Leonarda Rodowicz - Wczoraj, dziś i jutro traseologii.pdf - 1 - ToshiTanaka

"Problemy Kryminalistyki"

Nr 234 (IV z 2001 r.)

Wydawnictwo Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP

00-583

Warszawa

Al.

Ujazdowskie

tel. : 601-55-48, 601-45-30

Leonarda

Rodowicz

Wczoraj, dziś i jutro traseologii 1

Sprawy najprostsze i zdawałoby się oczywiste rodzą często najwięcej wątpliwości; tak jest właśnie

w przypadku "historii" śladów obuwia, niezmiernie bowiem trudno prześledzić historię czegoś, co

nigdy nie stanowiło samodzielnej dyscypliny, nie mówiąc już o oddzielnych strukturach

organizacyjnych.

Upraszczając sprawę można byłoby rozpocząć od 1987 roku, kiedy "ślady obuwia" wyodrębniono z

Wydziału Daktyloskopii - tworząc samodzielną pracownię.

Takie traktowanie problemu, pozbawiające "rodowodu" najstarsze ślady świata, byłoby

niewybaczalne, zwłaszcza dla traseologa. Powszechnie przecież wiadomo, że tropy zwierząt i ślady

stóp bosych, odzianych i obutych występowały tak dawno, jak istnieje ludzkość, a ich identyfikacja

sięga również tych prehistorycznych czasów, chociaż nie zawsze miała związek z przestępstwem.

Steven Mithen z Uniwersytetu w Cambridge w artykule opublikowanym w World Archeolog y 2

dokonuje niezwykle interesującej dla współczesnego traseologa interpretacji górnopaleolitycznej

sztuki jaskiniowej. Obalając panującą dotychczas opinię, że jaskinie pokryte malowidłami

przedstawiającymi głównie wizerunki zwierząt pełniły jedynie funkcje religijnych sanktuariów,

uzasadnia ich rolę znacznie bardziej praktycznie. Według autora te odosobnione miejsca służyły za

swoiste sale lekcyjne, w których doświadczeni członkowie plemienia przekazywali młodzieży

wkraczającej w dorosłe życie głęboką i subtelną wiedzę o świecie zwierząt, ich obyczajach,

sposobach tropienia i identyfikacji. Ta swoista nauka prowadzona była w trzech semestrach:

 pierwszy - obejmował ROZPOZNANIE śladów pozostawionych przez określone gatunki

zwierząt i innych przejawów ich obecności (identyfikacja grupowa),

 drugi - polegał na IDENTYFIKOWANIU pojedynczych zwierząt, odróżnianiu ich

poszczególnych póz i zachowań: biegu, postoju, żerowania, rui, defekacji itp. (Analogie do

współczesnego naukowego wnioskowania z ichnogramu oraz do identyfikacji indywidualnej

pojedynczego obiektu są niewątpliwe).

 trzeci - to PRZEWIDYWANIE momentów pojawienia się zwierząt w zasięgu oka,

określające możliwości łowieckie ludów z górnego paleolitu 3 (czy nie są to przypadkiem

prapoczątki taktyki kryminalistycznej?).

Uogólniając, paleolityczne galerie sztuki jaskiniowej są prekursorami naszych szkół i bibliotek, a

zatem są źródłem uniwersyteckiej edukacji. W sensie kryminalistycznym tropy zwierząt i ślady stóp

były pierwowzorem wszelkiej IDENTYFIKACJI UŻYTKOWEJ na kilkaset tysięcy lat przedtem,

zanim pojawiły się naukowe metody identyfikacji kryminalistycznej.

W czasach nowożytnych historię śladów stóp w kontekście kryminalistycznym (ich związku z

przestępstwem) podzielono na dwa etapy:

 pierwszy - od Średniowiecza do końca XIX wieku,

 drugi - od powstania kryminalistyki jako samodzielnej dyscypliny naukowej do chwili

obecnej.

Umberto Eco przedstawił Średniowiecze w Italii w powieści "Imię róży" 4 . W trzydziestej minucie

projekcji filmu pod tym samym tytułem główny bohater Wilhelm de Baskerville stwierdza: "...

(śnieg) to pergamin, na którym przestępca pozostawia swój podpis". Dialog, który nastąpił po

szczegółowych oględzinach śladów obuwia na śniegu, zadziwia prawidłowością wyciągniętych

wniosków, zarówno z ichnogramu, jak i pojedynczego śladu. Stwierdzenie "...zanotujmy odcisk tej

podeszwy w pamięci..." kojarzy się jednoznacznie ze współczesną oceną śladu na podstawie cech

grupowych: kształtu, wielkości i wzoru podeszw y 5 .

Z powyższego opisu wynika, że w okresie wszechwładnie panującej inkwizycji nieliczna część

społeczeństwa znała i doceniała wartość dowodów rzeczowych i umiała je prawidłowo

wykorzystać.

Co prawda to tylko beletrystyka, ale - jak twierdzi krytyk Alberto Moravia w "L'Expresso" - autor

rzetelnie przedstawił realia Średniowiecza.

W Polsce w połowie XIII wieku Księgą Elbląską, zwaną również "Prawem Polaków " 6 ,

wprowadzono instytucję o nazwie "ślad". Przez ślad rozumiano obowiązek opola (kilka lub

kilkanaście wsi - co w przybliżeniu odpowiada współczesnemu powiatowi) do ścigania zbiegłego

przestępcy do granic sąsiedniej wsi lub opola. Jest to niewątpliwie archaiczna postać współczesnej

czynności kryminalistycznej, jaką jest pościg.

Nasuwa się pytanie związane z treścią pojęcia wprowadzonego przez ustawodawcę. W dochodzeniu

przestępstw jeszcze nie wykorzystywano dowodów rzeczowych, zatem pojęcie śladu należy

traktować w rozumieniu potocznym jako "znak, informację".

Takim najbardziej pomocnym znakiem ułatwiającym pościg w tamtych czasach był niewątpliwie

ślad stopy obutej lub bosej. W związku z tym - być może - jest to pierwsza wzmianka na temat

śladów stóp w ujęciu kryminalistycznym. Instytucja ścigania "śladem" obowiązywała przez całe

Średniowiecze. Na ziemi sanockiej utrzymała się do końca XVII wieku, a nawet rozszerzono ją na

mieszkańców miast i szlachtę 7 , co wskazywałoby na jej wysoką skuteczność.

Wydarzenia historyczne związane z Wielką Rewolucją Francuską i jej następstwa 8 wpłynęły na

zmiany w metodach dochodzenia przestępstw. Zanika proces inkwizycyjny, a tym samym koronny

dowód w postaci przyznania się do winy, wymuszany torturami. Rozpoczyna się okres nowego

spojrzenia na dowody i sposoby ich uzyskiwania, tak niezbędne w torującym sobie drogę procesie

kontradyktoryjnym 9 .

Przemiany w polskim prawie sądowym były postępowe i zachodziły stosunkowo szybko.

Przykładem zmian jest słynna ustawa z 1776 roku (a więc jeszcze sprzed rewolucji francuskiej) o

"konwikcji w sprawach kryminalnych", która podkreślała konieczność udowodnienia winy osobie

podejrzanej o popełnienie przestępstwa. Znaczenie tej decyzji było tak nowatorskie, że znalazło

odzwierciedlenie nawet w tytule (konwikcja - udowodnienie winy) 10 .

Do zwalczania przestępczości zaczęto, obok osobowych źródeł i środków dowodowych,

wykorzystywać źródła rzeczowe, oparte przede wszystkim na śladach sprawcy. W tej sytuacji

trzeba było szybko i skutecznie nauczyć się sztuki uzyskiwania informacji ze wszystkich śladów

kryminalistycznych. W sukurs przyszła nauka. Wiek XIX charakteryzował się znacznym rozwojem

takich dziedzin, jak: medycyna, biologia, chemia i fizyka. Powstały realne szansę na wykorzystanie

osiągnięć tych dyscyplin w walce z przestępczością. W ten sposób, w drugiej połowie XIX wieku,

wyodrębniła się nauka, nazwana przez Hansa Grossa kryminalistyką, zdefiniowana jako element

wiedzy przyrodniczej prawa karnego.

Datą graniczną według T. Hanauska 11 było wydanie i rozpowszechnienie prac wybitnych uczonych:

Franciszka Galtona - twórcy nowoczesnego systemu rejestracji daktyloskopijnej, Alfonsa Bertillona

- twórcy antropometrii kryminalnej i innych technik identyfikacyjnych, oraz Hansa Grossa - autora

książki "Podręcznik sędziego śledczego jako system kryminalistyki" (wydanie pierwsze ukazało się

w 1893 roku) stanowiącej do dziś naukowe podwaliny kryminalistyki.

Polska kryminalistyka wiele zawdzięcza medycynie sądowej, nie tylko w zakresie identyfikacji, ale

także metodyki ścigania przestępstw oraz wypracowania nowych metod i środków do ich

zwalczania. Dzięki nim współczesny badacz śladów obuwia zna i wykorzystuje niektóre środki do

wykonywania replik śladów wgłębionych.

W 1850 roku medyk sądowy Hugo Ulin zastosował siarkę do zabezpieczania wgłębionych śladów

obuwia, a Rosjanin A. Bohrman, również lekarz, w 1867 roku po raz pierwszy wykorzystał do tego

celu

gips.

Najstarsza, zarejestrowana w literaturze specjalistycznej 12 identyfikacja śladów obuwia pochodzi ze

sprawy Richardsona w Szkocji z 1786 roku. W trakcie oględzin miejsca zabójstwa młodej

dziewczyny oficer dochodzeniowy zlokalizował krwawe ślady obuwia na otwartym terenie w

pobliżu

domu

ofiary.

Analiza śladów ze ścieżki chodu wykazała, że na odwzorowanych spodach widoczne były

gwoździe o specyficznym (indywidualnym) rozmieszczeniu między sobą i krawędziami buta.

Wykonano odlew najbardziej czytelnego śladu. Podczas uroczystości żałobnych kordon policji

otoczył cmentarz. Buty każdego uczestnika pogrzebu, który wychodził z cmentarza, poddano

oględzinom. Te prymitywne, ale jak się później okazało, skuteczne badania porównawcze

wykonane ad hoc w konsekwencji doprowadziły do kategorycznej identyfikacji buta Richardsona.

Dowód ten wraz ze śladami krwi odegrał zasadnicze znaczenie w prowadzonym postępowaniu

karnym.

Do 1918 roku, tj. do czasu odzyskania niepodległości, mimo iż praktyka śledcza pozostawała

formalnie w rękach policyjnych władz zaborców, Polacy tacy jak: Łukomski, Chodkiewicz,

Piątkiewicz, Strassman - działający głównie w Galicji - już w latach 1920-1923 wydali cenione do

dziś podręczniki służby śledczej. Już w latach dwudziestych zaczęto adaptować metody badawcze

wypracowane przez kryminalistyków zachodnich. Pojawiło się również wiele publikacji

omawiających technikę i taktykę śledztwa, w których zawarte były wzmianki o wykorzystaniu

śladów obuwia. H. Czerwiński pisał "Ważne są również przy wyśledzeniu przestępstwa oględziny

twarzy, włosów przestępcy, obuwia... " 13 .

W 1927 roku, z inicjatywy J. Piątkiewicza, powstało w Warszawie Laboratorium przy Centrali

Służby Śledczej Komendy Głównej Policji Państwowej. Do zakresu działania tego laboratorium

należała między innymi identyfikacja wszelkich śladów w sprawach kradzieży, tzn. "nóg, zębów,

narzędzi".

Na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 1.12.1929 r. powstał w Krakowie Instytut

Ekspertyz Sądowych. Bolesław Popielski, były kierownik działu biologicznego tego instytutu, w

publikacji "Pierwsze dziesięciolecie IES" stwierdził, że w dziale fizykochemicznym

przeprowadzano ekspertyzy ze wszystkich dziedzin kryminalistyki (bez daktyloskopii), w tym

również

śladów

obuwia.

W 1934 roku ukazała się "Medycyna kryminalna" L. Wachholza i J. Olbrychta, w której - oprócz

wielu informacji z zakresu kryminalistyki - znajdują się pierwsze wskazówki na temat badań

porównawczych śladów stóp i obuwia.

W sprawozdaniu z działalności laboratorium policyjnego KGPP za 1937 rok po raz pierwszy

pojawiło się określenie "ekspertyzy śladów stóp i narzędzi", ze wskazaniem łącznej liczby

wykonanych

bada ń 14 .

Poziom kryminalistyki polskiej w okresie międzywojennym był niższy niż w większości krajów

europejskich. Między innymi dlatego, że w procesie karnym przez długie lata przywiązywano

większą wagę do środków dowodowych uzyskanych z osobowych źródeł informacji (zeznania

świadków, przyznanie się do winy) niż źródeł rzeczowych. Działania wojenne i okupacja zniszczyły

i ten niewielki dorobek, zwłaszcza w zakresie urządzeń technicznych i potencjału ludzkiego.

W 1945 roku przystąpiono do organizowania od podstaw służby kryminalistyczno-śledczej. W tym

roku powstały pierwsze ośrodki naukowo-badawcze zajmujące się wykonawstwem ekspertyz

kryminalistycznych na potrzeby organów ścigania karnego i wymiaru sprawiedliwości. 27.01.1945

r. na zlecenie ministra sprawiedliwości powołano w Krakowie Instytut Ekspertyz Sądowych. Wraz z

nazwą i tradycją przejął kontynuację prac instytutu założonego w 1929 roku. Jedną z pierwszych

znanych ekspertyz była identyfikacja "buta i drena" opracowana przez J. Golawińskiego 15 .

1.03.1955 r. powstał Zakład Kryminalistyki Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej. Ostatecznie

ukształtowana struktura organizacyjna obejmowała kilka działów (wydziałów), między innymi

"Daktyloskopii i innych środków identyfikacji osób". Wśród tych "...innych środków" usytuowano

ślady

obuwia.

W 1958 roku (zarządzeniem MSW nr 88/58) utworzono wojewódzkie laboratoria kryminalistyczne,

a w 1963 roku rozszerzono ich kompetencje (zarządzeniem KGMO nr 68/62) o badanie śladów stóp

pojazdów

mechanicznych.

Współczesne podejście organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości do śladów obuwia

scharakteryzował W. Weiser pisząc: "Jest zadziwiające, że ślady obuwia i stóp nie osiągnęły

należytego im znaczenia w kryminalistyce. W dobie wzrastającego znaczenia dowodów

rzeczowych nie może ślad obuwia pozostawać dłużej ťpasierbemŤ techniki kryminalistycznej " 16 .

W.J. Bodziak 17 , autor jedynej, jak dotąd, monografii z zakresu śladów obuwia, skonkretyzował ich

pozycję wśród innych śladów kryminalistycznych, wyróżniając, we współczesnej kryminalistyce,

dwa

okresy

wartościowania:

Pierwszy trwał do końca lat sześćdziesiątych i charakteryzował się całkowitym deprecjonowaniem

śladów obuwia; sporadycznie je zabezpieczano i jeszcze rzadziej wykorzystywano w procesie

wykrywczym. Zajmowano się nimi wtedy, gdy "zawiodła" daktyloskopia lub gdy stanowiły jedyny

dowód w prowadzonym dochodzeniu. Należały do tzw. badań okazjonalnych, czego logicznym

następstwem było wykonywanie identyfikacji traseologicznych przez ekspertów różnych

specjalności, którym również okazjonalnie zlecano wykonanie takich badań.

Stosowana praktyka bardzo szybko spowodowała zmniejszenie liczby zabezpieczanych śladów i

obniżenie jakości wykonywanych badań porównawczych. Traktowano je jako dodatkowe

obciążenie, tym uciążliwsze, że wykonywane bez dostatecznej, specjalistycznej wiedzy,

zaangażowania (zadanie przejściowe) i motywacji. Ślady obuwia stały się marginesem w

Leonarda Rodowicz - Wczoraj, dziś i jutro traseologii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: