Monika Świerkosz_feminizm korporalny.pdf

Feminizm korporalny w badaniach literackich. Próba wyjścia poza

metaforykę cielesności

«Corporeal Feminism in Literary Research on the Body. An Attempt at Transgressing

the Metaphor of Corporeality»

by Monika Świerkosz

Source:

Second Texts (Teksty Drugie), issue: 12 / 2008, pages: 7595, on www.ceeol.com .

wierkosz Feminizm korporalny w badaniach literackich

Monika WIERKOSZ

Feminizm korporalny w badaniach literackich.

Próba wyjcia poza metaforykê cielesnoci

Po co zadawaæ pytanie o zwi¹zek miêdzy tekstem literackim i cia³em? Czy li-

teraturoznawstwo powinno w sposób systematyczny i metodologicznie okrelony

te relacje badaæ i na jakim poziomie: wewn¹trz czy zewn¹trztekstowym? Czy cie-

lesnoæ tekstu to dos³owna cielesnoæ autora lub czytelnika, czy te¿ bardziej meta-

foryczna cielesnoæ samego s³owa? Pytaniem jednak zasadniczym jest nie tylko

czy, ale bardziej jak literaturoznawstwo powinno badaæ relacje miêdzy dys-

kursami i cia³ami. Widaæ to najlepiej na przyk³adzie feminizmu, który musia³

zatoczyæ ko³o, by móc powróciæ do miejsca, w jakim mówienie o ciele okaza³o siê

znów niebanalne i stymuluj¹ce do stawiania nowych pytañ. Choæ badania gendero-

we okazuj¹ siê w wielu przypadkach trafn¹ strategi¹, czêsto w tej dziedzinie spo-

tykamy siê z ryzykownym rozrzedzeniem dyskursu, spowodowanym brakiem me-

todologicznej konsekwencji i spójnoci, która jest niezbêdna, jeli chcemy kategoriê

cielesnoci faktycznie uczyniæ centrum badañ nad tekstem (tak jak ma to miejsce

w przypadku badañ nad p³ci¹). Literaturoznawstwo (feministyczne w szczególno-

ci) zorientowane na tê problematykê przed tym rozmyciem powinno siê broniæ

inaczej krytyka feministyczna czy genderowa bêdzie og³aszaæ kolejne manifesty

symbolicznej cielesnoci, a w najlepszym razie produkowaæ bardziej lub mniej

ciekawe studia n a temat cia³a w literaturze 1 . Cia³o u¿ywane w dyskursie

Nie oznacza to, ¿e dla nich nie ma miejsca w dyskursie literaturoznawczym; wrêcz

przeciwnie prace na temat cia³a i cielesnoci otwieraj¹ pewne interpretacyjne

furtki, dot¹d niedostrzegane. Tak jest na przyk³ad w znanej i cenionej ksi¹¿ce

Krystyny K³osiñskiej na temat wczesnych powieci Gabrieli Zapolskiej

zatytu³owanej Cia³o, ubranie, po¿¹danie (eFKa, Kraków 1999).

Szkice

wierkosz Feminizm korporalny w badaniach literackich

literaturoznawczym wy³¹cznie jako kategoria interpretacyjna ulega bardzo szyb-

ko wyeksploatowaniu, po czym nastêpuje z regu³y proces jego metaforyzacji,

umo¿liwiaj¹cy wytwarzanie nowych interpretacji. W znanym artykule Gra¿yny

Borkowskiej Metafora dro¿d¿y. Co to jest literatura/poezja kobieca? 2 zawarta jest, jak

s¹dzê, kwintesencja mylenia o ciele spod znaku écriture féminine , które to myle-

nie zdominowa³o polski dyskurs feministyczny lat 90. i wywiera nañ wp³yw tak¿e

dzi. Borkowska analizuje w nim literack¹ dyskusjê pisarzy (g³ównie kobiet) dwu-

dziestolecia miêdzywojennego toczon¹ na ³amach Wiadomoci dotycz¹c¹

przeestetyzowania kobiecych tekstów. Rzecz rozbija³a siê o metaforê, której jedne

broni³y (Przybyszewska, uznaj¹c j¹ za formê maski artystycznej, chroni¹cej kobie-

ty-pisarki przed spo³ecznym potêpieniem), inne za ostro atakowa³y (Krzywicka

w g³onym tekcie Kobiecy jazgot, czyli przerost stylu ). Jak zwykle przenikliwy Irzy-

kowski w tekcie Metaphoris i z³ota plomba tê kobiec¹ stylistykê metafory nazwa³

tatuowaniem naskórka, sam pewnie nie wiedz¹c, jak blisko jest sedna proble-

mu. Metafora bowiem okaza³a siê byæ tym, co stopniowo zabija³o cielesnoæ, ma-

terialnoæ kobiecych tekstów. To, co pocz¹tkowo by³o twórcze i oryginalne, szybko

uleg³o skonwencjonalizowaniu; ¿adnej metafory nie mo¿na przecie¿ reproduko-

waæ w nieskoñczonoæ. Tymczasem równie¿ krytyka feministyczna lat 60. utknê³a

w martwym punkcie, chc¹c uczyniæ z cia³a ¿ywy tekst, autentyczny, absolutnie

to¿samy z realnym zapis kobiecego dowiadczenia. Tekst Borkowskiej, który w la-

tach 90. w Polsce by³ prawdziwym odkryciem, ju¿ samym tytu³em równie¿ wpisu-

je siê w ten nurt mylenia o zwi¹zkach miêdzy cia³em i tekstem kobiecym, który

powoli wyczerpuje swoje mo¿liwoci. Z drugiej strony wskazuje on, niejako na

marginesie, drogê wyjcia z tego krytycznego (i metodologicznego) impasu. Dzi-

siaj inspiracji nale¿a³oby szukaæ gdzie w obrêbie literaturoznawstwa korporal-

nego 3 , które zmierza do uczynienia z cia³a kategorii tekstualnej, strukturalnej,

formalnej, narracyjnej jakkolwiek by j¹ nazwaæ z tekstu za somateskst , w któ-

rym cia³o Funkcjonuje [] jako centralna kategoria organizuj¹ca materiê i kszta³t

(soma)tekstu: jest imaginarium, zespo³em argumentów i znaczeñ, struktur¹ reto-

ryczn¹ i estetyczn¹, a tak¿e fundamentem to¿samoci 4 . W tym wspó³czenie wi-

dzê szansê dla rozwoju feministycznych dyskursów cielesnoci, które jednak mu-

sz¹ najpierw przekroczyæ swoje w³asne granice granice metaforycznoci.

Pisz siebie! Twoje cia³o musi staæ siê s³yszalne!

lepy zau³ek drugiej fali feminizmu

Historia cielesnoci opowiedziana z perspektywy (zachodniego) feminizmu

okazuje siê byæ histori¹ bardziej skomplikowan¹ i dwuznaczn¹, ni¿ by mo¿na po-

cz¹tkowo przypuszczaæ. Nie tylko dlatego, ¿e nie istnieje ¿adna kompletna i nie-

kwestionowalna definicja cia³a, lecz równie¿ dlatego, ¿e trudno mówiæ o kon-

kretnym, realnym i materialnym ciele poprzez dyskurs. Napiêcie pomiêdzy tym,

co naturalne i kulturowe, realne i dyskursywne, wyra¿alne i niemo¿liwe do wyra-

¿enia, dla feminizmu jako ruchu spo³ecznego i pewnego filozoficznego dyskursu

przyjmuje postaæ faktycznych dylematów. Jak mówiæ o kulturowych zjawiskach

(jak na przyk³ad uprzedmiotowienie kobiety, jej ikonizacja), nie zapominaj¹c o ich

spo³ecznych, bolenie fizycznych konsekwencjach (jak przemoc seksualna, abor-

cja, pornografia)? Cia³o, obok pojêcia podmiotu (z którym jest w sposób zasad-

niczy zwi¹zane), jest chyba najbardziej kontrowersyjnym i ambiwalentnym ter-

minem w teorii feminizmu, poniewa¿ by³o ono i czêsto nadal jest nie tylko ród³em

uwiêzienia kobiety w sferze stereotypu, psychicznego (i nie tylko) zniewolenia,

lecz i ród³em jej emancypacji i autokreacji.

