SPRZĄCZKI (obrazek z opisem części w załączniku)
· Geneza: k. lateńska (celtowie). Dokładniej po raz pierwszy pojawiły sie u celtoiberów. Rozpowszechnione zostały dzięki legionom rzymskim.Powstały z połączenia elementów zapinek z kółkami.
· Dzielimy je na jednodzielne i dwudzielne
· Typologie opracowali m.in. Tischler, Blumme, Tachenberg, Raddatz. Najbardziej popularna jest typologia R. Madyda-Lagutki (tak, żyje i pracuje na UJ).
· Tpologia R. M-L powstała w 1986 r. Mamy jej dwie wersje: starszą (z 1977) i nowszą.
TYPOLOGIA R. M-L, STARA WERSJA:
TYP 1 o ramie wydłużonej, ósemkowatej. dzielimy ja na trzy podtypy:
· dwudzielne o ramie skróconej, wgiętej w przedniej części i zakrogląonej
· dwudzielne z ramą wgięta w 2/3 długości
· jednodzielne z ramą wgiętą w części środkowej lub w 2/3 długości
TYP 2 o ramie wydłużonej, ósemkowatej z haczykowatymi wyrostkami. dzielimy ją na:
· dwudzielne
· jednodzielne
TYP 3 o półkolistej ramie z haczykowatymi wyrostkami, dwudzielne
TYP 4 o ramie kolistej
TYP 5 o ramie kolistej z kolcem przedłużonym w prostokątna skuwkę
TYP 6 o ramie kolistej z kolcem przedłużonym w prostokątną ażurową skuwkę
TYP 7 jednodzielne o ramie półkolistej bez skuwek
· rama w przekroju rombowata
TYP 8 dwudzielne o ramie półkolistej
TYP 9 dwudzielne o ramie w kształcie litery D
TYP 10 sprzączki o ramie w kształcie litery U, dwudzielne
TYP 11 sprzączki dwudzielne o ramie w kształcie litery "omega"
TYP 12 z listwą biegnącą po wewnętrznej krawędzi ramy. dzielimy je na:
· dwudzielne, półkoliste
· jednodzielne, półkoliste
· dwudzielne, prostokątne
TYP 13 o ramie prostokątnej, dwudzielne
TYP 14 o ramie prostokątnej, jednodzielne
TYP 15 o ramie zbliżonej do kwadratu, dwudzielne
TYP 16 o ramie prostokątnej z podwójnym kolcem. dzielimy je na:
· jednodzielne z widełkowatym kolcem
· dwudzielne z widełkowatym kolcem lub w kształcie litery H
TYP 17 sprzączki o ramie owalnej
TYP 18 o ramie silnie zgrubiałej. dzielimy je na:
· owalne
· koliste
· półkoliste
----------------------------------------------------------------------------------------
TYPOLOGIA R. M-L, NOWA WERSJA:
podział ze względu na kształt ramy
słabszy wyznacznik chronologiczny niż fibule
mają długa chronologię (długo się przeżywają)
GR A (t. 1-25) sprzączki o ramie ósemkowatej. datowane na fazę B1. dzielimy je na:
· dwudzielne o ramie ósemkowatej, typ od 1-5
· jednodzielne o ramie ósemkowatej, typ 6, 7 i 11-14
· dwudzielne, ósemkowate o ramie wgietej w 2/3 długości, typ 8-10
· o ramie wydłużonej, ósemkowate, z haczykowatymi wyrostkami, typ 15-25
GR B (t. 1-9) sprzączki dwudzielne o ramie półkolistej z haczykowatymi wyrostkami. datowane na B1b, B2, C1 (najwięcej w B2)
GR C (t. 1-18) sprzączki o ramie kolistej. dzielimy je na:
· z kolcem przedłużonem w prostokątną skuwkę, typ 1-9. datowane na Młodszy Okres Przedrzymski i B1
· z kolcem przedłużonym w ażurową prostokątną skuwkę, typ 10-12, datowane na B2 (teren półwyspu sambijskiego)
· z kolcem wydłużonym lub skróconym, typ 13-18. datowane od Okresy Przedrzymskiego do D1 (wydłużony) i B2 (skrócony) gdziepojawiają się egzemplarze drucikowate
GR D (t. 1-32) sprzączki o ramie półkolistej jednolitej. dzielimy je na:
· jednodzielne o ramie półkolistej, typ 1-13 i t. 28, datowane na B1, B2, C1, przy czym najwięcej ich jest w B2
· dwudzielne o ramie półkolistej, t. 14-21, w kulturze wielbarskiej od B2 po D1, w kulturze przeworskiej od C1a-C1b
· dwudzielne w kształcie litery U, t. 22-27, w kulturze wielbarskiej występują w B2
· dwudzielne o ramie w kształcie litery D, t.29-32, datowane na B2-C1/C1a
GR E (t. 1-14) sprzączki z ramą w kształcie litery "omega", w większości dwudzielne. datowania Baśka nie podała
GR F (t. 1-8) sprzączki z listwą przy wenętrznej krawędzi ramy, datowane na B2 i początek C1, dzielimy je na:
· jednodzielne o ramie półkolistej, t. 1-3
· dwudzielne o ramie półkolistej, t. 4-6
· dwudzielne o ramie prostokątnej, t. 7 i 8
GR G (t. 1-41) sprzączki o prostokątnej ramie. dzielimy je na:
· jednodzielne, t. 1-15 i 32,33,51,52 , w kulturze przeworskiej datowane na B2
· dwudzielne, t. 16-31 i 34, datowane na B2, B2-C1/C1a
· z podwójnym kolcem, t.42-45 i 35-41, B2b, B2-C1/C1a (w tym jednodzielne to t.42, 35-37)
· dwudzielne o ramie zbliżonej do kwadratu, t.46-50,
GR H (t.1-52) sprzączki o ramie owalnej, dzielimy je na:
· jednodzielne, t.1-10, datowane na od B1
· o ramie silnie zgrubione, 11-52, datowane na (C2) C3/D1 i wzwyż
GR I (t.1-9) sprzączki z główkami zwierzęcymi (typ skandynawski)
Gr J (t.1-2) sprzączki biowalne (czyli z podwójną ramą), występują w kulturze Czerniachowskiej i Sintana de Mures
-------------------------------------------------------------------------------------
OKUCIA PASÓW
typologia również wg Madyda-Legutki, oparta na podziale Raddatza
GR I o trzonie kolistym w przekroju:
typ 1 - silnie profilowane. W k. Przeworskiej B1-początki B2 , w k. Wielbarskiek B2
typ 2 - o profilowaniu zredukowanym do kilku kulek. Datowanie koniec B1, głównie B2
typ 3 - zakończone jedną masywną kulką . W k. Przeworskiej B2
typ 4 - z masywną kulką i występem lub języczkiem. W k. Przeworskiej B2, B2/C1
typ 5 - pozbawione profilowania
GR II o trzonku spłaszczonym w przekroju:
typ 1 - z kolistą tarczką. K. Przeworska B2
typ 2 - zakończone pierścieniem (często skówka). B2-C1/C1a
typ 3 - z pierścieniem i trapezowatym języczkiem, K. Przeworska C1a, K. wielbarska B2
typ 4 - z dwoma pierścieniami. K. wielbarska wczesny Młodszy Okres Przedrzymska
typ 5 - miseczkowate , K. Przeworska B2, B2/C1
typ 6 - sztabkowate, zbliżone do prostokąta . K. Przeworska i Krąg Zachodniobałtyjski B2
GR III tzw inne
typ 1 - okucia języczkowate, C2, ale głównie C3/D
typ 2 - dziobowate C3, głównie D
Alime