Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana.doc

PRI, ćw. 23.05.2009 Katarzyna Wolszczak

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (1979)

Powstała podczas prac nad deprywacją sensoryczną w laboratorium Donalda Hebba.  Autor teorii Marvin Zuckerman (współpracownik Hebba) odkrył, że pod względem odporności na deprywację sensoryczną istnieją jaskrawo wyrażone różnice indywidualne.

Pojęcie, struktura i pomiar.

Istnieje tzw. optymalny poziom aktywacji, którego osiągnięcie warunkuje pozytywny stan emocjonalny. Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki:

·         Sytuacyjne

·         Konstytucjonalne, czyli reaktywność OUN i AUN – to one decydują o stałych różnicach indywidualnych w zapotrzebowaniu na stymulację.

Poszukiwanie doznań to cecha, która wyraża tendencję do poszukiwania lub unikania stymulacji . To poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń. Poszukiwanie ma silne podłoże biologiczne. Istotne dla poszukiwania doznań jest podejmowanie ryzyka.

Zuckerman wyodrębnił 4 czynniki, które składają się na tę cechę:

1. Poszukiwanie grozy i przygód – to zamiłowanie do aktywności na świeżym powietrzu, zajęć fizycznie ryzykownych, uprawianie podniecających rodzajów sportu;
2. Poszukiwanie przeżyć – nonkonformistyczny styl życia angażujący umysł i zmysły (nieplanowane podróże, szukanie niezwykłego towarzystwa, sięganie po narkotyki);
3. Rozhamowanie – poszukiwanie rozładowania się i odprężania w piciu alkoholu, hazardzie, seksie, hulaszczym trybie życia (czynnik najsilniej uwarunkowany biologicznie);
4. Podatność na nudę – awersja do powtarzania doświadczeń, do rutynowej pracy, do nudnych ludzi. Wskaźnikiem jest reagowanie niepokojem na monotonię.

Cechę mierzy kwestionariusz Skala Poszukiwania Doznań (Sensation Seeking Scale, SSS). Wersja IV zawiera 4 skale dla poszczególnych cech i dodatkowo tzw. skale ogólną. Wersja V składa się z 4 skal.

Podstawy biologiczne poszukiwania doznań.

1. Poszukiwacze doznań mają chronicznie niski poziom aktywacji pętli kora – układ siatkowaty w układzie limbicznym, dlatego potrzebują większej stymulacji. Osoby unikające doznań mają wysoki poziom aktywacji.
2. Cecha poszukiwania doznań jest funkcją poziomu katecholamin: noradrenaliny i dopaminy w obszarach nagrody układu limbicznego.
3. Dopamina wzmaga tendencje eksploracyjne i aktywność behawioralną.
4. MAO (oksydaza monoaminowa) obniżając poziom dopaminy hamuje poszukiwanie doznań.
5. Cecha koreluje dodatnio z poziomem testosteronu.
6. Odziedziczalność waha się od 0,2 do 0,6, czynnik genetyczny addytywny wyjaśnia ok. 50% wariancji wszystkich 4 składników(badano bliźnięta MZ i DZ wychowywane razem).

Funkcjonalne znaczenie cechy poszukiwania doznań.

1. Poszukiwacze doznań preferują czynności i sytuacje: silnie stymulujące, związane z dużym ryzykiem, zaspokajające potrzeby hedonistyczne, bez względu na akceptację społeczną.
2. Odsetek alkoholików, narkomanów, przestępców, psychopatów jest wyższy wśród osób mających wysokie wyniki w teście SSS-V.
3. Z punktu widzenia poziomu przystosowania ocenianego na podstawie jakości nastroju, aktywności, interakcji społecznych i stanu klinicznego optymalny jest przeciętny poziom aktywności układów katecholaminowych (CSA). Zob. wykres i tabela:

Uwagi krytyczne.

1. Badania nie wykazały fizjologicznej czy biochemicznej specyfiki poszczególnych składników cechy.
2. Te same korelaty biologiczne okazały się typowe nie tylko dla cechy poszukiwania doznań, ale i dla np. ekstrawersji, impulsywności, więc nie są one specyficzne dla wymiaru temperamentu.
3. Brak empirycznego uzasadnienia dla układów CSA funkcjonujących, jako całość, ponieważ neuroprzekaźniki w zależności od miejsca występowania i rodzaju interakcji z innymi neuroprzekaźnikami i hormonami zmieniają swoją funkcję, często wywołując efekt przeciwny niż zakłada model Zuckermana.
4. Nieuwzględnienie roli środowiska w wyjaśnieniu genezy tego wymiaru.

Źródło: Strelau, J. (2006): Psychologia różnic indywidualnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.