Wspó³czesny feminizm zwraca jednak uwagê, ¿e choæ o kobiecym ciele dysku-

towano wiele i burzliwie, to ontologicznie nie zosta³o ono jeszcze pomylane.

Na przeszkodzie stawa³ tu bowiem redukcjonizm tradycyjnej dualistycznej filozo-

fii wpisuj¹cej cia³o w porz¹dek przedmiotowy, nadaj¹cy mu nieodwracalnie ze-

wnêtrzny status wobec podmiotu i jego duchowej g³êbi. Chc¹c za mówiæ o specy-

ficznie kobiecych dowiadczeniach z w³asnej perspektywy, feministki musia³y

wpierw zredefiniowaæ filozoficzn¹ (ale równie¿ egzystencjaln¹) kategoriê podmiotu.

Cia³o w tym procesie rozpoznawania swojej podmiotowoci odegra³o rolê kluczo-

G. Borkowska Metafora dro¿dzy. Co to jest literatura/poezja kobieca ?, Teksty Drugie

1995 nr 3-4, s. 31-45.

Jego projekt bêdê rozwijaæ w dalszej czêci artyku³u. Sam termin stworzony przeze

mnie na potrzeby tego wywodu odwo³uje siê za³o¿eñ korporalnej teorii narracji

(definiuj¹cej cia³o jako kategoriê strukturaln¹ tekstu) oraz do feminizmu

korporalnego Elizabeth Grosz (w sferze ontologii cia³a), tu m.in. Space, Time and

Perversion: Essays on the Politics of Bodies , Routledge, New York and London 1995;

Volatile Bodies. Toward a Corporeal Feminism , Bloomington, Indiana University Press

1994. Bardzo wa¿ne dla mnie by³o po³¹czenie tych projektów na zasadzie

komplementarnoci. Podstaw¹ sta³a siê tu teoria korporalnej narracji Daniela

Pundaya, poniewa¿ jest ona prób¹ wspó³czesnego korporalnego dyskursu

teoretycznoliterackiego. Inspirowany jednak strukturalizmem, projekt ten ma

równie¿ tendencje do nadmiernej uniwersalizacji (tu: nieuwzglêdniania aspektów

p³ciowych) oraz teoretyzacji opisywanych elementów. Cielesnoæ traktowana jest tu,

zgodnie z za³o¿eniami, wy³¹cznie jako kategoria narracyjna, nie za podmiotowa, co

ogranicza znacznie nasze pole refleksji nad tym problemem. Por.: D. Punday

Narrative Bodies: Toward a Corporeal Narratology , Palgrave Macmillan, New York

2003. Uwa¿am filozoficzne ujêcie Grosz za niezbêdny kontekst. Nie mo¿na

rozwa¿aæ cielesnoci, oddzielaj¹c jej od podmiotu. To ontologie podmiotu bowiem

wp³ynê³y na nasze wyobra¿enia cielesnoci, które znajduj¹ nastêpnie swoje

potwierdzenie w sposobach mówienia o ciele.

U. mietana Od écriture féminine do somatekstu, Przegl¹d Filozoficzno-Literacki

2003 nr 1 (3), s. 153-171 (169). wietny tekst autorki, choæ czêsto przywo³ywany

w literaturze przedmiotu, traktowany jest niestety bardziej jako próba

opowiedzenia historii problemu ni¿ jako autorska propozycja wyjcia

w literaturoznawstwie i krytyce feministycznej poza dotychczasowe dyskursy

cielesnoci.

Szkice

wierkosz Feminizm korporalny w badaniach literackich

w¹ jednoczenie fundatora i porêczyciela autentycznoci Ja. Wszystko za po to,

by przywróciæ cia³u/kobiecie g³os w kulturze, która do tej pory spycha³a je na

margines milczenia. Gdzie ten piêknie i szlachetnie skonstruowany projekt za-

cz¹³ pêkaæ? Feministki drugiej fali (g³ównie francuskie teoretyczki écriture fémini-

ne ) z jednej strony poszukiwa³y wspólnej wszystkim kobietom to¿samoci w opar-

ciu o ich dowiadczenia biologiczno-psychologiczne, z drugiej strony praktycznie

wyeliminowa³y realne cia³o z dyskursu przez mno¿enie jego kulturowych, metafo-

rycznych obrazów. Wynika³o to generalnie z dogmatycznego, redukcjonistyczne-

go podejcia do pojêcia esencji, któr¹ poddano uniwersalizacji i mityzacji. W efek-

cie doprowadzi³o to do metaforyzacji kulturowego dowiadczenia cia³a i sposobu

mówienia o nim. Cixous, choæ w swych ¿arliwych manifestach nawo³ywa³a do kon-

centracji na ekspresji cia³a jako ródle kobiecej twórczoci, ostatecznie jednak

myla³a o ciele jako o pewnej figurze. Przewiadczenie o bezporedniej i dos³ow-

nej to¿samoci cia³a kobiecego z tekstem mo¿liwe by³o do utrzymania tylko w tym

sensie, ¿e materialny porz¹dek cia³a zosta³ wt³oczony w dyskursywny porz¹dek

tekstu. St¹d feministki drugiej fali przeciga³y siê w budowaniu coraz to nowych

metafor cielesnoci na oznaczenie procesu twórczego. Pisanie krwi¹, pisanie

mlekiem Matki, pisanie bia³ym atramentem, cia³o-w-cia³o z matk¹, rodze-

nie tekstu, pisanie cia³a wszystko to tekstowe wcielenia jednej hipermetafory

cia³a.

Krytyczn¹ reakcj¹ na ahistoryzm i naiwny biologizm esencjalizmu by³o odej-

cie od kategorii realnego cia³a i personalnie rozumianego podmiotu oraz zast¹-

pienie ich kategori¹ reprezentacji 5 . Po prze³omie postmodernistycznym cieles-

noæ postrzegana by³a g³ównie z perspektywy swej powierzchni, okazywa³a siê

kolejnym tekstem kultury, za którym ¿adna naturalnoæ, neutralnoæ, pierwot-

noæ siê ju¿ nie kry³a. Cia³o zosta³o zredukowane niemal wy³¹cznie do swego kul-

turowego przedstawienia. Realne problemy spo³eczne wynikaj¹ce z przedmioto-

wego u¿ywania cia³a zosta³y opisane w kategoriach dyskursu. Biologicznie

materialne cia³o w postmodernistycznej krytyce feministycznej sta³o siê wstydli-

wym anachronizmem, przesta³o byæ interesuj¹ce i wa¿ne.

Stopniowo zaczê³y siê pojawiaæ jednak takie teoretyczki, które z przekonania

o konstruowalnym charakterze samego pojêcia natury i naturalnoci wyci¹g-

nê³y inne wnioski ni¿ postmodernistki. Cia³a (ani podmiotu) nie nale¿y dyskredy-

towaæ jako kategorii filozoficznych, trzeba je zredefiniowaæ w sposób nieduali-

styczny. To w³anie za³o¿enie sta³o siê punktem wyjcia nowych teorii podmiotu

w filozofii feministycznej, sporód których zw³aszcza jedna wydaje siê szczególnie

interesuj¹ca teoria korporalnej podmiotowoci Elizabeth Grosz 6 .

Grosz w swojej ksi¹¿ce pod znamiennym tytu³em Volatile Bodies. Toward a Cor-

poreal Feminism , zwraca uwagê, ¿e w konsekwencji przyjêcia dualistycznej wizji

podmiotu cia³o utraci³o ca³¹ swoj¹ materialnoæ, sta³o siê przezroczyst¹, abstrak-

cyjn¹ ide¹ dla filozofii, a dla kultury (zw³aszcza masowej) niemym i bezw³adnym

przedmiotem. Zjawisko cielesnoci (a przez to i podmiotowoci) dopiero wtedy

bêdzie mo¿liwe do opisania, gdy owa lotnoæ (wyra¿ona angielskim przymiotni-

kiem volatile) cia³ zostanie zast¹piona przez ich korporalnoæ. (ang. corporeal,

które zachowuje etymologiczny zwi¹zek cielesnoci z rzeczywistoci¹, material-

noci¹) 7 . Dopiero wiêc lata 90. przynios³y w filozofii feministycznej spodziewany

nawrót do cielesnej materialnoci, z któr¹ dyskurs, po latach pozornej neutraliza-

cji, musia³ znowu siê zmierzyæ.

Feministyczna ontologia cia³a

Za g³ówny cel, jaki stawia Grosz feminizmowi korporalnemu, uznaæ trzeba re-

definicjê i re-konceptualizacjê cia³a w kulturze, polegaj¹cych na uwzglêdnieniu

jego podwójnej tekstualno-materialnej ontologii, wynikaj¹cej z jego dwubieguno-

wej aktywno-pasywnej inskrypcji w obszarze spo³ecznym. Innymi s³owy, Grosz

przypomina, ¿e nie wystarczy pytaæ o to, jak cia³o przejawia siê w kulturze, lecz

czym ono jest. To fundamentalne ontologiczne pytanie musi zostaæ zadane, by

analiza cielesnoci w ogóle mia³a jaki realny sens. Próbuj¹c jednak odpowiedzieæ

na pytanie, czym we wspó³czesnej filozofii jest cia³o, Grosz mówi wyranie o ko-

niecznoci wyjcia poza opozycjê wnêtrza i zewnêtrza, a wiêc podmiotu i przed-

miotu. Ca³y wysi³ek australijskiej filozofki zmierza do wskazania na nierozerwal-

ny i nieprzedstawialny w schemacie binarnym zwi¹zek cielesnoci i podmiotowoci.

Próba zdefiniowania cia³a jako kategorii filozoficznej jest dla feminizmu korpo-

ralnego pierwszym i absolutnym warunkiem przeprowadzenia eksperymentu in-

wersji, który jednoczenie okazuje siê byæ analiz¹ staj¹cego siê, cielesnego Ja.

Cia³o zatem, powiada Grosz, jest:

konkretn¹, materialn¹, o¿ywion¹ organizacj¹ tkanki miêsnej, organów, nerwów i struk-

tury kostnej, która uzyskuje pe³niê, spójnoæ i formê dziêki psychicznej i spo³ecznej in-

skrypcji powierzchni cia³a, [które jest] organicznie, biologicznie niekompletne; jest

niezdeterminowanym, amorficznym zbiorem nieuporz¹dkowanych mo¿liwoci, które

E. Hy¿y Kobieta, cia³o, to¿samoæ. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej koñca

XX wieku , Universitas, Kraków 2003, s. 55. Konflikt ten da³ pocz¹tek tocz¹cej

siê na prze³omie lat 60. i 70. dyskusji esencjalistek z konstrukcjonistkami,

a nastêpnie w latach 80. przybra³ postaæ polemiki miêdzy zwolenniczkami

koncepcji ró¿nicy (p³ciowej) a zwolenniczkami teorii spo³eczno-kulturowego

rodzaju ( gender ). Nie ma tu jednak miejsca na dok³adniejsz¹ analizê tego

fundamentalnego dla rozwoju feminizmu sporu. Odsy³am wiêc do ksi¹¿ki Hy¿y,

która rzetelnie ledzi etapy jego trwania.

Hy¿y w cytowanej ju¿ ksi¹¿ce na temat koncepcji podmiotu we wspó³czesnym

feminizmie (g³ównie anglojêzycznym) analizuje te¿ inne projekty feministyczne

m.in. Judith Butler, Christine Battersby, Susan Bordo, Rossi Braidotti czy Donny

Haraway, które ³¹czy jeden cel: wyjcie poza pu³apkê dualizmu metafizycznego.

Choæ wydaje mi siê sensowne u¿ywanie nazwy korporalny feminizm, ¿eby nie

mno¿yæ terminologicznych bytów, w dalszej czêci pos³ugujê siê t³umaczeniem

znanym z ksi¹¿ki E. Hy¿y.

Szkice

wierkosz Feminizm korporalny w badaniach literackich

wymagaj¹ spo³ecznego treningu, uporz¹dkowania, d³ugoterminowego administrowania.

Cia³o staje siê ludzkim cia³em, cia³em, które wspó³wystêpuje i pokrywa siê z prze-

strzenn¹ form¹ duszy, cia³em, które okrela granice w³asnego dowiadczenia i podmioto-

woci, tylko poprzez ingerencjê matki oraz, ostatecznie równie¿, Innego (reprezentuj¹-

cego jêzyk i regu³y rz¹dz¹ce spo³ecznym porz¹dkiem). 8

nomenu, nie mo¿emy mówiæ o wyranych granicach oddzielaj¹cych porz¹dek

przedmiotowy od podmiotowego z przynajmniej dwóch powodów. Po pierwsze,

ju¿ same osmotyczne zdolnoci naszego cia³a komplikuj¹ proces demarkacyjny,

s³u¿¹cy ustaleniu koniecznych granic korporalnoci cz³owieka w celu ochrony Ja

przed inwazj¹ Innoci, zewnêtrznoci. Cia³o rozszerza i kurczy swoje granice tak,

¿e jego obraz jawi siê ostatecznie jako: ekstremalnie p³ynny i dynamiczny; jego

granice, krañce, kontury s¹ osmotyczne posiadaj¹ zauwa¿aln¹ si³ê wch³aniania

i wydalania zewnêtrza i wnêtrza w nieustaj¹cej wymianie, poniewa¿: cokolwiek

wywodzi siê czy emanuje z cia³a w dalszym ci¹gu pozostaje czêci¹ obrazu cia³a.

G³os, oddech, odór, fekalia, krew menstrualna, uryna, nasienie nadal s¹ czêci¹

obrazu cia³a, nawet gdy s¹ oddzielone w przestrzeni od tego cia³a 12 .

Po drugie, cia³o nie jest radykalnie i jednoznacznie oddzielonym od rzeczywi-

stoci kontenerem, który wiê¿¹c duszê, jednoczenie wiêzi i siebie. Jak utrzymuj¹

psychologowie, poza tymi granicami cia³a, które dowiadczamy za pomoc¹ zmy-

s³u wzroku, rozci¹ga siê ca³y obszar korporalnej przestrzeni podmiotu. To dziêki

niej i w jej obrêbie odbywa siê nasz kontakt z otoczeniem. Poza cia³em rozpocie-

ra siê te¿ sfera kulturowych wp³ywów, które kszta³tuj¹ go w procesie ikonizacji,

nadaj¹c mu pewne znaczenia i rozpoznawalne formy. W tworzeniu trójwymiaro-

wego obrazu cielesnoci podmiotu odgrywaj¹ rolê: prze¿ywana przestrzennoæ

wewnêtrznych doznañ, spo³eczna przestrzeñ interpersonalnych relacji i obiektywna

przestrzeñ kulturowych (w³¹czaj¹c naukowe i artystyczne) reprezentacji 13 .

By uciec od pu³apki dwuwymiarowego filozoficznego redukcjonizmu, feno-

men cielesnoci opisuje Grosz na trójwymiarowym modelu wstêgi Möbiusa figu-

rze nieskoñczonoci gdzie jedna jej czêæ odpowiada³aby powierzchniowemu

dowiadczeniu cielesnemu, które zosta³o poddane inskrypcji zewnêtrznej, kultu-

rowej czy spo³ecznej, druga za siêga³aby w g³¹b, symbolizuj¹c materialny, trój-

wymiarowy aspekt cielesnoci. Oczywicie, istot¹ wstêgi Möbiusa jest niedostrze-

galne, ale i nieuniknione przechodzenie jednej jej czêci w drug¹, nierozerwalnoæ

materialnej obecnoci cia³a i jego kulturowych wyobra¿eñ jest to najwa¿niejsze

za³o¿enie w koncepcji Grosz. Chce ona przezwyciê¿yæ paradygmat dualistyczny,

przeprowadzaj¹c kulturowy eksperyment inwersji, rodz¹cy siê z przewiadczenia,

¿e: wszystkie cechy i sk³adniki podmiotowoci mog¹ byæ równie adekwatnie wy-

janione, przy u¿yciu cielesnoci podmiotu jako odniesienia, co przy u¿yciu jego

wiadomoci b¹d niewiadomoci. Wszystkie efekty g³êbi i wnêtrza mog¹ byæ

wyjanione w kategoriach inskrypcji i przekszta³ceñ cielesnej powierzchni pod-

miotu 14 .

