ZABYTKI W BRZEŚCIU KUJAWSKIM.doc

ZABYTKI  W BRZEŚCIU KUJAWSKIM

              Będąc w Brześciu Kujawskim warto zobaczyć miejsca dające świadectwo historii tych ziem w historii Polski, pospacerować chwilę po traktach, po których stąpali najznamienitsi królowie Polski. Niestety zawieruchy dziejowe zniszczyły wiekszość zabytków, zachował się jednak unikalny w regionie, urbanistyczny układ miasta średniowiecznegoale. Wśród zabytków na szczególną uwagę zasługują: Kościół p.w. Św. Sanisłąwa, Zespół Klasztorny Dominikanów, Pozostałości zamku, Ratusz Miejski, Mury Miejskie, Zespół Cukrowni Brześć Kuj.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. STANISŁAWA BISKUPA



Jest kontynuacją pierwotnego kościoła drewnianego p.w. św. Piotra i Pawła, usytuowanego przy najstarszym grodzie (teraz Stary Brześć). Obecny murowany, wzniesiony około 1240 roku z fundacji Kazimierza I, księcia Kujawskiego, został zabudowany po 1332 roku i powiększony w XV wieku. Spalony w latach 1556 i 1657, staraniem Tomasza Niemierzy archidiakona włocławskiego w 1710 roku odbudowany z elementami baroku. Użytkowany w 1812 roku przez wojska francuskie jako magazyn, następnie odnawiany w latach 1819 - 1830 i w 1867 roku staraniem proboszcza Benedykta Cynka i wikariusza Ignacego Płoszczycy, od 1906 roku regotycyzowany wg projektu architekta Tomasza Pajzderskiego.
Kościół trójnawowy, halowy, gotycki, ze szczytami, kaplicami, filarami i sklepieniami neogotyckimi. Wewnątrz sklepienia kolebkowe i neogotycki chór muzyczny, wsparty na filarowych arkadach. Na zewnątrz kościół opięty dwuuskokowymi szkarpami, szczyt neogotycki trójkątny, wokół mur neogotycki z kapliczką. Kaplice od północy i południa zwieńczone szczytami neogotyckimi.
W środku interesujące polichromie: modernistyczna, z elementami secesji, wykonana w latach 1925 - 1927 przez Juliana Makarewicza, a na ścianach naw bocznych sceny historyczne przedstawiające: (od północy) ogłoszenie przez arcybiskupa Janisława nagany Krzyżakom przez Stolicę Apostolską oraz (od południa) wezwanie Sędziwoja z Czechła, profesora Wszechnicy Krakowskiej, do walki z Krzyżakami po klęsce pod Chojnicami w 1454 roku.
W oknach liczne witraże z lat 1908 - 1911 wg projektu Konrada Krzyżanowskiego i witraż z postacią św. Stanisława Biskupa wykonany w latach 1969 - 1970.
Neogotycki ołtarz główny w kształcie tryptyku został wykonany w 1917 roku przez warszawskiego rzeźbiarza Stanisława Pawlaka.
Z około 1520 roku pochodzi późnogotycka płaskorzeźba Pokłonu Trzech Króli. Na zewnętrznej ścianie zakrystii znajduje się płyta nagrobna Adama Sieroszewskiego, podstarościego brzeskiego herbu Nałęcz z ok. 1600 roku. W kościele przechowywane sę XV- XVIII wieczne monstrancje, kielichy, pacyfikały, ornaty i wota.

KLASZTOR PODOMINIKAŃSKI



Pochodzący z drugiej połowy XIV wieku, był wielokrotnie niszczony i przebudowywany. Założony, według Długosza, w 1264 roku przez Kazimierza I, księcia Kujawskiego, rozbudowany z udziałem funduszy Zbyluta z Gołańczy herbu Topór, biskupa włocławskiego.
Gotycki kościół p.w. św. Michała Archanioła zawiera liczne formy neobarokowe, wprowadzone w latach 1922 - 1928. Korpus trójnawowy, bazylikowy, od południa czworoboczna kaplica z XVII wieku. Północne i południowe elewacje naw bocznych z odsłoniętym wątkiem ceglanym o układzie gotyckim, a w zachodnim przęśle naw południowych gotycki portal z drugiej połowy XIV wieku. Ołtarz główny neogotycki z XIX/XX wieku z obrazem Matki Boskiej Różańcowej z końca XIV wieku, malowany na desce. Przyległy klasztor, wzniesiony w XIV wieku, w wyniku wielokrotnych przebudów stracił cechy stylowe.

POZOSTAŁOŚCI ZAMKU KRÓLEWSKIEGO
 

Dawną drewniano - ziemną rezydencję obronną Książąt Kujawskich archeolodzy sytuują w Starym Brześciu. Zamek zbudowany w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego skłądał się z obwodu obronnego z budynkiem bramnym, wieżą główną i domem zamkowym, trzykondygnacyjnym na planie prostokąta 23 x 12 m.
Władysław Jagiełło rozbudował go o dwa długie, jednokondygnacyjne domy mieszkalno - gospodarcze. W 1800 roku zamek został rozebrany przez Prusaków, którzy na jego fundamentach zbudowali więzienie funkcjonujące do I wojny światowej. Po 1918 roku budynek przebudowano w stylu późno klasycznym na cele szkolne. W piwnicach i przyziemiu prawdopodobnie zachowały się szczątki budowli średniowiecznej, a w budynku gospodarczym - pozostałości murów. Obecnie budynek użytkuje Poczta Polska i Biblioteka Publiczna.

RATUSZ MIEJSKI


 

Ratusz z wieżą stojący pośrodku rynku, zbudowali mieszkańcy Brześcia około 1332 r. po zburzeniu starego, książęcego grodu, Krzeżacy zaś obok zbudowali zamek, a miasto otoczyli murem z cegieł i kamieni. W 1657 r. ratusz spalili i zburzyli Szwedzi, z zubożałą ludność nie miała już środków na wystawienie nowego. Obecny usytuowany w zachodniej pierzei rynku zbudowano jako klasycystyczny w 1824 roku według projektu Henryka Marconiego. Portyk o czterech kolumnach w typie jońskim. Wieża kwadratowa, zakończona tarasem.

MURY MIEJSKIE
 

Wzmiankowane w 1306 roku, rozbudowywane w latach 1332 - 1339 przez Krzyżaków. Częściowo zniszczone w wojnach szwedzkich, jeszcze w XVIII wieku posiadały dwie bramy: Krakowską i Toruńską. Obiegały miasto półkolem od północnego - wschodu i południa, a po stronie zachodniej wieńczyły wysoką skarpę nadrzeczną. Murowane z cegły o układzie gotyckim, na fundamencie kamiennym, są obecnie wtopione fragmentami w budynki mieszkalne i gospodarcze. Największy element murów zachował się w otoczeniu zespołu przyklasztornego dominikanów.

CMENTARZ PARAFIALNY


 

Perełką jest grób znanej rodziny Bacciarellich: potomków słynnego nadwornego malarza króla Stanisława Augusta. Z cmentarza roztacza się fantastyczny panorama Brześcia Kujawskiego. Widać między innymi zamek, klasztor, oraz gotycki kościół.

ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY W BRZEZIU



Zespół pałacowo - parkowy w Brzeziu położony jest w północnej części gminy Brześć Kujawski. Najbliższe otoczenie zespołu to lekko pofałdowana równina przecięta w kierunku wsch.-zach. głębokim jarem o stromym zboczu. Park leży na południowej krawędzi tego jaru.
Pałac zbudowany w stylu renesansu francuskiego, to budynek murowany z cegły, obłożony licówką z cegiełki czerwonej z tynkownymi narożnikami, obramieniami okien, gzymsami i pozornymi słupami wzmacniajacymi konstrukcję. Bryła zwarta, nieregularna z okragłą czterokondygnacyjną wieżą w południowo - wschodnim narożu, zwieńczona wysokim dwuspadowym dachem o skomplikowanym układzie z połacią lekko załamaną, krytą dachówką.
"Wilsonówka" jest niewielkim parterowym domem, murowanym z cegły, otynkowanym. Dach czterospadowy, na facjacie dwuspadowy, kryty papą.
Oficyna zniekształcona kilkoma przybudówkami to budynek murowany z cegły, otynkowany, parterowy z użytkowym poddaszem, na planie zestawionych narożami prostokątów, z których większy zorientowany jest dłuższą osią na północ, a mniejszy na wschód. Bryła prostokatna kryta dachem naczółkowym. Brama wjazdowa składa się z dwóch murów o detalu naśladujacym formy pałacu.
Obecnie w dawnym pałacu zlokalizowane jest Pogotowie Opiekuńcze, któremu przyporzadkowany jest park i znajdujace się w nim oficyny, pełniace funkcje mieszkalne.
Historia parku w Brzeziu rozpoczyna się w II połowie XIX wieku. Założenie parkowe zostało zaprojektowane przez Waleriana Kronenberga i powstało w roku 1889. Wtedy też prawdopodobnie powstała w obecnej formie droga łącząca Brzezie z Wieńcem i szosa wiodaca z Brzezia do traktu włocławsko - nieszawskiego.
Obydwie te drogi zaprojektowano jako integralną część założenia.
Omawiany projekt z nieznacznymi zmianami w stosunku do założenia zachował się do dzisiaj. Do dziś zachowane są relikty szpaleru kasztanowego i grabowego. Aktualnie układ parku tworzą nieregularne masywy drzew i krzewów.
Najciekawszym rejonem jest rozłegła centralnie polana z wielogatunkową kępą drzew w środku. Obok kępy rośnie samotnie wiązka sosen. Wzdłuż wschodniej granicy rosną samosiewy. Układ kompozycyjny założenia jest czytelny, dobry. Park z licznym i bogatym drzewostanem. Zachowane zostały elementy dawnego rozplanowania tzn. park utrzymany w dawnych granicach z bramą, stróżówką, pałacem i dwoma oficynami. Utrzymana wiekszość dawnych ścieżek parkowych. Administratorem i użytkownikiem zespołu pałacowo - parkowego jest Pogotowie Opiekuńcze Brzezie.

ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY W WIEŃCU
 

Jedno z najbardziej okazałych założeń pałacowo - parkowych na terenie Kujaw. Z dawnego założenia wydzielonę są zabudowania folwarczne. Obecnie w pałacu zlokalizowany jest szpital chorób płuc i gruźlicy. Układ kompozycyjny założenia jest czytelny w podstawowych elementach dawnego rozplanowania to znaczy: park utrzymany w dawnych granicach z bramą - stróżówką, pałacem i oficyną. Utrzymana większoś dawnych ścieżek parkowych.

ZESPÓŁ CUKROWNII BRZEŚĆ KUJAWSKI


 

Brześć, to nie tylko relikty neolitu i średniowiecza, ale miasto całkiem współczesnych zabytków. W północno-zachodniej części miasta w 1894 r. zlokalizowano kompleks produkcyjny i osadę fabryczną Towarzystwa Akcyjnego Cukrownia. Tam szczególnym charakterem wyróżnia się pałac dyrektora z okrągłą wieżą i wybudowany w 1914 r. budynek zarządu z jednopiętrową wieżyczką. Zespół Cukrowni wpisany jest w zieleń z fragmentami starodrzewu i alejami, i jako całość posiada dużą wartość historyczno-urbanistyczną. Z 1908 r. pochodzi dworzec i kolejka wąskotorowa, wybudowana dla potrzeb Cukrowni.

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 2 IM. MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO



Budowa gmachu tej szkoły rozpoczęta została w 1928 r., a w 1933 r. została oddana do użytku. Obok powstał budynek mieszkalny dla nauczycieli. Gmach Szkoły Podstawowej nr 2, to dzieło byłego burmistrza Brześcia Henryka Ciborowskiego. Szkoła leży na osiedlu Cukrownia - prawie 2 kilometry od centrum miasta. Na mocy uchwały Dozoru Szkolnego zatwierdzonej przez Koratorium Warszawskie Szkoła nr 2 otrzymała nazwę: Szkoła VII kl. im. Marsz. Józefa Piłsudskiego.

ZESPÓŁ SZKÓŁ ROLNICZYCH IM. JADWIGI DZIUBIŃSKIEJ W STARYM BRZEŚCIU



Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Jadwigi Dziubińskiej w Starym Brześciu jest jedną z najstarszych szkół w Polsce, a z pewnością jest najstarszą szkołą męską na Kujawach.
Szkoła rolnicza w Starym Brześciu ma swoje początki w dwudziestoleciu międzywojennym. Wtedy to na wniosek Jadwigi Dziubińskiej przedstawiony na posiedzeniu Sejmiku Powiatowego podjęto uchwałę w październiku 1919 r. o założeniu szkoły średniej dla chłopców w powiecie włocławskim. Uchwała została uprawomocniona w lipcu 1920 r. ustawą Sejmu Ustawodawczego RP o ludowych szkołach rolniczych. W październiku 1921 r. na posiedzeniu Sejmiku Powiatowego podjęto decyzję o lokalizacji szkoły w Starym Brześciu. Wybrano Komitet Budowy Szkoły, w którego skład wchodzili między innymi ks. Stefan Kuliński oraz H. Krzymuski - właściciel majątku Falborz. Wiosną 1920 r. wydzielono z majątku państwowego Stary Brześć ziemię pod budowę szkoły i założenie gospodarstwa z sadem. W tym też roku poświęcono kamień węgielny, a w następnym przystąpiono do budowy gmachu szkoły i budynków inwentarskich. Pierwszy rok nauki rozpoczęło w styczniu 1926 r. 24 chłopców.