STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

NIEDOSTOSOWANIE

SPOŁECZNE

OPRACOAWAŁA

mgr AGATA KOWAL

RZESZÓW 2005

SPIS TREŚCI

I. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

1.     Niedostosowanie społeczne.

Niedostosowanie społeczne jest problemem złożonym, którym zajmuje się pedagogika, psychologia, socjologia, kryminologia, psychiatria. Dotyczy to młodych ludzi, którzy nie przekroczyli dwudziestego pierwsze roku życia. U społecznie niedostosowanych dostrzega się osłabione czynniki wolicjonalne, nieharmonijny rozwój uczuć, zmienność nastrojów trudności w koncentracji uwagi, brak zainteresowań, niechęć do wysiłku a także ograniczoną zdolność do przejawiania uczuć opiekuńczych, wdzięczności, przyjaźni oraz przywiązania.

Funkcjonowanie uczniów  niedostosowanych społecznie jest motywowane:

             -   kierowaniem się zasadą przyjemności( przede wszystkim wyczynu, przygody, zabawy),

-                   destruktywnymi postawami wobec otoczenia

-                  zaspokajaniem własnych potrzeb, typowo które są egoistyczne.( M. Krawczonek: Edukacja  i dialog 2002/nr4, s 10)

               Pojęcie niedostosowania społecznego wprowadziła na grunt nauki polskiej Maria  Grzegorzewska w 1959 r. Problematyką tą zajmowali się rów­nież H.Spionek  (1965), O. Lipkowskii (1971), J. Konopnicki (1971), K.Pospiszyl i E. Żabczyńska(1981).)określili niedostosowanie społeczne jako „wszelkie formy wadliwego stosunku do innych ludzi wypływające z różnego ro­dzaju zaburzeń     emocjonalnych, schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopych oraz defektów w tym zakresie".

A. Makowski dokonał przeglądu różnych teorii niedostosowania społeczne­go i wyłonił 4 cechy niedostosowania, wspólne dla wszystkich teorii:

1.               Społeczne niedostosowanie wyraża się w negatywnym stosunku do norm społecznych.

2.               Jest wyrazem trudnej wewnętrznej sytuacji jednostki społecznie niedosto­sowanej.

3.               Trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedostosowania                   ce­chuje znaczna trwałość postaw aspołecznych.

4.                 Jest ogólną postacią (syndromem) zachowania negatywnego wobec norm społecznych.( J.M. Stanika: Psychologia ,, Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000, s..78 )

•                  Zaburzenie zachowania można zdefiniować jako specyficzną formę nie­przystosowania przejawiającą się w sferze procesów poznawczych i w za­chowaniu, zarówno w ich poszczególnych elementach składowych jak i we wzajemnych relacjach, przy czym w większej lub mniejszej mierze dotyczy
ono osobowości.

•                  Zaburzenia te ujawniają się zwykle pewnymi specyficznymi objawami, które są dla danego rodzaju zaburzeń typowe, a ich zaawansowanie wyraża się stopniem naruszenia danej funkcji i rozmiarami konsekwencji takiego naruszenia dla funkcjonowania jednostki.

      Pojęcia „zaburzenia zachowania" czy „zaburzenia emocjonalne" funk­cjonują głównie w znaczeniu socjologicznym i psychologicznym i odnoszą się do zachowań uczniów, którzy nie respektują obowiązujących reguł, bądź zasad i norm postępowania, a ich zachowanie jest niepożądane i uciążliwe zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów w klasie, a także dla samego ucznia przejawiającego zaburzenia w zachowaniu.( B.Czeredecka: Analiza pedagogiczna zaburzeń w zachowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Rzeszów 1994, 14 )

Termin „niedostosowanie społeczne" opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą nie jest pojęciem określanym  jednoznacznie.                  W zależności od  odmiennych stanowisk i poglądów dotyczących społecznego niedostosowania, różnie jest ono interpretowane, a w związku z tym i terminologia nie jest zgodnie stosowana. Zamiast terminu (społeczne niedostosowanie), używa się określenia: (zaniedbany), (zaburzony w zachowaniu się), (trudny pod względem wychowawczy).

L. Pytka (Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa1993, s. 18-19) podkreśla także, iż termin "nieprzystosowanie społeczne" bywa zastępowany innymi określeniami, takimi jak: "niedostosowanie", "wykolejenie", "demoralizacja". Zakres pojęciowy jest tu podobny we wszystkich przypadkach.

