Zawodowe choroby skóry u rolników indywidualnych
Radosław Śpiewak
Instytut Medycyny Wsi w Lublinie
Źródło: Śpiewak R. Zawodowe choroby skóry u rolników indywidualnych. Post Dermatol Alergol 2004; 21 (6): 278-285.
Streszczenie: Informacje na temat zawodowych chorób skóry u rolników indywidualnych są w oficjalnych statystykach bardzo skąpe. Krajowy Rejestr Chorób Zawodowych nie wyróżnia grupy rolników indywidualnych, mimo odrębnej instytucji ubezpieczeniowej i fundamentalnych różnic w statusie zatrudnienia. W statystykach Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego brakuje istotnych danych medycznych. Celem niniejszych badań było wypełnienie tej luki poprzez opracowanie szczegółowej statystyki dermatoz zawodowych u rolników indywidualnych. Do analizy włączono wszystkie przypadki zawodowych chorób skóry stwierdzonych u rolników indywidualnych w latach 1991-1999.
Wyniki: pierwszy przypadek dermatozy zawodowej u polskiego rolnika indywidualnego odnotowano w 1992 roku. Do końca roku 1999 stwierdzono 101 przypadków. Wyraźny był trend wzrostowy, od 0 w 1991 roku do 27 przypadków w 1999 roku. Najczęściej (86%) rozpoznawano alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Uszczerbek na zdrowiu wyniósł od 2 do 36% (mediana 20%). Najczęściej czynnikami sprawczymi były pyły roślinne i alergeny zwierzęce, a następnie metale, pestycydy oraz składniki gumy. Mimo że stwierdzonych przypadków szybko przybywa, istnieją przesłanki wskazujące, że wykrywa się zaledwie niewielki odsetek wszystkich przypadków. Przyczyną tego stanu rzeczy jest brak badań wstępnych i okresowych w rolnictwie indywidualnym, ograniczona dostępność rolników do świadczeń medycyny pracy oraz brak wiedzy na ten temat zarówno wśród rolników, jak i lekarzy praktykujących na terenach wiejskich.
Słowa kluczowe: rolnicy indywidualni, zawodowe choroby skóry, dermatozy zawodowe, analiza statystyczna, rozpoznania, etiologia, wykrywalność.
Abstract Reprint (PDF)
Rolnictwo należy do gałęzi gospodarki o najwyższym ryzyku zawodowych chorób skóry [1, 2, 3, 4]. W ramach reformy ubezpieczeń, z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w 1991 roku wydzielono Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). W nowej sytuacji prawnej zaistniała potrzeba rejestracji i analizy chorób zawodowych u rolników indywidualnych. Jednak w miarę przybywania przypadków uwidocznił się brak odpowiednich statystyk. W Rejestrze Chorób Zawodowych prowadzonym przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, zawód chorego kodowany jest według Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD) [5]. Klasyfikacja ta nie wyróżnia rolników indywidualnych. Statystyki publikowane przez KRUS [6] mają głównie charakter finansowy i zawierają niewiele danych istotnych z punktu widzenia lekarskiego. Przypadki chorób zawodowych są w nich uporządkowane według daty przyznania odszkodowania, a nie według bardziej istotnej daty stwierdzenia, przy czym opóźnienia między tymi zdarzeniami mogą dochodzić do kilku lat. Powyższy opis uzmysławia, że dostępne statystyki mają ograniczoną przydatność w analizie zawodowych chorób skóry u rolników indywidualnych. W celu uzyskania brakujących danych podjęto badania przedstawione w niniejszej pracy.
Materiał i metodyka
W 1999 roku KRUS ubezpieczał 3,7 mln rolników wraz z rodzinami [7]. Z tej grupy, ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmowało 1,4 mln aktywnych zawodowo rolników indywidualnych [8]. W archiwach KRUS wyszukano wszystkie przypadki dermatoz zawodowych stwierdzonych od powstania tej instytucji (rok 1991) do końca 1999 roku. Następnie w oddziałach regionalnych KRUS wypożyczono pełną dokumentację tych przypadków. Dokumentację tę przeanalizowano pod kątem danych istotnych z punktu widzenia dermatologii zawodowej. Szczególną uwagę zwrócono na rozpoznanie kliniczne, przyczyny chorób, umiejscowienie zmian skórnych, okres narażenia na czynnik chorobotwórczy oraz wielkość uszczerbku na zdrowiu. Przypadki uporządkowano według daty decyzji Państwowych Inspektorów Sanitarnych stwierdzających chorobę zawodową. W analizie rozmieszczenia przypadków zastosowano nowy podział administracyjny kraju z 1999 roku. Informacje wyszukane w dokumentacji ubezpieczeniowej zakodowano i poddano analizie statystycznej z użyciem programu Statistica dla Windows 5.1 PL (StatSoft Inc). Wyliczone wskaźniki skonfrontowano z danymi z Rejestru Chorób Zawodowych oraz statystykami publikowanymi przez KRUS.
Wyniki
W okresie 1991 - 1999 zawodową chorobę skóry stwierdzono u 101 rolników indywidualnych: 63 kobiet i 38 mężczyzn w wieku od 36 do 71 lat (mediana 44 lata). Przeciętna liczba nowych przypadków stwierdzanych rocznie wyniosła w analizowanym okresie średnio 0,079 na 10 tys. ubezpieczonych rolników indywidualnych. Wyraźny był trend wzrostowy: od 0 w 1991 roku do 0,189/10 tys. w 1999 roku (Tabela 1). Najwięcej przypadków w przeliczeniu na ubezpieczonych stwierdzono w województwie podkarpackim: w latach 1991 - 1999 było to 0,300/10 tys./rok przy średniej krajowej 0,079 (Tabela 2).
Jak pokazuje tabela 3 najczęstszą dermatozą zawodową u rolników indywidualnych było alergiczne zapalenie skóry, które rozpoznano u 87 osób (86% wszystkich przypadków). Prawie połowę tej grupy (41 osób) stanowili rolnicy cierpiący na wyprysk rąk. U 26 osób (26%) lokalizacja zmian na odsłoniętych okolicach skóry sugerowała rozpoznanie wyprysku powietrznopochodnego. Uszczerbek na zdrowiu wynosił od 2 do 36% (mediana 20%). Wśród przyczyn wyprysku dominowały alergeny roślinne i zwierzęce (Tabela 4), stosunkowo częste były również dermatozy wywoływane przez metale (głównie chrom), pestycydy (malation) oraz składniki gumy (Tabela 5). W dokumentacji 67 osób podano okres zatrudnienia: do chwili stwierdzenia dermatozy zawodowej przepracowali oni w rolnictwie od 7 do 57 (mediana 23) lat. W 9 przypadkach dostępna była także informacja o czasie trwania choroby zanim stwierdzono jej etiologię zawodową: 7 - 15 (mediana 9) lat.
Tab. 1. Dermatozy zawodowe wśród rolników indywidualnych w Polsce w latach 1991-1999
Rok
Nowe przypadki
Ubezpieczeni
Nowe przypadki/10 tys./rok
EKD 01.30
KRUS
1991
0
1 750 000
-
1992
1
1 662 500
0,006
1993
5
1 642 818
0,030
1994
4
1 517 234
0,026
1995
12
1 447 080
0,083
13
9
1996
1 398 260
0,064
29
11
1997
23
1 419 494
0,162
25
15
1998
19
1 418 929
0,134
30
26
1999
27
1 426 393
0,189
35
22
Nowe przypadki: dane z własnych analiz - liczba stwierdzonych w danym roku przypadków zawodowej choroby skóry (wg daty decyzji Państwowego Inspektora Sanitarnego). Ubezpieczeni: liczba rolników indywidualnych objętych ubezpieczeniem od następstw wypadków przy pracy i chorób zawodowych [8]. EKD 01.30: liczba przypadków chorób zawodowych skóry przypadających na kategorię 01.30 Europejskiej Klasyfikacji Działalności ("mieszana produkcja roślinna i zwierzęca") w rejestrze chorób zawodowych IMP w Łodzi. KRUS: liczba przypadków dermatoz zawodowych, za które KRUS po raz pierwszy wypłacił odszkodowania w poszczególnych latach - dane publikowane od 1995 roku [6].
Tab. 2. Dermatozy zawodowe wśród rolników indywidualnych w poszczególnych województwach w latach 1991-1999
Województwo
Liczba przypadków 1991-1999
Ubezpieczeni w 1999 roku
Średnio na 10 tys. ubezp./rok
Podkarpackie
20
74 133
0,300
Pomorskie
6
47 368
0,141
Małopolskie
125 406
0,115
Zachodniopomorskie
3
31 236
0,107
Lubelskie
166 420
0,100
Podlaskie
101 670
0,098
Warmińsko-mazurskie
49 157
0,090
Dolnośląskie
67 627
0,066
Łódzkie
123 974
0,054
Świętokrzyskie
71 362
0,047
Kujawsko-pomorskie
106 960
0,042
Mazowieckie
8
216 678
0,041
Wielkopolskie
147 547
0,038
Opolskie
40 009
0,028
Śląskie
38 859
Lubuskie
17 987
W całym kraju
101
0,079
Średnią roczną liczbę nowych przypadków w przeliczeniu na 10000 ubezpieczonych w poszczególnych województwach obliczono przez podzielenie liczby nowych przypadków przez liczbę ubezpieczonych oraz przez czas trwania obserwacji (9 lat). W obliczeniach przyjęto nowy podział administracyjny kraju oraz liczby ubezpieczonych w 1999 roku [8].
Tab. 3. Dermatozy zawodowe u rolników indywidualnych w latach 1991-1999: rozpoznania
Rozpoznanie
Liczba przypadków
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
- ręce (i ewentualnie przedramiona)
41
- ręce i inna niż przedramiona okolica ciała
14
- zmiany rozsiane (3 lub więcej okolice anatomiczne)
- brak informacji o umiejscowieniu zmian
Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
2
- ręce i twarz
Pokrzywka
Grzybica skóry
- grzybica głęboka brody
- grzybica głęboka karku
- grzybica skóry gładkiej
- brak informacji o umiejscowieniu i postaci klinicznej
Drożdżyca
- drożdżakowe zapalenie wałów paznokciowych
- drożdżyca rąk
Guzki dojarek
Uwaga: u 1 rolnika alergiczne kontaktowe zapalenie skóry współwystępowało z drożdżakowym zapaleniem wałów paznokciowych.
Tab. 4. Substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego powodujące dermatozy zawodowe u rolników
tomasz12313