Futuryzm we Włoszech
Na przełomie wieku XIX i XX, nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu i transportu. Skonstruowano samolot, samochód i wynaleziono m.in. elektryczność i telefon. W odpowiedzi na szybkie przeobrażenia technologii przemysłowych miast, we Włoszech narodził się nowy kierunek w sztuce zwany futuryzmem. Zainicjowany został przez poetę Filippo Tommaso Marinetti’ego, którego „Manifest futurystyczny” opublikowano 20.lutego 1909 r. w paryskim „Le Figaro”. Atakował on tradycjonalizm w kulturze, nawoływał do odrzucenia przeszłości, zniszczenie muzeów , bibliotek, a także pogardy dla kobiet. Utożsamiał sztukę z agresją, okrucieństwem i niesprawiedliwością, wolność natomiast prowadzi do destrukcji. W swym manifeście podkreślał konieczność zmian, ważne dla niego były prędkość, dynamizm i maszyny. „Oświadczamy- pisał- że wspaniałość świata wzbogaciła się o nowe piekno: piękno szybkości! Samochód wyścigowy, zdobnym w wielkie rury podobne do wężów o ognistym oddechu- ryczący jak karabin maszynowy samochód, jest piękniejszy od Nike z Samotraki”.
Po dziele Marinetti’ego przyszła kolej na futurystyczne manifesty innych artystów: m.in. Umberto Boccioni’ego, Carlo Corr’y i Gino Severini’ego, dotyczyły one malarzy, rzeźby a nawet muzyki.
W 1914 roku, opublikowano manifest Antonio Sant’Elii, dotyczył on architektury futurystycznej. Jego pierwsza wersja zwana „Messagio”, była wstępem do pokazu rysunków Città Nuova. Twierdził, że architektura nie może być przedmiotem żadnego prawa historycznej ciągłości, powinna być nowa jak, nowy jest stan umysłu. Architektura zmęczona tradycją zaczyna się jeszcze raz od początku. Nawoływał do odszukania nowych form odpowiednich do nowych materiałów i znaczeń konstrukcji. „ Musimy- pisał- wynaleźć i odbudować od nowa nasze nowe miasto, jako wielką i hałaśliwą stocznię, aktywną, mobilną i zewsząd dynamiczną, a nowe budynki, jako gigantyczne maszyny. Nie chowajmy wind w klatkach schodowych, schody- teraz bezużyteczne- muszą być zniesione; a windy mają wspinać się po fasadach jak szklane i żelazne węże.”. Dla Sant’Elii, ornament był całkowicie zbędny: „ Domy z cementu, żelaza i szkła, bez zakrzywionych i malowanych ornamentów, bogaty tylko w naturalne piękno jego linii i modelunku- niezwykle brutalny w swej mechanicznej prostocie.”. Nawoływał do całkowitej rewolucji odejścia od dotychczasowych zasad, do wykorzystywania dachów i piwnic, przy czym dewaluował znaczenie fasady- szczególnie nieistotnych gzymsów, kapiteli i nieznaczących portyków. Chciał by nowa architektura była architekturą kalkulacji, śmiałości i prostoty, której głównymi materiałami byłby żelbet, żelazo i szkło- jako substytut drewna, cegły i kamienia.
Architektura miała być odzwierciedleniem nowego zmechanizowanego świata jaki stworzyliśmy.
Na wystawie w Mediolanie w 1914 roku, zaprezentował serię rysunków perspektywicznych pod tytułem: La Città Nuova lub Milano 2000, w których ukazywał on swoją wizję miasta przyszłości. Nie było wśród nich żadnego ogólnego planu, a raczej zbiór typów budynków jak: elektrownie, lotniska, hangary i apartamentowce typu Casa a Gradinate. Projekty przedstawiały miejski świat tarasowych bloków oraz wieżowców zaplątanych w siec wielopoziomowych ciągów komunikacyjnych. Badacze doszukują się nawiązań wielo-poziomowych miast jako ogromnych dynamicznych mechanizmów w zdjęciach wielo-poziomowych linii kolejowych i drapaczy chmur Nowego York’u. Sant’Elia zmarł podczas wojny, dlatego nie zdążył wcielić w życie swoich projektów.
Architektem inspirującym się dziełami Sant’Elii był Mario Chiattone. Przykładem jego działalności jest projekt katedry z 1914 roku, a także apartamentowiec inspirowany architektura amerykańskich drapaczy chmur.
Jednym pierwszych architektów we Włoszech wykorzystujących żelbeton był Giaccomo Matte-Trucco. Stworzył on budynek fabryki FIATA w Lingotto z lat 1916-26, jest on uważany za pierwszy wybudowany obiekt futurystyczny. Była to największa fabryka samochodów na świecie, posiadała pięć pięter, z czego same komponenty znajdowały się na parterze, a złożone auto wędrowało kończyło na dachu.
Pierwsza Wojna Światowa sprawiła, że osłab entuzjazm futurystyczny, jednakże i tak nastąpiła po niej druga fala futuryzmu.
Artystą działającym po wojnie był m.in. Angiolo Mazzoni, który w latach 30-tych dołączył do futurystów. Był on architektem eklektycznym. W latach 1925/35 powstaje wieża w Calambrone, gdzie widać charakterystyczne dla futuryzmu wyprowadzenie krętych schodów na zewnątrz obiektu. W 1939 roku zostaje wybudowany budynek techniczny koło stacji Roma Termini.
Architektem pochodzącym z Bułgarii i tworzącym we Włoszech był Nicola Diulgheroff. Początkowo związany z Bauhausem, jednak po roku 1926 działający w Turynie. Jednym z jego najbardziej rozpoznawanych projektów jest szkic latarnii z 1927 roku.
W drugiej fali futuryzmu najbardziej wyróżniał się Vigilio Marchi, który w 1920 roku podpisał manifest futurystyczny. Około roku 1930 przedstawił projekt miasta, bazując na projektach Sant’Elii. Uwagę przykuwa także, odcinający się od pozostałych, projekt lotniska.
Giuseppe Terragni związany był głównie z racjonalizmem, ale w jego twórczości można zauważyć wpływy futuryzmu i konstruktywizmu. Prawdopodobnie to Marinetti wybrał motyw latarni morskiej w projekcie pomnika ofiar wojennych. Pierwszym architektem był Prampolini, jednak zastąpiony został przez Terragni’ego, widać w nim wyraźne nawiązanie do projektu stacji elektrycznej projektu Sant’Elii z 1914roku. Prampolini natomiast zaprojektował pawilon futurystyczny w Turynie z roku 1928.
Futuryzm włoski miał znaczny wpływ na architekturę nowoczesną, jednoznacznie odciął się od tradycji, skierował się w stronę form abstrakcyjnych, propagował użycie nowych materiałów. Artyści kultywowali maszyny i dynamizm, co sprowokowane było szybkim postępem technologicznym w tamtym okresie.
keelos