              W poglądach Lidii Mościckiej niedostosowanie  społeczne jednostki  „rozumiane bywa jako proces bądź jako stan   działań, zmierzających do zaspokajania istotnych dla niej potrzeb, społecznie nieakceptowany, zakazany przez kodeks prawny, obyczajowy bądź etyczny"( O.Lipkowski: Pedagogika specjalna, 1977, s.106)

Według L. Pytki(  Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000, s.78) niedostosowanie społeczne może być interpretowane na trzech płaszczyznach:

·                        behawioralnej, jako charakterystyka występujących form zachowania,

·                        psychologicznej,  jako charakter postaw i motywacji jednostki,

·                        etiologicznej, jako  charakterystyka psychospołecznych uwarunkowań,

       Grzegorzewska wyróżnia dwie grupy przyczyn powodują­cych niedostosowanie społeczne. W pierwszej znajdują się warunki ekonomiczno-gospodarcze, takie jak nędza, głód, brak opieki wy­chowawczej, bezdomność, sieroctwo, złe wpływy, alkoholizm w środo­wisku domowym, rozkład rodziny itp. Zalicza też do nich wpływ negatywnych metod wychowawczych, zastosowanych w domu i w szko­le, występowanie sytuacji konfliktowych w rodzinie, szkole, otoczeniu, konflikty między pokoleniami, brak autorytetu społecznego. W drugiej grupie czynników znajdują się schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopatie i charakteropatie, a także padaczkowe stany pomroczne.

Dewiacje te rzutują ujemnie na postawę niedostosowanych społecznie, ich zachowanie i stosunek np. do własności. ( A.Makowski : Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszaw 1994,s.20)

M. Przetacznikowa i M. Susułowska określając niedostosowanie społeczne jako,  zaburzenie w zachowaniu — występujące w stopniu silnym i głębokim — które utrudnia lub uniemożliwia osobnikowi normalne współżycie z innymi ludźmi".              ( M. Przetacznikowa  Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewickiego,
Warszawa 1959,s.252)

Autorki te lżejszą formę zaburzeń w zachowaniu o cechach nietrwałych i nie obejmujących całej struk­tury osobowości określają pojęciem „nieprzystosowanie społeczne", przy którym kontakty jednostki ze środowiskiem nie są całkowi­cie zakłócone.

„Niedostosowanie natomiast jest bardziej nasiloną dalszą fazą tych zaburzeń, która charakteryzuje się silniejszym i trwal­szym zakłóceniem relacji interpersonalnych jednostki. Przejawia się to w nieprzestrzeganiu norm moralnych i społecznych obowiązują­cych w środowisku i ma charakter trwałej postawy.

Za najbardziej charakterystyczne    dla niedostosowania społecznego uważa się znaczne trud­ności lub całkowity brak umiejętności w nawiązywaniu kontaktu uczuciowego z innymi ludźmi. U dziecka niedostosowanego domi­nują pierwotne emocje, takie jak: gniew, strach, elementarne uczucia związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Uczucia wyższe (np. moralne, etyczne, społeczne, intelektualne) nie są wykształco­ne. Jednostki takie nie są więc zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społecznych, do przywiązywania się do innych ludzi, nie wykazują uczuć nawet wobec bliskich osób, ich kontakty z otoczeniem są zaburzone.( D. Wójcik: Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984,s. 17)

Niedostosowanie społeczne powoduje zaniedbania wychowawcze, wychowanie w niesprzyjających warunkach oraz nie osiąganie celów wychowawczych.

Przesłanki te, jak i przytoczone wyżej definicje niedostosowania społecznego, wskazują także na etiologię tego zjawiska, na które składają się dwojakie przyczyny (według Jana Konopnickiego: Niedostosowanie społeczne. Warszawa , 1971, s. 18).

·                    biologiczne (wewnętrzne) jednostki  w tym organiczne, np. uszkodzenia centralnego układu nerwowego (powodujące charak­teropatie), psychiczne, uwarunkowane przede wszystkim czyn­nikami dziedziczności i obejmujące sferę  emocjonalną i wolicjonalną

·                    w zakresie popędu, co powoduje zmiany psychopatyczne,

·                    środowiskowe  wadliwa struktura rodzin, zaniedbania środowiska wychowującego, błędy wychowawcze rodziny i szkoły, wpływ środków masowego przekazu na kształtowanie postawy społeczno-moralnej dzieci i młodzieży dorastającej, czy wreszcie zaburzenia rozwojowe   oraz   czynniki   ekonomiczno-gospodarcze i przyrodniczo-ekologiczne.

(A.Makowski:Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszawa 1994, s.27)

           ...