CHRZEŚCIJAŃSTWO - RELIGIA PAŃSTWA I KOŚCIOŁA.PDF

(179 KB) Pobierz
Chrześcijaństwo – religia państwa i Kościoła
ŁukaszCieślak
Chrześcijaństwo–religiapaństwaiKościoła
Wojczyźnietwojejdoobcychwwierze
BógsięniezniŜa.
Mojaojczyznaświatcałybierze
WramionakrzyŜa 1
AntoniSłonimski,1938
RozwaŜania na temat roli chrześcijaństwa jako determinanty
państwaiprawanaleŜyrozpocząćodrefleksjinadstosunkiemtejreligii
doideipaństwaiwładzy.
Podstawowym źródłem wiedzy moŜe być Ewangelia, gdzie
czytamym.in.:„Wówczasrzekłdonich:»OddajciewięcCezarowito,co
naleŜydoCezara,aBoguto,conaleŜydoBoga«” 2 .
MoŜna z tego zdania odczytać dwojaki postulat Jezusa. MoŜe
mianowicie chodzić o wezwanie do „wewnętrznej emigracji” jego
wyznawców,docałkowitegoporzuceniazainteresowaniapaństwemczy
polityką. Takie rozumienie temu wersowi przypisują obecnie m.in.
świadkowieJehowy.Bardziejrozpowszechnionejestjednakrozumienie
przeciwne – mianowicie akceptacja Jezusa dla uczestniczenia jego
wyznawcówwŜyciupublicznym.
W czasach Cesarstwa Rzymskiego pierwsi chrześcijanie
organizowali się w gminy, utrzymujące ze sobą kontakt poprzez
wędrownych kaznodziejów. Odmawiali jednak oddawania hołdów
cesarzowirzymskiemu 3. Przyniosłotoprześladowaniaiskrajnieniechętny
stosunekwładzydotejgrupywyznaniowej.Stopniowojednaksytuacja
się zmieniała, aŜ w 313 r. n.e. Konstantyn Wielki wydał tzw. edykt
mediolański zapewniający Kościołowi swobodę działania i tolerancję
religijnąwpaństwie.Chrześcijaństwuwystarczyłoniewieleponad50lat,
bystaćsięreligiąpanującąwpaństwieidoprowadzićdozadekretowania
nietolerancjiwobecpogan(edyktyz380r.i392r.) 4. PrzyznaćnaleŜy,Ŝe
1 A.Słonimski,Dwieojczyzny,cyt.za:GazetaWyborcza,8–9VII2006.
2 Ewangeliawgśw.Łukasza,rozdz.20,wers25,(w:)BibliaTysiąclecia,wyd.
IV,Poznańb.d.w.
3 Por.J.Wolski,StaroŜytność,Warszawa2002,s.440.
4
203
Por. J. Walachowicz, Państwo antyczne a chrześcijaństwo, w: Powszechna
historiapaństwaiprawa,Poznań,dodrukwedługwyd.z1993,s.39.
teczasytoprzełomwrozwojutejreligii,czasypóźnorzymskiebowiem,
tookresniejakiegozlaniasięstrukturKościołaipaństwa.Nieidzietuo
teokrację, ale niewątpliwie Kościół wykorzystywał chętnie państwo do
swoichcelówmisjonarskich 1.
Przeniesienie cięŜaru cesarstwa na Wschód po roku 476
paradoksalnie wzmocniło pozycję biskupa Rzymu. Dzięki sprawnym
reformom gospodarczym i zabiegom politycznym to kościelny
zwierzchnik Rzymu stał się największym autorytetem ludności całych
Włoch 2.
Rozkwit średniowiecza przyniósł rozwój państw europejskich, co
wiązałosięzewzrostemznaczeniaichwładców.Zaowocowałotodwiema
przeciwstawnymi doktrynami – cezaropapizmem i papocezaryzmem.
WykonawcątejpierwszejbyłcesarzHenrykIII,którybyłtakwpływowy,
Ŝe obsadzał urząd papieŜa według swego uznania. Tę niekorzystną w
gruncie rzeczy dla Kościoła sytuację zniesiono dopiero w 1059 r.,
reformujączasadyelekcjipapieŜa–wybórzgronakardynałówiprzez
kardynałów.Próbowanogodzićwładzęcesarskąipapieską,zaznaczając,
Ŝe„papiestwojestochranianeprzezcesarstwo,acesarstwonabierablasku
dopierodziękipapieŜowi” 3 .
TwórcąpapocezaryzmubyłpapieŜGrzegorzVII.Tezytejideologii
zawartesąwpochodzącymzXIwiekutekstuDictatuspapae,zktórego
wynika m. in., Ŝe to papieŜ dysponuje insygniami cesarskimi, moŜe
detronizowaćcesarzy,ajegopostanowienianiemogąbyćprzeznikogo
zmieniane 4.