Zatem dowiadczenie kulturowego odwrócenia polega tu na analizie powierzch-

ni podmiotu poprzez kategoriê cielesnej trójwymiarowoci, a wnêtrza subiectum

To w³anie relacja z Innym, oparta na pragnieniu, czyni cia³o zapisan¹ i mo¿liw¹

do kulturowego odczytania g³êbi¹. Wykorzystuje tu Grosz, rzecz jasna, psycho-

analityczne koncepty, czyni¹c je jednak punktem wyjcia do zbudowania kom-

pletnej korporalnej ontologii podmiotu. Krytykuje ona paradygmat kartezjañski,

który z podmiotu uczyni³ chore, milcz¹ce, odgraniczone od rzeczywistoci i w³as-

nego cia³a cogito. Grosz nie odwo³uje siê zatem do tej tradycji filozoficznej, ale do

feministycznej koncepcji podmiotu pragn¹cego desidero , zaczerpniêtej z ksi¹¿ki

Rossi Braidotti Nomadic Subjects. Embodiment and Sexual Difference in Contempora-

ry Feminist Theory 9 . Podmiot pragn¹cy z natury swojej jest retrospektywny: mo¿e

powiedzieæ, kim jest, jedynie dziêki spojrzeniu wstecz na to, gdzie by³ lub jak

wciela³ swoj¹ to¿samoæ. Desidero to podmiot, który nie mo¿e milczeæ, poniewa¿

snucie (auto)narracji jest dla niego kwesti¹ byæ albo nie byæ. To równie¿ podmiot,

który nie mo¿e ¿yæ w samotnoci, poniewa¿ tylko wobec kogo Innego mo¿e siê

konstytuowaæ (a w³aciwie próbowaæ to uczyniæ, bo niekoniecznie ten proces musi

siê powieæ). Grosz wpisuje w ten feministyczny model korporalnego podmiotu

równie¿ psychoanalityczny koncept mapowania Ja, który jest niejako warunkiem

autoreprezentacji: Ego jest jednoczenie map¹ cielesnej powierzchni i odbiciem

obrazu innego cia³a. Cia³o Innego dostarcza ramy dla reprezentacji w³asnego 10 .

Nigdy jednak obraz podmiotu wy³aniaj¹cy siê z tej kartograficznej relacji nie

bêdzie idealnym odbiciem cielesnej powierzchni, poniewa¿ powstaje on w wyniku

podwójnej percepcji: zarówno zewnêtrza, jak i wnêtrza, które jest równie¿ obiek-

tem ogl¹du 11 . Mapowanie Ja jest oparte na wzajemnej relacji miêdzy powierzch-

ni¹ cia³a a jego g³êbi¹. Mapa Ja, choæ zapisana w dwuwymiarowej p³aszczynie,

otwiera siê na trójwymiarowe przestrzenie. Zatem ego krystalizuje siê na skutek

dzia³ania dwóch podwójnoci: wymiany optyki pomiêdzy Ja i nie-Ja oraz nak³ada-

nia siê obrazów powierzchni i g³êbi.

Grosz, powo³uj¹c siê na prace psychologów, neurochirurgów i psychiatrów,

przypomina, ¿e analizuj¹c zjawisko cielesnoci jako pewnego podmiotowego fe-

E. Grosz Space, Time , s. 104.

Grosz pozostawia jednak mo¿liwoæ dla subwersywnej (perwersyjnej) realizacji tego

schematu stawania siê. Cia³o nie zawsze musi byæ dowiadczane przez podmiot jako

ludzkie, tak jak podmiot nie zawsze musi budowaæ to¿samoæ w oparciu

o poczucie w³asnej granicznoci wzglêdem wiata (i Innego).

R. Braidotti Nomadic Subjects. Embodiment and Sexual Difference in Contemporary

Feminist Theory , Columbia University Press, New York 1994.

12 Tam¿e, s. 79.

E. Grosz Space, Time , s. 38.

Tam¿e, s. 80.

Tam¿e, s. 37.

Tam¿e, s. VII.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: