W kwietniu 1993 roku sekta z góry Karmel, niedaleko Waco w Teksasie, znalazła się w centrum uwagi całego świata. Zebrani wokół swojego guru, Davida Koresha, dawidianie, „komandosi Pana”, zabarykadowani w swojej świątyni i uzbrojeni po zęby przez siedem tygodni stawiali opór FBI. Bilans oblężenia w Waco to śmierć w płomieniach 86 osób – mężczyzn, kobiet i dzieci. Ta tragedia potwierdziła przepowiednie mistrza, który cztery dni wcześniej zapowiadał nadejście boga mściciela, karzącego nieprzyjaciół.
W listopadzie 1978 roku telewidzowie całego świata z przerażeniem oglądali relację ze zdjęciami zbiorowego grobu w Gujanie: 931 osób popełniło – mniej lub bardziej dobrowolnie – zbiorowe samobójstwo, przyjmując truciznę. Ciała wiernych Świątyni znaleziono ułożone wokół swego guru, dawnego protestanckiego pastora Jima Jonsa, który ogłosił się bogiem.[1]
Sekta - łac. sequor - iść, podążać za kimś, czyli sekta to droga, którą się podąża, sposób postępowania. Inni wywodzą słowo "sekta" od łac. secare (oddzielić, obcinać), sekta więc to grupa czy wspólnota, która oddzieliła się od większej, centralnej wspólnoty.[2] Siła sekt jest to, że wykorzystują sferę wolności religijnej i, bardziej ogólnie, sferę wolności myśli.[3]
K. Kawiecka definiuje sektę jako każdy ruch mający charakter totalitarny, podszywający się pod grupę religijną, terapeutyczną czy też kulturową, która dzięki stosowaniu różnych technik psychologicznych oraz rozbudowanemu systemowi kontroli manipuluje adeptami. Wykorzystuje ich fizycznie, psychicznie, materialnie i prowadzi do całkowitego uzależnienia od grupy przy równoczesnym zerwaniu związków rodzinnych. Pomimo wielości definicji możemy wyróżnić pewne cechy, które charakteryzują wszystkie sekty. Są nimi:
· misjonarska gorliwość, czyli wiara w to, że tylko wyznawcy sekty znają prawdę o Bogu i jego przesłaniu, które świat pragnie usłyszeć i bez którego jest skazany na zagładę i potępienie, rozpowszechniają więc z wielką gorliwością i zaangażowaniem swoją koncepcję;
· charyzmatyczne przywództwo; zawsze na czele stoi przywódca, którego otacza się wielką czcią i uwielbieniem, przypisuje mu cechy boskie;
· monopol na prawdę, zbawienie tylko dzięki przynależności do sekty;
· nadrzędność grupy, która staje się dla jednostki najważniejsza, zastępuje jej rodzinę, przyjaciół, innych ludzi;
· ścisła dyscyplina, która stanowi najlepszą i najskuteczniejszą formę kontroli nad adeptami, nad każdą sferą ich życia;
· dławienie indywidualności; w sekcie nie ma miejsca dla wolnomyślicieli ani buntowników;
· otaczająca rzeczywistość jest postrzegana w sposób skrajny: dobre-złe, czarne-białe, my-oni, duch-materia;
· uznanie siebie za elitarną część ludzkości, wybrańców Boga;
· własne "ja" całkowicie podporządkowane grupie; myślenie o sobie i dbanie o własne interesy jest postrzegane jako zło;
· manipulowanie poczuciem winy adeptów, nakładanie na nich rozlicznych obowiązków o rzekomo dużym znaczeniu zarówno dla grupy, jak i całego świata, nieustanne podkreślanie wagi wypełniania obowiązków;
· zaszczepienie strachu, który ma motywować do posłuszeństwa i bierności;
· brutalne odcięcie członka sekty od rodziny, znajomych, informacji ze świata zewnętrznego;
· nieustanna indoktrynacja;
· uniemożliwianie odejścia z sekty;
· odkrywanie przed człowiekiem nowej wizji świata, propozycja wspólnego zmieniania i przebudowywania świata.[4]
Sekty istnieją zarówno w życiu społecznym, jak i religijnym już od dwóch tysięcy lat. Niekiedy ograniczają się do kilku członków, a niekiedy bywają groteskowe. Odgrywały także rolę filozoficzną, polityczną, a czasem dopuszczały się czynów dramatycznych i makabrycznych. Socjologowie lub egzegeci proponowali wiele klasyfikacji sekt, opierając się na ich doktrynalnych lub historycznych korzeniach. Żaden z tych podziałów nie jest jednak zadowalający, ponieważ sekty w trakcie swego rozwoju potrafią się zmieniać, korzystając z różnych ideologii. Mogą także rozszerzyć albo zawęzić tematy nauczane w zależności od nastroju guru albo potrzeby powiększania liczebności grupy. Zestawienie sekt w zależności od ich pochodzenia i doktryny:
- sekty o inspiracji judeochrześcijańskiej, odnoszące się do Biblii ( Waco ),
- sekty wywodzące się z chrześcijaństwa, jednak uzupełnione o nowe źródła wiedzy ( świadkowie Jehowy, mormoni, sekta Moona ),
- prądy marginalne, kościoły paralelne, fundamentalistyczne grupy przedstawiające siebie jako ugrupowania katolickie albo ortodoksyjne ( Kontrreforma katolicka, Krzyż Dozulé ),
- sekty inspirowane prądami orientalnymi lub bliskowschodnimi, głoszące szczególną interpretację islamu, buddyzmu lub hinduizmu, zgrupowane wokół nowego proroka albo nowego mesjasza ( Mandarom ),
- grupy gnostyczne, ezoteryczno-okultystyczne, inicjacyjne o inspiracji ezoterycznej, alchemicznej, astrologicznej oraz korzystające z rozmaitych mitologii ( Zakon Świątyni Słońca, scjentologia ),
- grupy urologiczne,
- grupy okultystyczne,
- grupy modlitewne i uzdrowieńcze,
- grupy zdrowia psychicznego i cielesnego,
- grupy rozwoju osobowego,
- grupy fundamentalnej ekologii,
- grupy neopogańskie,
- grupy satanistyczne.[5]
Po czym poznać sektę?
Sekty mają strukturę autorytarną, stosują różne formy prania mózgu i kontroli myśl, nacisku grupowego, a także wprowadzają swoich członków w stan poczucia winy i strachu.
· Najczęściej za sektę uważa się grupę ludzi, którzy oderwali się od kościoła lub wspólnoty religijnej, i przyjęli własne zasady doktrynalne i organizacyjne.
· Członkowie sekty zazwyczaj są przekonani o słuszności swego oddzielenia czy oderwania się. Jest to dla nich jedyna możliwość zachowania prawdy, która - jak im się wydaje - została zagubiona. Ich postawa jest więc w ich mniemaniu uzasadniona. Nie przyjmują do wiadomości możliwości trwania w błędzie.
· Najbardziej rzucającą się w oczy cechą sekt jest gorliwość, z jaką członkowie prowadzą działalność rozpowszechniającą swe koncepcje.
· Sekta posiada charyzmatycznego przywódcę. Członkowie sekty są mu winni całkowite posłuszeństwo. Jest on ponad wszystkim i ponad wszystkimi. Ma nieograniczoną wolność w działaniu. Może robić co chce. Jest niekwestionowany pod żadnym względem.
· W sektach destrukcyjnych mamy przede wszystkim do czynienia ze zwodzeniem duchowym. Polega ono na tym, że pod płaszczykiem pomocy duchowej wąska elita sekty realizuje swoje, ukryte przed adeptami, cele. Sekta jest miejscem wykorzystywania ludzi autentycznie poszukujących Boga, lepszego świata, prawdy, wolności i miłości.
· Sekta wpaja swoim członkom przekonanie, że tylko w niej znajdą prawdę i wolność odpowiedzi na wszelkie pytania, że stanowią grupę elitarną.
· Sekta oferuje swoim adeptom "nowe doświadczenie religijne", "jedyną prawdę", szybką możliwość osiągnięcia "najwyższych stanów duchowości".
· W wyniku przynależności człowieka do sekty destruktywnej skrzywdzona zostaje jego rodzina, bliscy znajomi oraz on sam.
· Przywódca" sekty czerpie ewidentne korzyści materialne kosztem szeregowych członków.
· Sekta destrukcyjna, doprowadzając do ruiny psychicznej i materialnej swoich członków, czyni z nich ludzi niezdolnych do życia w społeczeństwie.
· Sekta zabiera człowiekowi to, co jest dla niego najważniejsze: wolność i umiejętność samostanowienia. W sekcie nie ma miejsca na indywidualizm i samodzielne podejmowanie decyzji. Nie ma prywatności, liczy się tylko grupa i jej interes.
· Sekta izoluje nowo zwerbowanych od rodziny i dotychczasowego towarzystwa. Oddziałuje za pomocą rytuałów (tańce, stroje, kadzidełka, monotonne śpiewy), które wprowadzają w trans, wzmacniają poczucie bezpieczeństwa i przekonanie o przynależności do grupy.[6]
Guru.
Słowo „guru” pochodzi z sanskrytu i oznacza „czcigodny”; określenie to dotyczy duchowego mistrza w braminizmie. Postać ta przez swoje pochodzenie i istotę stawiana jest ponad kastami vaisya ( pracownicy ) i ksatriya ( wojownicy ). Guru uczy i prowadzi na drodze do boskiego objawienia. Współcześnie guru to charyzmatyczny przywódca sekty. Guru opisywany jest niekiedy jako psychopata, który cechuje się mitomanią, impulsywnością, amoralnością i niezdolnością do poprawy. Ale są to również zwykli oszuści, prostacy albo osoby kierujące się finansowymi lub politycznymi interesami. Do grupy guru z zaburzeniami psychicznymi można zaliczyć osoby chore umysłowo, którym z powodzeniem udało się kierować adeptami, choć wzbudzali w nich niepokój. Guru można podzielić na cztery grupy:
- duchowi nauczyciele w szlachetnym tego słowa znaczeniu, choć zaliczenie do tej grupy nie wyklucza ich nieodpowiednich zachowań czy wypowiedzi ideologicznych,
- oszuści, którzy potrafią wykorzystać ludzka łatwowierność, proponując im produkty do sprzedaży,
- osoby chore umysłowo, najczęściej osobowości maniakalne i halucynacyjni paranoicy,
- grupa pośrednia, czyli osoby, które na początku były szczerze zaangażowane, by z czasem coraz bardziej patologicznie postrzegać rzeczywistość albo by rozmyślnie wykorzystywać nabytą wiedzę do bogacenia się.[7]
Modele organizacji sekty.
Sekta tworzy się wokół guru i pod jego przywództwem. Pozyskując adeptów, powiększa swoje szeregi niczym śniegowa kula. Nie wszyscy adepci mają jednak taki sam status. Nie utrzymują takiej samej relacji z guru i nie korzystają z takich samych przywilejów w sekcie. Adepci są podzieleni na dwie grupy: nieświadomych manipulowanych i świadomych manipulatorów. W grupie manipulowanych nie ma żadnej hierarchii. Obowiązuje tylko jedna reguła lub zasada: niepisany zakaz przejawiania indywidualnych odruchów, wyrażany odrzuceniem niezależnego zachowania się. Świadomi manipulatorzy tworzą struktury na kształt piramidy. Na wyższych szczeblach hierarchii nasila się poczucie bezkarności i lekceważenie norm moralnych; na niższych poziomach natomiast wypaczane jest sumienie członków sekty. Możemy wyróżnić następujące struktury sekt:
Struktura piramidy – występuje tu hierarchizacja wiedzy, władzy i przywilejów. Porównując sytuację „dołów” ( rekrutów) i „góry” ( guru i jego otoczenie ), można zaobserwować , że:
- im wyżej w hierarchii, tym większy stopień uprzywilejowania,
- im niżej, tym większe zniewolenie.
Struktura przypominająca piramidę zapewnia sekcie podwójną korzyść: sprzyja rywalizacji, oferując adeptowi uczucie dumy, kiedy zdobywa coraz wyższe szczeble hierarchii oraz wzmacnia jego poczucie przynależności, uzależniając go od sekty.
Struktura pajęczyny – jest to połączenie wielu struktur piramidalnych, spełniających rozmaite funkcje. Taka struktura jest jeszcze bardziej surowa. Adept może awansować w jednej piramidzie a być degradowany w innej. Zawsze jednak jest zależny od hierarchii, bez względu na to, na którym jej szczeblu się znajduje. Tego typu proces nie dotyczy tylko mniejszości – elity, która jest blisko samego guru.
Struktura gwiazdy – przypomina koło rowerowe, gdzie guru stanowi centrum a adepci – obręcz. Wszyscy członkowie grupy maja bezpośredni kontakt z guru, przywódcą albo medium, on zaś pobudza energię każdego z nich. Każdy szczebel ma wtedy wyznaczoną funkcję i skupia się wokół konkretnej osoby.
Struktura kulista – w komunikacji emocjonalnej i tworzeniu zależności każdy z uczestników odgrywa podobną rolę – nie ma hierarchizacji czy bezpośredniego przewodnictwa.[8]
Dynamika działania grupy.
Niezależnie od struktury sekty można wyodrębnić trzy zasady funkcjonowania psychicznego w grupie:
- zasada wchłonięcia jednostki przez grupę – adept traci całą swą autonomię istnienia i myślenia. Uniemożliwia się wszelkie przejawy myślenia indywidualnego, nawet jeśli są zbieżne z poglądami sekty. Adept funkcjonuje i myśli zgodnie z układem grupowym.
- zasada samowystarczalności grupy – w imię tej zasady buduje się granice między grupą a światem zewnętrznym, początkowo postrzeganym jako zbędny, następnie niebezpieczny i wreszcie – jako agresywny.
-zasada rozgraniczania wszystkiego na to, co się znajduje wewnątrz grupy i poza nią. Wszystkie wydarzenia wewnętrzne są oceniane jako pozytywne, z kolei wszystko. Co się dzieje poza sektą, jest negatywne, niszczycielskie i śmiertelnie niebezpieczne.[9]
Werbunek.
Zwerbowanie adepta następuje w wyniku spotkania osoby poszukującej i wątpiącej z organizacją, która odpowiada z absolutnym przekonaniem, uogólniająco i ostatecznie na wszystkie jej pytania. Proces werbowania adepta składa się z trzech etapów.
1. Faza uwodzenia – członkowie sekty mają uwieść upatrzoną ofiarę, zachwalając swą organizację. Stanie się ona tym bardziej ponętna, im bardziej społeczeństwo uda się przedstawić jako agresywne i obojętne na najbardziej intymne problemy werbowanej osoby.
2. Perswazja – aby perswazja była skuteczna , trzy elementy: nadawca, odbiorca i komunikat, muszą spełniać szczególne wymagania. Celem perswazji jest doprowadzenie odbiorcy do zaakceptowania propozycji zawartej w informacji. Na proces przekonywania składają się następujące elementy: percepcja, zrozumienie, forma, synteza wiadomości, ich akceptacja, zmiana sposobu myślenia albo postawy.
3. Fascynacja – opiera się na rzeczywistym zachwycie symboliczną postacią guru. Guru wydaje się dysponować nadnaturalną mocą, graniczącą z boskością. W tym stadium wolna wola rekruta zaczyna słabnąć wobec wywieranej na nim silnej doktrynalnej presji. Proces fascynacji można porównać do hipnozy.[10]
Syndrom sekty.
U osób przynależących do którejś z sekt obserwujemy tzw. syndrom sekty. Jest to pewien zespół cech powstałych na skutek kontaktu człowieka z sektą.
Zmiany w dotychczasowym życiu i zachowaniu:
· porzucenie dotychczasowych zainteresowań, pojawienie się nowych, związanych z celami nowo napotkanej grupy, brak jakiegokolwiek krytycyzmu względem grupy;
· gloryfikacja grupy - grupa staje się wszystkim dla człowieka zmiana słownictwa i ubioru - człowiek zaczyna mówić "nowym językiem", używa słów, pojęć, których wcześniej nie używał; zaczyna się inaczej ubierać.
...
pedagogika.koszalin