KolejnymetapemkonfliktunaliniipapieŜ–cesarzbyłtzw.spóro
inwestyturę, czyli o nadawanie godności kościelnych. Ostateczne
rozstrzygnięcie przyniósł tutaj konkordat wormacki z 1122 r., który
przekazywał papieŜowi kompetencje mianowania urzędników
kościelnych.JakzauwaŜaTadeuszManteuffel,„stanowiłonwaŜnykrok
nadrodzeemancypacjikleruspodwpływówwładzyświeckiej” 5 .
Warto przyjrzeć się wtym miejscu temu, jak teologia i filozofia
tamtychczasówwidziałarolęchrześcijaństwaijegowyznawcówwŜyciu
publicznym.
1 Ibidem,s.41.
2 T.Manteuffel,Średniowiecze,Warszawa2002,s.56
3 Ibidem,s.170.
4
204
Ibidem,s.171.
5 Ibidem,s.174.
HenrykOlszewskizwracauwagę,Ŝegłównąroląnaukiwokresie
średniowiecza była „adaptacja” świętych pism do potrzeb ówczesnych
realiów.Dostrzegalnyjestwomawianymokresieprymatsferyreligiinad
sferąpolitykiirozwójideologiipodporządkowującejaparatpaństwawoli
władzy duchownej 1. Na tle tych rozwaŜań, warto zwrócić uwagę na
pierwszą chyba wielką filozofię chrześcijańską – tomizm. Zakonnik
dominikański Tomasz z Akwinu (1225–1274) wypowiedział sąd, Ŝe
władzapaństwowapochodziodBoga.Dalej,twierdził,Ŝeroląpaństwa
jest prowadzenie ludzi do szczęścia,czyli do zbawienia.Maono takŜe
walczyćztymi,którzysiętymcelomsprzeciwiają.Tomaszdokonywał
takŜe apologetycznego wyjaśniania nierówności społecznych, a tym
samym dokonywał pochwały hierarchii. Kwestia lojalności wobec
państwawmyślitegofilozofazostałaujętadwuwymiarowo–człowiek
podlega zarówno władzy państwowej, jak i Bogu, a więc władzy
duchownej. Prowadzi to do wniosku, Ŝe Tomasz podporządkowywał
państwoKościołowi.KwestieustrojowerozstrzygałAkwinitanakorzyść
monarchii, którą oddzielał od tyranii, tę ostatnią uznając za „karę za
grzechy poddanych”. Uznanie prawa do oporu warunkował od zgody
klerunawystąpienieprzeciwwładcy.PapieŜwjegodoktryniestoi,rzecz
jasna,ponadwładząświecką 2.
W opozycji do tego punktu widzenia rozwijała się przez wieki
doktryna rozdziału państwa i Kościoła. Rozkwit takich poglądów
przypadanaOświecenie.MoŜnapodaćprzykładywielumyślicieli,którzy
postulowali ograniczenie roli religii w Ŝyciu politycznym. Jeszcze
przedoświeceniowy radykał Jean Meslier (1664–1729) wystosowywał
antyreligijnetyrady,oskarŜającKościółm.in.opodtrzymywanieucisku
feudalnego 3. Poglądy tego i innych ateistycznych myślicieli znalazły
swoją realizację w działaniach Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Konstytucja z 1791 r. niosła ze sobą sekularyzację dóbr kościelnych,
skasowanowiększośćzakonów.RokwcześniejprzyjętoświeckąUstawę
oklerze,wktórejdokonanopodziałuFrancjinabiskupstwa,wyznaczono
księŜom pensje 4. Te antyklerykalne ruchy zostały zgaszone w epoce
1 Por.H.Olszewski,M.Zmierczak,Historiadoktrynpolitycznychiprawnych,
Poznań1994,s.52in.
2 Por.ibidem,s.71in.
3 Por.A.Sylwestrzak,Historiadoktrynpolitycznychiprawnych,Warszawa2006,
s.220.
4
205
Por.M.śywczyński,Historiapowszechna1789–1870,Warszawa2002,s.
50in.
napoleońskiej, gdy Francja zawarła konkordat ze Stolicą Apostolską
(1801r.).
IdearozdziałuKościołaipaństwaznalazłaswojeustawoweramy
dopierow1901r.i1905r.WówczastoweFrancjiuznanoKościółna
zwyczajne stowarzyszenie i przyjęto Ustawę rozdziale państwa i
Kościoła.Jejpierwszeartykułybrzmiąnastępująco:
Art. 1. Republika zapewnia wolność sumienia. Gwarantuje
swobodne uprawianie praktyk religijnych, a jedyne restrykcje
podyktowanesątroskąoporządekpubliczny.
Art. 2. Republika nie uznaje, nie opłaca, ani nie subwencjonuje
Ŝadnegowyznania” 1.
RomanGraczykzauwaŜa,Ŝeustawatapowstała,byprzeciwdziałać
ambicjom Kościoła, który chciał posługiwać się państwem do swoich
celów 2.
Warto zwrócić uwagę, Ŝe te regulacje nastąpiły dopiero po
likwidacjiPaństwaKościelnegonaPółwyspieApenińskimipotym,jak
papieŜPiusIXogłosiłsię„więźniemWatykanu”–awięcpotym,jak
ukształtowałsięaktualnydodzisiajkształtterytorialnywładztwapapieŜy.
Konflikt między papiestwem a państwem włoskim (na tle pozycji
papieŜa)trwałdo1929r.,kiedypodpisanoukładylaterańskieuznające
PaństwoWatykańskie(StatoCittàdelVaticano)podsuwerennąwładzą
StolicyApostolskiej 3.
MoŜemy więc skonstatować, Ŝe relacje państwa i Kościoła w
Europie układały się niezwykle burzliwie. Od swoiście ujmowanej
symbiozydocałkowitegorozdziału.ObecniewkrajachUniiEuropejskiej
zdecydowanieprzewaŜamodelrozdziałutychdwóchsfer–kościelneji
państwowej. Są jednak kraje, gdzie rola chrześcijaństwa jest znacząca.
TradycyjniewymieniasiętutajHiszpanię,Irlandię,Grecję(prawosławie
jesttamreligiąpaństwowąod1864r.imawieleprzywilejów,awyznanie
obywateli jeszcze do niedawna było wpisywane do ich dowodów
osobistych) 4 , Wielką Brytanię (ze względu na to, Ŝe król jest
1 Cyt.za:www.racjonalista.pl/kk.php/s,3083.
2 Por.R.Graczyk,Meczetikatedra,Politykanr50(2431),13XII2003.
3 W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie,
Warszawa2006,s.142.
4
206
J.Pawlicki,GreckaCerkiewkrokdalejodpaństwa,
http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34210,3660755.html.
zwierzchnikiemKościołaanglikańskiegowAngliiiprezbiteriańskiegow
Szkocji) 1 ,atakŜePolskę.
Przyjrzyjmy się zatem regulacjom konstytucyjnym, prawno
międzynarodowym i ustawowym relacji państwoKościół w
Rzeczypospolitej Polskiej. Zastanówmy się takŜe, jak wygląda sytuacja
faktyczna.
Chciałbym krótko zwrócić uwagę, jak te kwestie były
ukształtowanewIIRP.Katolicystanowiliwówczasdwietrzecieludności
kraju, stąd wziął się zapis w Konstytucji z 1921 r. o „naczelnym
stanowisku”wyznaniarzymskokatolickiegowpaństwie,przyutrzymaniu
zasadyrównoprawnościwyznań.Sytuacjęprawnąkatolikówukształtował
zawarty w 1925 r. konkordat. Zapewniał wolność w sprawach
wewnętrznychimajątkowych,wprowadzałnauczaniereligiiwszkołach
państwowych. Kościół wywierał duŜy wpływ na polską politykę, takŜe
przez księŜy zasiadających w parlamencie. Część kręgów katolickich
propagowałazniesienierozdziałupaństwaiKościoła 2.
W pierwszych latach Polski Ludowej władza nie zwalczała
Kościoła, przedstawiciele kleru brali udział w uroczystościach
państwowych, co miało przekonać obywateli o szacunku dla swobód
religijnych 3. Wkrótce, wraz z umocnieniem władzy ludowej, sytuacja
zaczęła się zmieniać i Kościół stał się głównym wrogiem, a zarazem
głównymośrodkiemoporuintelektualnegowobecpanującejideologii.We
wrześniu 1945 r. władze zerwały konkordat ze Stolicą Apostolską, co
stanowiło zaczątek jawnie opresyjnych działań władz wobec Kościoła
katolickiego 4. Dalszelosystosunkówpaństwo–KościółwPolscetookres
ich całkowitego rozdziału, zarówno w sferze symbolicznej, jak i
formalnoprawnej.
MówiącorelacjachpaństwaiKościoławIIIRzeczypospolitej,w
pierwszym rzędzie naleŜy przeanalizować postanowienia preambuły do
KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej(Dz.U.z1997r.nr78,poz.483
orazz2001r.nr28,poz.319zpóźn.zm.).Teksttenzawieraodwołanie
do Boga „będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobrai piękna”,
jednakustawodawcastosujestalealternatywy–wierzącyiniewierzącyw
1 R.Balicki,Ustrojepaństwwspółczesnych,Wrocław2003,s.49.
2 Por.R.Modras,KościółkatolickiiantysemityzmwPolscewlatach1933–1939,
Kraków2004,s.59in.
3
207
J.Eisler,Zarysdziejówpolitycznychpolski1944–1989,Warszawa1992,s.16.
4 Ibidem,s.32

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin