Gwara górali łąckich.pdf

Gwara górali łąckich

Gwara górali łąckich – gwara mieszkańców okolic Łącka i Kamienicy to gwara góralska. Cechami

charakterystycznymi gwary górali łąckich są:

• wymowa udźwięczniająca typu: brad ojca - brat ojca, brad mój - brat mój (udźwięcznienie wygłosu wyrazu

poprzedniego, jeżeli kolejny wyraz rozpoczyna się na samogłoskę lub spółgłoskę sonorną); jest to tzw.

regionalizm krakowsko - poznański, wymowa taka stoi na równi z ubezdźwięczniającym regionalizmem

warszawskim;

• zakończenie bezokolicznika na -uwać w miejsce ogólnopolskiego "-ować", np.: maluwać - malować;

• mazurzenie, czyli wymowa spółgłosek ż, dż, sz, cz jako z, dz, s, c, natomiast "rz" nigdy nie jest wymawiane jako

"z"!;

• stosowanie form niemęskoosobowych zamiast męskosobowych: chłopy musiały - chłopi musieli;

• tendencja do asymilacji i uproszczeń w grupach spółgłoskowych "strz", "zdrz", "trz", "drz" jako szcz, żdź, cz, dż;

• uproszczenia w wygłosie "ść" na ś, np.: kłaś, slyś = kłaść, zleźć;

• uproszczenia w śródgłosie grup rdł > rł, łn > łń, stn > sn, rnk > rk, śln > śń, np.: garło, połnie, krzesny, gorka,

ziorko, naumyśnie, maśnicka = gardło, południe, chrzestny, garnka, ziarnko, naumyślnie, maślniczka;

• akcent inicjalny;

• zachowana wymowa ó (głoska pomiędzy o/u);

• podwyższenie artykulacyjne wymowy samogłoski "e" do "y" (jako kontynuant tak zwanego "e pochylonego"),

np. tyz - też, mlyko - mleko;

• podwyższenie artykulacyjne wymowy samogłoski "a" do "a/o" (kontynuuje dawne "a pochylone"), np. stoł - stał,

trowa - trawa;

• labializacja i dyftongizacja samogłoski nagłosowego i śródgłosowego "o" oraz nagłosowego "u", np. łokropnie, łu

nos - okropnie, u nas;

• prejotacja samogłosek "a", "e", "i", np. jinacy, jigła, janioł, jEwa, = inaczej, igła, anioł, Ewa;

• zanik zwarcia "ń", które kończy sylabę, np. pajski, pajstwo, siyj - pański, państwo, sień;

• pomijanie przyrostka -nę- w niektórych formach czasowników w czasie przeszłym i w rozkaźniku, np.: ciógli,

krzykła - ciągnęli, krzyknęła;

• wymowa wygłosowej spółgłoski "ch" jako k, np. na nogak - na nogach;

• wymowa spółgłoski "k" przed przedniojęzykowo-zębową "t" jako f, ftos - kto;

• w niektórych wyrazach "rz" zostaje zamienione na r, np.: bier - bierz;

• w czasownikach końcówka "ił/iła" = iuł/iuła np.: piuła - piła, robiuła - robiła, nośuł - nosił, puotrafiuł - potrafił;

• końcówka -ek; -ak w formach 1 os. l.poj. czasu przeszłego, np.: robiułek - robiłem (obok tej formy pojawia się

również inna: jo robiuł/ jo zem robiuł);

• zakończenie czasowników w 1 os. l.poj. w czasie teraźniejszym na o zamiast na ogólnopolskie "ę", np.: jado -

jadę, ido - idę (obok tego typu zamiany, występuje rzadziej także jadem, idem);

• rozkładanie wygłosowego "ą" na om, np. majom - mają, głowom - głową);

• końcówka -mé w 1. os. lm. czasu teraźniejszego (dźwięk posredni między "e" a "y"), np. chodzomé/chodzemé;

• tworzenie 3 os. l.mn. z brzmienia 1 os. l.poj., np. jo biero - bieromé (biorę - bierzemy), jo siedzo - siedzomé

(siedzę - siedzimy); istnieją też oboczne formy typu bieremé, siedzemé tworzone od bierem, siedzem;

• rzeczowniki o rodzaju męskoosobowym mają rodzaj niemęskoosobowy, np. te dobre chłopy kosiuły = ci dobrzy

chłopi kosili;

• strata nosowości "ę", które przechodzi w o + m/n, np. ronce - ręce, gomba - gęba; ale: piynknie - pięknie,

pamiyntoj - pamiętaj (w kilku przypadkach ę=yn;)

• strata nosowości "ą", które przechodzi w ó + słabe m/n w śródgłosie, np.: ció(n)gnij - ciągnij;

Gwara górali łąckich

• "ą" lub "ę" występujące przed "ł/l" w czasie przeszłym przechodzi odpowiednio w on lub en, np.

wzion/wzión=wziął, wziena/wziona=wzięła;

• ogólnopolskie "om/on" jest czasem zamieniane na óm/ón, np.: hónorowy, stróna, zamiast: honorowy, strona;

• przejście grupy "en" w on, np. jedon - jeden, łodmioni - odmieni; ale: jedynoście, (w kilku przykładach en=yn);

• brak ogólnopolskiego przegłosu "e:o" w 1 os. l.poj. i 3 os. l.mn. czasu teraźniejszego i przeszłego w koniugacji -ę,

-esz, np.: jo nieso - ja niosę, łony wiezły - one wiozły;

• wymowa przedrostkowego i przyimkowego "s" przed sonornymi, np. s nami, sy mnom (z nami, ze mną);

• zachowana grupa "śr", "źr", np. doźreć, doźrały (dojrzeć, dojrzały);

• zmiana formy zaimków np.: do te baby (Dopełniacz l.poj.), ale: ty babie (Celownik i Miejscownik l.poj.);

zamiast: do tej baby, tej babie;

• archaiczna końcówka Dopełniacza l.poj. rzeczowników żeńskich -e, np. naprzeciwko studnie, zamiast:

naprzeciwko studni oraz szerszy zakres użycia końcówki ‑ a w Dopełniaczu lp. rzeczowników rodzaju męskiego

(jak w języku staropolskim), np. płota, woza = płotu, wozu;

• częściowy archaizm podhalański występujący po "rz" ( zamiast "y" jest dźwięk bliski "i"), np.: prziysed -

przyszedł;

• Narzędnik l.poj. rodzaju męskiego i nijakiego zamiast końcówki "em" przyjmuje postać om, np.: z lasom - z

lasem, z prawom - z prawem; przy tym głoska "k" jest wymawiana twardo, np.: jajkom - jajkiem; czasem też w

Narzędniku opuszcza się "m", przy czym "e" pozostaje bez zmian, np.: z kumotre - z kumotrem;

• przysłówki i zaimki z przyrostkami -ik, -ok, np. tutok, tamok, dzisiok, cosik, ktosik, dziesik/kajsik, jakiesik,

któresik - tutaj, tam, dziś, coś, ktoś, gdzieś, jakieś, któreś;

• zaimki nieokreślone typu choćco / chłojco, chłoćkto, chłoćjak, chłoćjaki, chłojdzie, chłoćktóry, chłoćkiedy;

• słownictwo rodzime - obecność wielu wyrazów takich jak np.: ciupaga, wyzdajać (wymyślić, ułożyć,

przygotować), pytac (drużba weselny), bacówka (szałas pasterski w górach), bryndza (ser owczy), koliba (szałas),

watra (ognisko pasterskie), dziedzina (wieś), moskol (placek z mąki owsianej), serdok (kożuszek barani bez

rękawów), styrmać sie (wspinać się, wdrapywać), smrek (świerk), drapa (góra) i wiele jeszcze innych wyrazów.

Gwara ta jest nadal często używana przez mieszkańców.

Bibliografia

• Folklor Górali i Pogórzan Ziemi Sądeckiej , Lidia Michalikowa, Warszawa 1990

• http:/ / www. gwarypolskie. uw. edu. pl/

Źródła i autorzy artykułu

Gwara górali łąckich Źródło : http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24507398 Autorzy : Ilmatar, Le5zek, Piastu, Zibi21, 19 anonimowych edycji

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: