsiranana, pierwszy prezydent dzisiejszej Republiki Malgaskiej, nie miał co prawda córki, którą by

rzucał na łaskę wirów Betsiboki, ale równie lubił Madzungę i podbijał serca ludzi, żyjących tu na

północy i zachodzie Madagaskaru. Byli to poza Sakalawami głównie jego krajanie ze szczepu

Tsimihetów, żyjący niedaleko w głębi wyspy, więc nie dziw, że w tym swoim mateczniku w prowincji

Madzunga Tsiranana cieszył się mirem jak nikt inny i tu najwięcej dostawał głosów przy wyborach. A

że miał serce wdzięczne i ręka rękę myła, hojnie się odpłacał: w Madzundze wyrastały jak grzyby po

deszczu okazałe budynki, wymierzane nad stan. Płakał ponoć w Tananariwie malgaski minister

finansów, marszczyli czoła francuscy doradcy, ale Tsiranana uparł się w szerokim geście i Madzundze

nie szczędził budowli. Takim magistratem nie mogła poszczycić się nawet Tananariwa i rzecz ludzka,

także nie miała takiego pomnika prezydenta, wznoszącego dumne czoło na placu przed magistratem.

Więc było przyjemnie patrzeć na architektoniczny awans Ma-dzungi i na śmiały gmach magistratu.

Stał na skraju śródmieścia, symbol nowych czasów, będąc niejako zakończeniem kilku szerokich

bulwarów stworzonych przez Francuzów jeszcze w czasach kolonialnych. W magistracie urzędowali

Merinowie z centralnego płaskowyżu i nieliczni Tsimiheci, a najmniej było miejscowych ludzi,

Sakalawów, zatrudnionych jako woźni.

Natomiast o kilkaset metrów za magistratem rozpoczynało się ludne przedmieście Mahabibo, skupisko

brudu, nędzy, chorób i woniejących ścieków. Tu w Mahabibo, w stłoczonych chatach kurnych i w

krzywych budach z blachy po puszkach, gnieździli się wyłącznie Sakalawowie, ostatnia biedota.

Dawni panowie tej ziemi, niezwalczeni ongiś wojownicy, dziś wydziedziczeni i brutalnie wypchnięci ze

swej stolicy na wydmuchowiska, tu dociągali beznadziejnego żywota.

Między Mahabibo a śródmieściem rozciągało się wielkie targowisko, w godzinach porannnych pełne

ruchu, strojnych Malgaszek i wesołości, jak gdyby chciano tutaj powetować smutek sakalaw-skich

chat. Chodziłem między straganami, by fotografować, a na trzeci dzień znano mnie już jak kulawego

psa: kto był brzydki lub źle ubrany, unikał mnie z daleka, natomiast dziewczyny, przystrojone w

barwne lamby kuani, raczej garnęły się i zdjęć nie miały mi za złe.

Były to przeważnie Sakalawki, niektóre wcale ładne, a wszystkie przyodziane w tanie kolorowe

kretony, zapewne cały majątek, jaki posiadały. Na targowisku przeżywały osobliwe chwile, jak gdyby

rodzaj malgaskiego uniesienia. Przez godzinę upajały się radością otoczenia, z tłumem płynęły

rozgwarzoną falą, żyły tu w odrębnym świecie jakiejś małej swej bajki, która się kończyła dopiero, gdy

wracały do ciemnych bud z blachy. Spostrzegałem wyraźnie, że w tej gwarnej godzinie czuły się kimś

innym, niż były w swych chatach; czuły się jak motyle, które z cienia wyfrunęły na słońce, albo jak

tancerki wykonujące czarowny taniec. A że były szczęśliwe i uśmiechnięte i miały barwne kretony na

sobie, chętnie pozwalały się fotografować.

Życiodajny grób

Bywało, że godziłem na ulicy rykszarza i głusząc leciutką rozterkę sumienia, na jego pousse-poussie

wyjeżdżałem za miasto do wiosek sakalawskich. W tych ubogich wioskach nie było zasobnych

sklepów, świątyń ani kościołów, ani świętych kamieni-ołta-rzy, natomiast w niektórych znajdowały się

groby dawnych sakalawskich wodzów i królów. Owe groby stanowiły dla Sakalawów bardzo ważną

rzecz, najważniejszą w ich życiu. Otaczało się je do dziś bezprzykładną czcią, gdyż były to jedyne

ślady i dowody dawnej świetności, po której nic innego nie pozostało.

Najbliższy grób znajdował się w Doana Vovo o trzy kilometry od Madzungi. Wieś, zbudowana na

piaskach, składała się z kilkudziesięciu chatynek skleconych z liści palmowych, a na rozległym placu

ciągnął się wielki, czworoboczny ostrokół o bokach chyba stumetrowych. Za tym płotem, ukryty przed

ludzkim okiem, leżał grób niejakiego Damisary, zapewne niegdyś dużej miary woja. Cała wieś

związana była z istnieniem grobu, wszyscy mieszkańcy tworzyli jego straż honorową, a jako główny

opiekun przedstawił się Hommadi Bacari, właściciel nędznego straganu, Komoryjczyk, ale

sakalawskiego pochodzenia.

Bacari grzecznie mnie prosił, żebym nie podchodził do świętego ostrokołu bliżej niż na kilkadziesiąt

kroków, bo to niepokoiłoby ducha zmarłego. Zaraz też wyjaśnił, że on sam także nie mógł zbliżać się

do grobu, jak tylko w godziwym odzieniu, a teraz był źle ubrany. Kury, ptaki plugawe, uchodziły w

Doana Vovo za fadi, rzecz zakazaną, i nie istniały w wiosce, za to chętnie widziano tu bydło, mające u

Sakalawów cechy istot nadprzyrodzonych. — Niestety — westchnął Bacari — ludzie są ubodzy i po-

siadają mało bydła.

Podczas tej rozmowy mieszkańcy zaczęli się schodzić i stając dokoła nas, przyglądali się białemu

gościowi z życzliwą ciekawością. Byli mi chętni, bo okazywałem szacunek dla świętości grobu, więc

pozwalali się fotografować, a niektórzy chłopaczkowie przybiegali, by poszczycić się posiadaniem

procy. Zakupiłem u sklepikarza tanich cukierków i kazałem rozdać je wszystkim obecnym. Był to

skromny, łagodny i szczęśliwy na swój sposób ludek, więc za te cukierki urosłem w jego oczach na

dobroczyńcę i przyjaciela.

W Doana Vovo panował osobliwy spokój. Niewątpliwie nastrój dostojnej relikwii udzielał się całej wsi,

kładł swe piętno na ludzi, chaty i nawet na kilka okazałych drzew tamaryndowych: były one ważnym

sztafażem świętego gaju. Ale nie przez cały rok trwał tu spokój. Raz do roku odbywały się

uroczystości na cześć ducha zmarłego bohatera, trwające wiele dni. Ludzie tłumnie przybywali z

daleka, ze wszystkich stron znosili sute picie i pokarm, tańczyli i śpiewali, upijali się toaką, grzęźli w

rozpasa-niu. Niektórzy wpadali w szał i tańczyli taniec trombę. — Po tym kilkudniowym wybuchu

radości i oszołomienia ludzie mieli serca nasycone dawnością — kończył opowiadanie sklepikarz

Bacari — więc zadowoleni wracali do swych chat i do szarej codzienności.

Gdy pożegnałem się z mieszkańcami Doany Vovo i pousse-pous-sem wracałem do Madzungi, miałem

i ja serce czymś napełnione, chyba rzewnością. W połowie XX wieku, tuż pod bokiem żywotnego

portu Madzunga, takie ubóstwo byłoby nie do zniesienia. Więc mieszkańcy wymarzyli sobie ucieczkę z

nędzy dzisiejszej w promienną przeszłość: stworzyli sobie Trylogię na swą miarę. To wzruszało.

W drodze powrotnej przemierzaliśmy krajobraz niezwykle monotonny: na piaskach widniały tylko tu i

ówdzie szare krzewy i wymęczone drzewa. Była to okolica przejściowa między bujno-ścią

nadbrzeżnych palm kokosowych a krainą ślicznych satrak, palm wachlarzowych, rosnących nieco

dalej w głębi wyspy. Za to w przeciwieństwie do nudnej scenerii jakże podniecające bogactwo wrażeń

doznanych ostatnio: tu, w Doana Vovo, żyli ludzie, chwalebną przeszłością uciekając od nędzy dnia

dzisiejszego; w Ma-dzundze, na targowisku w Mahabibo młode Sakalawki uśmiechały się do życia

dorywczym wybuchem radości i na chwilę zapominały o mrokach swych nor, w których mieszkały; a

tam dalej nowoczesne budowle, wzniesione nad stan, na wyrost, czym były: mrzonką rozrzutników czy

żelaznym nakazem dnia, wizją wielkiej przyszłości czy zjawą Marka Pola?

Malgascy kelnerzy

Malgasze, odznaczający się nieprzeciętnymi zdolnościami umysłowymi, mieli szczególnie wyrobioną

wyobraźnię, rozigraną i płatającą im, w każdym razie jeszcze do niedawna, groźne figle. W mniemaniu

Malgaszów najgroźniejsze nadnaturalne niebezpieczeństwa piętrzyły się dokoła ludzi, a zły los w

postaci obrzydliwych demonów i innych szkaradzieństw czyhał nieustannie na ich zgubę. Ażeby się od

złego obronić, stosowali dziwne środki, często wręcz makabryczne. Więc na przykład we wszystkich

prawie szczepach, żyjących na Madagaskarze, zabijano jeszcze przed kilkudziesięciu laty każdego

noworodka, rodzącego się w feralnym dniu, a takich dni istniało w poszczególnych szczepach po dwa

lub trzy w tygodniu. Gdyby dziecko pozostało przy życiu, sprowadziłoby na rodzinę same nieszczęścia

i gromy. U Sakalawów szczególnie niepomyślnym dniem był czwartek. Tysiące dzieci padało rocznie

ofiarą tego przesądu.

Rządy kolonialne Francuzów stłumiły okrutne praktyki, ale, rzecz jasna, wielu zabobonów nie zdołały

wykorzenić. Plenna wyobraźnia Malgaszów w tym kierunku była zbyt silna. Między innymi wyjątkowo

uporczywie zachowała się wiara w mpakafu czyli pożeraczy serc. Od dawien dawna wierzono, że

czarownicy i inni niegodziwcy z szatańskim upodobaniem wyrywali serca swym bliźnim, skrycie na

nich napadając, i je zjadali. Przesąd nabrał nawet politycznego zabarwienia w pierwszych latach po

podboju Madagaskaru przez Francuzów. Wtedy na ulicach Tananariwy często znajdowano zwłoki

Malgaszów z wydartymi sercami i Francuzom przypisywano zbrodnicze czary.

Gdy tuż przed drugą wojną światową byłem na Madagaskarze, wielu Malgaszów wciąż wierzyło w

istnienie złośliwych mpakafu, posądzając zwłaszcza Europejczyków o bezecne zbrodnie. We wsi

Ambinanitelo podobne podejrzenia ściągnął na siebie mój poczciwy towarzysz, Bogdan Kreczmer,

pracownik Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie, bo zbierał wodne owady i pa-jęczaki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: