SURDOPEDAGOGIKA JAKO DZIAŁ PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
Surdopedagogika (łac. surdus – głuchy) jest to dział szczegółowy pedagogiki specjalnej zajmujący się teoretycznymi i praktycznymi problemami kształcenia i wychowania jednostek z wadami słuchu i wadami mowy wynikającymi z zaburzeń słuchu. Stopień utraty słuchu może być różny od lekkiego niedosłuchu do pełnej głuchoty. Duże znaczenie ma ustalenie stopnia niedosłuchu i klasyfikacja dzieci z wadami słuchu.
Zasady klasyfikacji dzieci z wadami słuchu:
1. Lekki niedosłuch (mniej niż 30 db) – trudności w słyszeniu mowy szeptanej.
2. Umiarkowany niedosłuch (mniej niż 60 db) – trudności w słyszeniu mowy potocznej, która może być jednak odebrana bez aparatu głównie drogą słuchową.
3. Znaczny niedosłuch (60-90 db) – po odpowiednim treningu mowa jest rozumiana głównie drogą słuchową.
4. Głuchota (więcej niż 90 db) – mowa potoczna nie jest rozumiana nawet przy pomocy aparatury i po treningu słuchu.
Stopień utraty słuchu nie jest jedynym kryterium przy kwalifikowaniu dziecka do określonego rodzaju szkoły. Zasadniczy wpływ na zakwalifikowanie dziecka ma także jego ogólny rozwój psychiczny i ogólny stan zdrowia.
Etiologia wad słuchu obejmuje trzy zasadnicze zespoły czynników powodując:
A - głuchotę dziedziczną,
B - głuchotę wrodzoną,
C - głuchotę nabytą.
A Głuchota dziedziczna – gdy występuje ona również u innych członków tej samej rodziny, którą dzieli się na:
- dominującą – łączy się z innymi zaburzeniami, nie zawsze ujawnia się od urodzenia, niekiedy dopiero po kilkunastu latach i jest trudna do stwierdzenia,
- recesywna - może pojawić się w każdym pokoleniu.
B Głuchota wodzona – przyczyny:
- choroby matki w czasie ciąży (choroby wirusowe),
- czynniki toksyczne (uszkodzenie płodu),
- zaburzenia hormonalne (konflikt serologiczny).
C Głuchota nabyta – spowodowana jest przyczynami działającymi w okresie porodu i w czasie dalszego rozwoju jednostki. W czasie porodu słuch dziecka może uleć uszkodzeniu na skutek urazu powodującego krwotok i niedotlenienie.
We wczesnym okresie życia dziecka rozpoznanie głuchoty nabytej jest trudne, gdyż czynniki chorobowe działać mogą w ciągu dłuższego czasu i wpływać uszkadzająco na organy słuchu. Częstą przyczyną głuchoty nabytej w pierwszych latach życia jest zapalenie opon mózgowych, a w dalszych latach choroby zakaźne (odra, gruźlica) i wpływ urazów (akustycznych, przypadkowych), rzadziej zdarza się głuchota spowodowana urazami psychicznymi. Głuchota wpływa również na rozwój psychiczny dziecka – utrudnia przyswajanie języka oraz kontakt z otoczeniem. Nawet ze znacznym ubytkiem słuchu jednostka może osiągnąć dobry poziom szkolny i dobre przygotowanie do pracy zawodowej, a przez to korzystne warunki przystosowania społecznego.
Ze względu na niedosłyszenie mowa dziecka jest inna, dziecko ma trudności z własną wymową – głos jest mniej dźwięczny, bezbarwny, pozbawiony rytmu, nieprawidłowo modelowany. Dla dziecka głuchego mowa głosowa jest mową trudną, więc często i łatwo posługuje się innymi formami porozumiewania takimi jak: mimiką, gestami, migami, mową palcową. Jest to mowa uboga w treści, uniemożliwia uogólnianie i myślenie abstrakcyjne, dlatego ucząc dziecko głuche preferuje się mowę ustną, głosową.
Rozwój mowy ustnej ma zasadniczy wpływ na rozwój intelektualny dziecka. Należy dziecko jak najwcześniej objąć specjalną opieką pedagogiczną. Im dziecko młodsze, tym większe szanse ukształtowania kompensacyjnych mechanizmów recepcyjnych w zakresie odbioru wrażeń komunikatywnych, jak również posługiwania się mową ustną i formami językowymi. We wczesnym okresie życia opiekę nad dzieckiem sprawują rodzice, a pedagog specjalny tak powinien kierować postępowaniem rewalidacyjnym rodziców, aby ich świadoma opieka zapewniała jak najlepszy rozwój dziecka.
Rozwój mowy wspierany jest przez inne formy porozumiewania wzrokowego,
mowę pisaną i mowę palcową. Mowa pisana stosowana jest jako forma porozumiewania towarzysząca i wspierająca kształtowanie mowy dźwiękowej. Opanowanie sztuki czytania, rozumienie tekstów drukowanych i sprawne posługiwanie się pismem ma duże znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka. Możliwość korzystania z informacji książkowych, kontakt z czasopismem, z codzienną pracą stwarza jednostce warunki współuczestniczenia w sprawach społecznych, zawodowych, w życiu kulturalnym. Umiejętność czytania wywiera korzystny wpływ na rozwój języka. Mowa palcowa w odróżnieniu od mowy migowej umożliwia stosowanie form gramatycznych.
Mowę palcową („daktylografię”, daktylos – palec) dziecko głuche opanowuje łatwiej i szybciej. Mowa palcowa wykorzystywana jest metodycznie jako środek porozumiewania się we wstępnym okresie nauki, gdy jeszcze występują duże trudności w porozumiewaniu się mową ustną.
W kształtowaniu i rozwoju mowy głosowej duże znaczenie mają protezy słuchowe. Aparatura elektroakustyczna musi być traktowana jako środek pomocniczy w rewalidacji głuchych. Protezy słuchowe wzmacniają bodźce akustyczne co ułatwia odbiór wrażeń słuchowych. Dziecko głuche ma trudności w rozumieniu otoczenia, bo musi polegać na wzrokowym doznaniu w kontakcie ze środowiskiem społecznym. Wynikają stąd nieadekwatne do sytuacji reakcje, przyczyny nerwowości tkwią w nieprawidłowym oddziaływaniu wychowawczym rodziny i trudności w porozumiewaniu się z otoczeniem. U dzieci starszych często wytwarza się poczucie mniejszej wartości, ponieważ odczuwają, że ich sytuacja jest inna niż dzieci słyszących, a powoduje to kształtowanie się postawy nieufności wobec otoczenia. Dorośli głusi są cenieni w pracy zawodowej, ponieważ są skupieni, mają dużą zręczność i sprawność, chętnie uprawiają sport i turystykę.
Szkolnictwo dla dzieci z wadami słuchu obejmuje: przedszkola, szkoły podstawowe i zasadnicze szkoły zawodowe, szkoły podstawowe dla dzieci niedosłyszących. Dla dzieci głuchych z obniżonym poziomem umysłowym są szkoły specjalne oraz klasy przy szkołach dla dzieci głuchych o normalnej inteligencji. Wszystkie szkoły posiadają internaty. Selekcja do tych szkół wymaga diagnozy psychologicznej, lekarskiej, audiologicznej.
Ze szkołami dla dzieci głuchych i niedosłyszących współpracuje Polski Związek Głuchych. Głównym zadaniem Związku jest niesienie pomocy i zapewnienie opieki kulturalnej oraz materialnej inwalidom słuchu na terenie całego kraju. Polski Związek Głuchych w zakresie pomocy dzieciom i młodzieży głuchej organizuje poradnie dla małych dzieci z wadami słuchu. Związek prowadzi kursy przysposobienia zawodowego dla młodzieży głuchej oraz udziela pomocy w usamodzielnianiu absolwentów szkół dla głuchych, zatrudniając ich w zakładach pracy chronionej i w inwalidzkich zakładach produkcyjnych. Związek prowadzi również szeroką działalność kulturalno-oświatową, wspiera organizacje sportowe, zajmuje się działalnością wydawniczą dla głuchych.
Pierwsze szkoły dla głuchych powstały dopiero w drugiej połowie XVIII w., przyczyną tak późno wprowadzonej formy instytucjonalnej opieki pedagogicznej nad głuchymi było to, że głuchych traktowano jako nie wychowalnych. Jednostki takie określano jako „głuchonieme”, dopiero pod koniec XIX w. przyjęto określenie „głuchy” w odróżnieniu od „głuchoniemego”. Obowiązkiem szkolnym objęto dzieci głuche już na początku XIX w., a w drugiej połowie XIX w. powstają pierwsze szkoły zawodowe dla głuchych (w Berlinie 1873r.), natomiast przedszkola zaczęły się rozwijać dopiero w wieku XX. W Polsce pierwsza szkoła dla głuchych została zorganizowana w roku 1817 w Warszawie przez ks. Jakuba Falkowskiego, która była jednocześnie pierwszą szkołą podstawową specjalną zorganizowaną w Polsce.
LITERATURA
Lipkowski O. (red.): O wychowaniu dzieci głuchych, 1967, PZWS
Góralówna M., Domańska A.: Dziecko niedosłyszące w rodzinie, 1996, PZWL
Lipkowski O., Pedagogika specjalna, 1981, PWN
Encyklopedia Pedagogiczna pod red. Wojciecha Pomykało; Fundacja Innowacja,
Warszawa 1993
kotekk777