Żeromski wobec pozytywizmu i romantyzmu.pdf

Żeromski wobec pozytywizmu i romantyzmu

Twórczość Stefana Żeromskiego, powstająca w głównej mierze w czasach Młodej Polski, niewiele

miała wspólnego z modernistyczną koncepcją sztuki. Żeromski konsekwentnie sięgał wprawdzie po

ówczesne techniki artystyczne (symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm), ale daleki był od akceptacji

formuły "sztuki dla sztuki". Jego utwory z uporem poszukiwały rozwiązania najbardziej palących spraw

narodowych i sięgały do przeszłości, aby uczyć na błędach historii. podobnie jak twórcy romantyzmu i

pozytywizmu, obarczał Żeromski literaturę odpowiedzialnością za naród, nakazując jej poszukiwanie

rozwiązań, tworzenie wzorców i trudne wytykanie błędów. W dziele podporządkowania twórczości

narodowej pisarz miał za sobą dwie wielkie, przeciwstawione sobie propozycje: romantyczną i

pozytywistyczną. Nie akceptował w pełni każdej z nich. W "Popiołach" konsekwentnie demaskował

romantyczne mity, a w wielu opowiadaniach ("Doktor Piotr", "Siłaczka") pokazywał karlenie ideałów

pozytywistycznych wobec trudnych realiów rzeczywistości. Żeromski rozpoczynał więc twórczość w

momencie, w którym było wiadomo, że zarówno romantyzm, jak i pozytywizm nie sprawdziły się w

praktyce. Nie liczące się z realiami romantyczne "mierzenie sił na zamiary" przyniosło więcej szkód niż

korzyści. Rozsądny, ale na ogół ograniczony program pozytywistów prowadził do lojalizmu i wprawiał

bohaterów w kapitalistyczną pogoń za pieniądzem. Skoro nie sprawdziły się dwie przeciwstawne koncepcje,

to można by wzorem dekadentów uznać, że trzeciej po prostu nie ma i starać się uciekać od ponurej

rzeczywistości w świat wartości artystycznych i tajemnic duszy. Żeromski jednak takiej postawy nie

akceptował. Podjął więc jeszcze jedną próbę stworzenia programu narodowego, polegającą na prostym

pomyśle połączenia dodatnich wartości dwu wielkich propozycji. Romantyzm przegrał, bo nie umiał liczyć

się z rzeczywistością, pozytywizm, bo minimalizował rolę czynnika psychologicznego. Skoro tak, Żeromski

zaproponował, aby pozytywistyczne koncepcje realizować z romantycznym oddaniem i poświęceniem. Jego

program łączył więc działalność gospodarczą i oświatową z formułą osobowości, gotowych do najwyższych

poświęceń w imię obranej sprawy. Działania podejmowane przez jego bohaterów przypominały wzorce z

literatury tendencyjnej. Stanisława Bozowska ("Siłaczka",1891) ucząca dzieci na zapadłej wsi i pisząca

podręcznik dla ludu, realizowała przecież dokładnie program "pracy u podstaw". Doktor Judym ("Ludzie

Bezdomni") i tytułowy bohater opowiadania "Doktor Piotr" (1894), przekonani o obowiązku spłacenia długu

środowiska z którego się wywodzili, bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do zapewnienia

najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warunków sanitarnych też realizowali idee pozytywistyczne.

Żeromski pozostał zatem przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie realiów i

społecznych potrzeb. Proponował jednak zupełnie inny sposób ich realizacji. W tych samych utworach, które

nawiązywały do programu pozytywistów, przedstawiał bowiem konformizm jego pierwszych realizatorów.

Doktor Obarecki ("Siłaczka"), który zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do warunków

życia na prowincji i zajął się skutecznym pomnażaniem majątku. Wykształcony inż. Bijakowski - modelowy

niemal bohater wczesnej literatury pozytywistycznej - okazał się w opowiadaniu "Doktor Piotr"

bezwzględnym i cynicznym dorobkiewiczem. Pokolenie Pozytywistów w swoim liczeniu się z realiami

zupełnie, zdaniem Żeromskiego zawiodło. Stąd też swoim bohaterom nakazywał on romantyczne

poświęcenie w realizacji społecznych działań. Konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w realizowaniu "pracy

u podstaw" kosztowała ją życie, Doktor Piotr zostawił ojca, Doktor Judym ("Ludzie bezdomni") skazywał

się na samotność , odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że potrzeba ustabilizowania

rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz najbiedniejszych. Samotni, zbuntowani, konsekwentni,

odrzucający szansę stworzenia własnego domu i poświęcający wszystkie wartości z życiem włącznie

sprawie, którą uznawali za słuszną, bohaterowie Żeromskiego romantyczną formułę działania wprzęgali

więc do realizacji pozytywistycznego programu społecznego. Połączenie dwu najbardziej wartościowych

elementów powinno zatem dać rezultaty. Tymczasem sam Żeromski zauważał, że jego bohaterowie są

bezsilni w konflikcie z resztą społeczeństwa. Innego rozwiązania jednak nie widział. Konsekwentny

moralista proponował więc szczytne wzory, zdając sobie sprawę, że mają niewielką szansę na realizację.

Konieczność wyjścia poza krąg tradycji pozytywistycznej w tworzeniu programów społecznych zasugerował

jednak dopiero w "Przedwiośniu" (1984).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: