09.Osiem przeszkód na drodze rozeznania duchowego.pdf

Osiem przeszkód na drodze rozeznania duchowego

Aneta Kania

Osiem przeszkód na drodze rozeznania duchowego

Pobieżna lektura ojców pustyni może sprawiać wrażenie, że nie mieli oni problemów zbliżonych do

tych, które przeżywa na co dzień przeciętny chrześcijanin. Walki, które toczyli, a które opisują,

wydają się nie z tego świata. Kiedy jednak wchodzimy głębiej w ich życie, okazuje się, że ich

przeżycia są zbliżone do naszych, a demoniczne walki, które toczą z grzechami, opierają się na

znanych nam grzechach głównych.

Ewagriusz i Kasjan rozwinęli naukę o ośmiu grzechach, od których pochodzi nasza znajomość

grzechów głównych. Były to: łakomstwo, nieczystość, chciwość, smutek, gniew, acedia, próżność i

pycha. Mówiąc o nich, Ewagriusz odnosi się do ośmiu demonów, z których każdy odpowiada za

kuszenie do jednego z ośmiu grzechów.

Jak radzić sobie z demonami?

Czy demony istnieją naprawdę? Obrazy ośmiu grzechów są symbolami określonej rzeczywistości,

której nie da się ująć przy pomocy czystych pojęć. Nie chodzi o wiarę czy niewiarę w istnienie

demonów, lecz o określone zjawiska, z którymi konfrontujemy się po dziś dzień. Nie jest ważne,

czy uznamy, że nasze, na przykład łakomstwo pochodzi z kuszenia przez demona obżarstwa, czy że

jest wynikiem jakiegoś kompleksu. Ważne jest, byśmy potrafili sobie z nim poradzić, a tego nas

uczą ojcowie pustyni.

Tak więc opis demonów jest próbą wytłumaczenia pewnych fenomenów. Nie trzeba rościć sobie

pretensji do wszechwiedzy na ich temat. Ważniejsza od wiedzy na temat samych demonów i ich

istnienia jest znajomość technik, którymi się posługują, jak również znajomość metod walki z nimi.

Mnisi opisują rzeczywistość psychiczną, posługując się językiem mitologicznym. To samo będzie

opisywał językiem psychologicznym Jung, mówiąc o projekcjach i kompleksach. Jest między nimi

jedna różnica: mnisi podają sposoby walki z demonami, a sposoby te są naprawdę skuteczne. W

walce chodzi o konfrontację ze złem, o sposoby zachowania się w obliczu pokus. Nazywając dane

zachowanie, uzewnętrznia się je, stawiając poza sobą: w ten sposób walka jest łatwiejsza.

Projektowanie rzeczywistości wewnętrznej na demony uwalnia ludzi i rzeczy od obciążenia

projekcjami.

Wiedza na temat demonów unieszkodliwia je. Pierwsza metoda walki z demonami polega właśnie

na samoobserwacji, badaniu myśli i wyobrażeń, i związku pomiędzy nimi. Odkrycie mechanizmów

powstawania myśli i uczuć jest pierwszym krokiem na drodze do zwycięstwa. Jeśli dokładnie

rozpoznamy nasze zagrożenia, łatwiej będzie nam się przed nimi bronić. Św. Antoni stawiał pytanie

o pochodzenie konkretnych myśli: „Kim jesteś i skąd?” Pytanie o imię demona oznacza, że człowiek

nie daje się porwać myśli czy uczuciu, ale ma do nich dystans, ma własny punkt widzenia, dzięki

któremu umiejętnie ocenia sytuację.

Ewagriusz jest autorem metody walki z demonami, zwanej metodą antyretyczną. W swym dziele

„Antirrheticon” podaje duży wybór zdań z Pisma Świętego, które należy przeciwstawiać

poszczególnym demonom. Wylicza myśli, które demony mogą narzucać, a następnie kieruje do

nich odpowiedni fragment Pisma Świętego. Słowa te nie są przypadkowe, gdyż jest w nich zawarta

możliwość pokonania dręczących nas myśli. Przynoszą one zwycięstwo nie dlatego, że pokonują

pokusę przy pomocy konkretnych argumentów, ale dlatego że przeciwstawiają jej zupełnie inną

rzeczywistość – rzeczywistość Bożą, w której konkretyzuje się obecność Boga przy człowieku i Jego

wsparcie w walce.

Warunkiem rozeznania duchowego jest dystans do danej sytuacji. Osiem demonów stanowi w nim

dużą przeszkodę. Zaciemniają one ludzki umysł i blokują wolną wolę. Człowiek jest chwytany w

pułapkę swoich namiętności, często nie widzi z nich drogi wyjścia. Gorzej, nieraz nie chce już z nich

rezygnować, czuje się dobrze w sieci uzależnień. Jeśli jednak nie stracił do końca właściwego

spojrzenia na siebie i chciałby odnaleźć drogę wyjścia, antyretyczna metoda Ewagriusza jest warta

wypróbowania.

Demon obżarstwa

Myśl o obżarstwie kusi mnicha do szybkiego porzucenia ascezy. Stawia mu przed oczy żołądek,

wątrobę (...) i długotrwałą chorobę, wreszcie niedostatek środków koniecznych do życia i brak

pomocy lekarskiej. Podsuwa mu wielokrotnie wspomnienia o braciach, którzy zapadli na takie

właśnie dolegliwości. A braci chorych skłania, by odwiedzali wstrzemięźliwych i opowiadali im o

swoich przypadłościach i o tym, jak się rozchorowali właśnie na skutek ascezy (P 7).

Demon obżarstwa wcale nie namawia do tego, co rozumie się pod klasycznym pojęciem łakomstwa

– jedzenia w nadmiarze. Przedstawia on tylko racjonalne powody przeciwko postowi. I tak, post

może doprowadzić do osłabienia, a dalej zaniedbywania innych swoich obowiązków, w końcu zaś

nawet do poważnej choroby. W swoim rozumowaniu idzie jeszcze dalej: osłabienie to niemożność

wydajnej pracy, a to oznacza zubożenie i brak środków do życia. Człowiek wystawia się na brak

roztropności, który oznacza brak właściwej miłości siebie samego. I tak kończymy na przekroczeniu

5 przykazania: Nie zabijaj, zastosowanym na własnej osobie. Być może poszliśmy trochę za daleko

w rozważaniu skutków postu, ale do tego właśnie dochodzimy w błędnym rozumowaniu na jego

temat.

W naszych czasach, które kładą nacisk na zdrowy styl życia, coraz rzadziej spotykamy się z

łakomstwem jako klasycznym obżarstwem. Przybiera ono bardziej subtelne formy –

wyrafinowanego jedzenia i picia. „Może być mniej, ale dobrze” – tak można zdefiniować

współczesne łakomstwo. O wiele trudniej z nim walczyć, bo nie chodzi tutaj tylko o zmniejszenie

racji żywnościowych. Chodzi o rezygnację z wysokich walorów smakowych pożywienia. (Trudniej tu

wydostać się ze szponów demona łakomstwa, który mówi, że przecież to nie grzech kupić do

jedzenia coś smaczniejszego i bardziej wyrafinowanego).

Jaką drogę wyjścia proponuje tutaj Ewagriusz?

Demonowi obżarstwa przeciwstawia słowa z Psalmu 23: Przeciwko myśli, która prowadzi mnie ku

zgorzknieniu z powodu mej nędzy: „Jahwe jest moim pasterzem, nie zabraknie mi niczego” (Ps 23,

1) (Antirrheticon I, 11).

Zgorzknieniu, którego powodem jest nienasycona i niezaspokojona potrzeba jedzenia i picia,

przeciwstawiona zostaje inna rzeczywistość: Bóg jest moim pasterzem i troszczy się, aby niczego

mi nie brakowało. Nie jest to żaden logiczny sposób odparcia pokusy, ale jest to zdanie, w które

trzeba uwierzyć. Jeśli zaufamy Bogu, który jest naszą skałą, żaden lęk o swoje życie nie będzie

miał do nas dostępu. Zgorzknienie ustąpi miejsca radości i ufności.

Powyższy werset z psalmu można umieścić jeszcze w innym kontekście. Zgorzknienie jest owocem

poczucia własnej nędzy i słabości przy nieudanych próbach postu. Kiedy człowiek widzi, że sam z

siebie nie ma sił na wyrzeczenie się jedzenia i picia, wpada w zniechęcenie i rezygnację. Podane mu

słowa są wezwaniem do pełnego zaufania Bogu, który troszczy się o nas i nie pozwoli na trwanie

naszej nędzy. Ma ona służyć poznaniu samego siebie i swoich słabości. Jeśli przyznamy się do niej

przed Bogiem i w pokorze poprosimy o siły, On nam ich doda i nasz post nabierze prawdziwej

wartości.

Demon nieczystości

Demon nieczystości wymusza pożądanie odmiennych ciał. Szczególnie silnie atakuje żyjących we

wstrzemięźliwości, aby ją porzucili, przekonani, że niczego przez nią nie osiągną (P 8).

Demon nieczystości posługuje się naszą fantazją i wyobraźnią. Wywołuje uczucia i pragnienia, które

mogą doprowadzić do grzechów przeciwko czystości. Nie jest to trudne w dzisiejszym świecie, w

którym czystość straciła swoją wartość. Z pism Ewagriusza wynika, że w jego czasach na

wstrzemięźliwość też patrzono jako na coś poza modą. Co można było na niej zyskać? Co można

dzisiaj zyskać na czystości? Generalnie można powiedzieć, że niewielu z nas ma czyste spojrzenie

na rzeczywistość. Nasza rzeczywistość jest bardzo zabrudzona. Ze wszystkich stron jesteśmy

atakowani przez świat nieczystości. Nasze oczy i uszy są bombardowane przez tysiące przekazów

dotyczących sfałszowanych spojrzeń na miłość i przekazywanie życia. Coś, co w zamiarach Bożych

miało być najcudowniejszą przygodą dwojga ludzi, przemieniło się w źródło egoizmu i grzechu. To

właśnie ta sfera, mówią, została najbardziej zraniona przez grzech pierworodny.

Jaką radę daje nam Ewagriusz?

Przeciwko myślom nieczystym, które nieustannie prowokują powstawanie w nas obrzydliwych

wyobrażeń i które pętają ducha przy pomocy namiętnych i hańbiących żądz: „Precz ode mnie,

wszyscy nikczemnicy, /bo Jahwe usłyszał głośny mój płacz! /Jahwe usłyszał moje błaganie” (Ps 6,

9) (Anti II, 23).

Myśli nieczyste ukazane są jako przeciwnik, z którym trzeba podjąć walkę. Nie musimy lękać się tej

walki, bo jest przy nas potężna moc Bożej obecności. Możemy być pewni, że nie zostawi nas

samych w tej słusznej walce. Już samo podjęcie wołania jest zwycięstwem, bo odsuwa od nas

kłębiące się myśli. Kieruje nas ku Bogu, który usłyszał nasz płacz i błaganie. Zwróćmy uwagę na

czas dokonany, który jest tu użyty. Słowa, które przeciwstawiamy tej pokusie, nie analizują

przyczyn powstawania tych myśli, ale przezwyciężają je przy pomocy wiary w Bożą pomoc.

Demon chciwości

Chciwość zwraca uwagę na długą starość, niezdolność do ręcznej pracy, przyszły głód będący jej

następstwem i spowodowane nim choroby, i gorycz ubóstwa (P 9).

Demon chciwości nie działa bezpośrednio, lecz podsuwa na myśl różne sytuacje, w których człowiek

może się znaleźć, gdy nie będzie oszczędzał. Pokazuje najróżniejsze powody, które przemawiają

przeciwko biedzie i hojności. Demon chciwości nie rozbudza chciwości jako takiej, lecz neguje

powody, dla których należałoby walczyć z tym popędem. Pokazuje niebezpieczeństwa, jakie grożą,

jeśli chciwość zostanie pokonana. Długa starość, niezdolność do pracy, ubóstwo, choroby – to tylko

niektóre lęki, które nachodzą każdego człowieka i są wspólne nam wszystkim. Roztropność każe

zabezpieczać sobie przyszłość. Jednak granica między roztropnością a chciwością jest niekiedy

bardzo cienka. Roztropność graniczy z chciwością wtedy, gdy zatrzymuje wszystko dla siebie i nie

liczy się z potrzebami ludzi wokół nas. Chciwość patrzy zachłannie na dobra, roztropność wybiera je

rozsądnie. Chciwość kupuje, nie licząc dóbr, które ma już w domu, roztropność potrafi zrezygnować

i nie jest zachłanna. Chciwość nie podzieli się z potrzebującym, roztropność odda swoje dobra,

mając ufność w Bogu.

Ewagriusz mówi:

Przeciwko myślom, które nie pozwalają nam obdarować potrzebującego brata, lub dać żebrakowi

pieniądze: „Nie zamykaj swej dłoni przed potrzebującym, lecz otwórz ją przed nim i daj mu tyle, ile

pragnie” (Pwt 15, 11) (Anti III, 9).

Nakaz jest radykalny. Nie ma tu miejsca na dyskusje o swoich potrzebach i lękach o przyszłość.

Słowo Boga domaga się absolutnego przeciwieństwa tego, co nam, opanowanym przez chciwość,

wydaje się być zagrożeniem. Zawsze znajdzie się jakiś powód, aby nie dać czegoś temu, kto tego

potrzebuje: „Mógłby nas przecież oszukać albo my moglibyśmy popaść w nędzę”. Przeciwko takim

myślom zostaje wydany nakaz przeciwstawny: daj mu tyle, ile chce, nie bacząc na siebie i swoje

potrzeby. Gdy będziemy stale powtarzać Boże słowa, nasze zachowanie powoli dostosuje się do

nich i słowa te staną się niezaprzeczonym motywem naszego działania. Jeśli posłucha się tego

nakazu, człowiek wkracza w inny obszar życia: w całkowite zaufanie Bogu, który zna wszystkie

nasze potrzeby.

Demon smutku

Smutek rodzi się czasem z powodu udaremnionych pragnień, czasem bywa następstwem gniewu

(...) (P 10). Ten, kto miłuje świat, będzie smucił się wielce, kto zaś gardzi tym, co jest na nim,

będzie zawsze się radował.

Smutek powstaje też, kiedy człowiek zaczyna rozpamiętywać swoją przeszłość, szczególnie bardzo

dobre chwile. Kiedy powraca do swojej teraźniejszości, ogarnia go smutek, ponieważ to, co było

dawniej, minęło i nigdy już nie powróci. Im bardziej radosne były tamte myśli (w przeszłości

wszystko było lepsze i piękniejsze), tym bardziej człowiek będzie nakłaniany do zniechęcenia i

przygnębienia. Smutek zaciemnia kontemplujący umysł. Głębin wody nie przeniknie promień

słońca, a wypełnionego smutkiem serca nie rozjaśni kontemplacja światła (ośm 12).

Inną przyczyną smutku mogą być zbyt wielkie wymagania stawiane życiu. Łatwo dochodzi wówczas

do rozczarowania i łatwo też popaść w smutek.

Omawiając grzech smutku, Ewagriusz opisuje następującą sytuację: Przeciwko duszy, która popada

w strach i drżenie (...) i która sądzi, że Pan ją opuścił: „Bóg miłosierny jest twym Panem, twym

Bogiem. Nie opuści cię i nie zniszczy” (Pwt 4, 31) (Anti IV, 16).

Czy znajdziemy lepszą broń na smutek i depresję jak bezwzględne zaufanie Bogu i wiara w Jego

czuwającą Opatrzność?

Przy smutku płynącym z rozpamiętywania przeszłości: Przeciw demonowi, który wytyka mi grzechy

młodości: „Kto jest w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. Stare przeminęło; nowe powstało” (2

Kor 5, 17) (Anti IV, 73).

Demon gniewu

Gniew jest bardzo gwałtowną namiętnością. (...) Przez cały dzień przywodzi duszę do szaleństwa, a

szczególnie podczas modlitw opanowuje umysł, ukazując jak w zwierciadle twarz tego, kto sprawił

mu ból (P 11).

Gwałtowne emocje porywają za sobą człowieka i nie pozwalają mu na sensowne myśli. Człowiek

jest opanowany przez męczące wyobrażenia, nie stać go na normalne podejmowanie decyzji. Gniew

zaciemnia umysł, nie pozwala zobaczyć danej sytuacji w dziennym świetle. Winny jest usuwany z

rozumu i serca, wydaje się, że nie ma szans na powrót do czasu sprzed sytuacji konfliktowej.

Osoba może pójść w dwóch kierunkach: albo będzie unikać wszelkich kontaktów z drugą stroną,

albo będzie kontynuować napaść: gniew przeradza się w zemstę. Oczywiście ani jedno, ani drugie

nikomu nie wychodzi na dobre. Zgoda jest nie do pomyślenia: rozum podsuwa tysiące myśli, które

udowadniają, że nie można się z tym pogodzić. Swoją rolę odgrywa tutaj też pycha: dlaczego to ja

mam się upokorzyć i wyciągnąć rękę do zgody? Dlaczego druga strona nie może tego zrobić?

Ewagriusz usuwa precz wszelkie racjonalizacje:

Przeciwko gniewnym myślom, które nie pozwalają pogodzić się z naszymi braćmi, wmawiając nam

szereg rozsądnych argumentów przemawiających przeciwko zgodzie. (...) „Gdy się gniewacie, nie

grzeszcie! Niech słońce nie zachodzi nad gniewem waszym” (Ef 4, 26) (Anti V, 49).

Cięcie jest ostre: „Niech słońce nie zachodzi nad gniewem waszym”. Oznacza to, że natychmiast,

bez wchodzenia w jakiekolwiek dyskusje z własnym gniewem i własną pychą, trzeba wyciągnąć

rękę do zgody. Inaczej traci się prawo do bycia Chrystusowym uczniem.

Demon acedii

Demon acedii, nazywany także demonem południa, jest najuciążliwszy spośród wszystkich

demonów. (...) Sprawia, że opanowuje go (mnicha) tęsknota za innymi miejscami, w których

łatwiej znaleźć to, co konieczne (do życia), i rzemiosło, które wymaga mniej wysiłku, a przynosi

więcej korzyści. I dodaje, że podobanie się Panu nie jest zależne od miejsca (P 12).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: