KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.):
Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
USTAWA O ZAKAŁADCH OPIEKI ZDROWOTNEJ (Dz.U. nr 91 z 1991, poz. 91):
Art. 19. 1. Pacjent ma prawo do:
1) Świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń...
USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz. 682):
Art. 1. 1. Ustawa reguluje pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek i narządów, pochodzących ze zwłok lub od żywego człowieka.
2. Ustawa nie dotyczy pobierania i przeszczepiania komórek rozrodczych i gonad, tkanek embrionalnych i płodowych oraz narządów rozrodczych i ich części, a także pobierania, przechowywania, przetaczania i dystrybucji krwi.
Art. 2. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych.
Art. 3. Komórki, tkanki i narządy ze zwłok mogą być również pobierane w czasie sekcji zwłok przeprowadzanej na podstawie odrębnych przepisów.
Art. 4. 1. Pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.
2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić, za jej życia, przedstawiciel ustawowy tej osoby.
3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić również ta osoba.
4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku pobierania komórek, tkanek i narządów w celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji zwłok postępowania leczniczego.
Art. 5. 1. Sprzeciw może być wyrażony w formie:
1) wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów,
2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis,
3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie pobytu w szpitalu.
2. Sprzeciw przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, może być wyrażony także w formie oświadczenia pisemnego złożonego w chwili przyjęcia tych osób do szpitala lub w czasie ich pobytu w szpitalu.
3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub osoby, o której mowa w art. 4 ust. 3, jest skuteczny w stosunku do pozostałych.
4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formie pisemnego lub ustnego oświadczenia złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków.
Art. 6. 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że zgon nastąpił w wyniku czynu zabronionego pod groźbą kary, pobrania komórek, tkanek i narządów można dokonać po uzyskaniu od właściwego prokuratora informacji, że nie wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania komórek, tkanek i narządów, a gdy postępowanie jest prowadzone przeciwko nieletniemu - stanowiska sądu rodzinnego.
Art. 7. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej).
2. Kryteria stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej), ustalanie przez powołanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej ogłasza w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.
3. Śmierć mózgową stwierdza jednomyślnie na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 2, komisja złożona z trzech lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.
Art. 7. 4. Komisję, o której mowa w ust. 3, powołuje i wyznacza jej przewodniczącego kierownik zakładu opieki zdrowotnej.
5. Lekarze wchodzący w skład komisji nie mogą brać udziału w postępowaniu obejmującym przeszczepienie komórek, tkanek i narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła śmierć mózgową.
6. Przed pobraniem komórek, tkanek i narządów od osoby zmarłej lekarz zasięga informacji, czy nie został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w art. 5 lub w trybie przewidzianym w art. 6.
Art. 9. 1. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane od żywego człowieka w celu przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu następujących warunków:
1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa lub małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 10, na rzecz innej osoby bliskiej, (...)
7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do czynności prawnych i wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną zgodę na pobranie komórek, tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub innej regenerującej się komórki i tkanki,
USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682):
Art. 9. c.d.
8) kandydat na dawcę został uprzedzony o skutkach dla biorcy wynikających z wycofania zgody na pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania ich przeszczepienia,
9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek i narządu oraz o możliwych następstwach pobrania dla stanu zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek.
Art. 10. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządu na rzecz osoby bliskiej dawcy, nie będącej krewnym w linii prostej, osobą przysposobioną, rodzeństwem lub małżonkiem, wymaga orzeczenia sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy, wydanego w postępowaniu nieprocesowym.
Art. 12. 1. Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają ochronie przewidzianej w przepisach o tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w przepisach dotyczących dokumentacji medycznej prowadzonej przez zakłady opieki zdrowotnej.
2. Jeżeli przeszczep ma być pobrany od żywego człowieka, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia danych osobowych o dawcy i o biorcy odpowiednio tym osobom.
Art. 15. 1. Dopuszcza się, w celach leczniczych, przeszczepianie ludziom komórek, tkanek i narządów pochodzących od zwierząt.
2. Do przeszczepiania żywych komórek, tkanek i narządów, o których mowa w ust. 1, stosuje się przepisy dotyczące eksperymentów medycznych.
Art. 18. 1. Za pobrane od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich komórki, tkanki i narządy nie można żądać ani przyjmować zapłaty lub innej korzyści majątkowej.
Art. 19. Kto rozpowszechnia ogłoszenia o odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub nabyciu komórek, tkanek i narządów w celu ich przeszczepiania, podlega karze grzywny do 5.000 zł.
Art. 20. 1. Kto w celu uzyskania korzyści majątkowej nabywa lub zbywa cudze komórki, tkanki i narządy, pośredniczy w ich nabyciu lub zbyciu bądź bierze udział w przeszczepianiu pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek, tkanek lub narządu, pochodzących od żywego człowieka lub ze zwłok ludzkich,
polega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Warunki pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów oraz sposób stwierdzania spełniania tych warunków. (Dz. U. 96. 151. 718 rozp. 1996.11.30),
Sposób dystrybucji komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. 97. 132. 880 rozp. 1997.10.09),
Zasady i tryb ustalania kosztów pobrania, przechowywania i transportu komórek, tkanek i narządów oraz zwrotu tych kosztów. (Dz. U. 97. 132. 881 rozp. 1997.10.09),
Centralny rejestr zgłoszonych sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów, sposób rejestracji sprzeciwów oraz sposób ustalania istnienia sprzeciwu w formie oświadczeń. (Dz. U. 96. 124. 588 rozp. 1996.10.01).
Sposób i tryb uzyskiwania informacji od prokuratora lub stanowiska sądu rodzinnego o nie wyrażeniu sprzeciwu na pobranie ze zwłok komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. 97. 6. 37 rozp. 1996.12.30),
Wymogi, jakim powinna odpowiadać dokumentacja medyczna dotycząca pobierania komórek, tkanek i narządów, ich przechowywanie i przeszczepianie. (Dz. U. 96. 144. 667 rozp. 1996.11.12),
Sposób i warunki tworzenia krajowych i regionalnych banków komórek i tkanek przeznaczonych do przeszczepiania oraz ich zadania. (Dz. U. 96. 144. 668 rozp. 1996.11.13),
Wyznaczenie zakładów opieki zdrowotnej i innych jednostek organizacyjnych prowadzących krajowe listy osób oczekujących na przeszczepienie komórek, tkanek i narządów. (M.P. 96. 77. 705 zarz. 1996.11.05
Wytyczne w sprawie kryteriów stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej). Dz. Urz. M.Z. 96. 13. 36, komunikat 1996.10.29.
Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział: Transplantacja.
Art. 33.
Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu.
Art. 34.
Lekarz, po stwierdzeniu śmierci mózgowej winien podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.
Art. 35.
Lekarz nie może otrzymywać zapłaty za przeszczepiane komórki, tkanki i narządy.
Art. 36.
Pobranie komórek, tkanek i narządów od żyjącego dawcy dla celów transplantacji może być dokonane tylko od dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o wszelkich możliwych następstwach związanych z tym zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu niezbędnego do życia jest niedopuszczalne.
Art. 37.
Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego przedstawiciela ustawowego. W przypadkach osób małoletnich, o ile są do tego zdolne, winno się uzyskać ich zgodę.
Transplantacja komórek, tkanek i narządów od wielu lat nie jest eksperymentem medycznym, lecz metodą leczniczą powszechnie stosowaną, mieszcząca się w standardach „aktualnej wiedzy medycznej”.
Legalność czynności lekarskiej pobrania tkanki lub narządu ex vivo (wg M. Filara) – obowiązujące prawnie przesłanki:
• przynależność dawcy do grupy osób wymienionych w ustawie jako legitymowanych do bycia dawcą,
• zgoda dawcy (lub innego uprawnionego podmiotu czy organu) na pobranie tkanki lub narządu,
• celowość i zasadność dokonania przeszczepu z punktu widzenia aktualnego stanu wiedzy,
• przeprowadzenia zabiegu pobrania tkanki lub organu lege artis.
Ogólne przesłanki prawne uniemożliwiające pobranie tkanek i narządów:
• pobranie nie noże dotyczyć komórek rozrodczych i gonad, tkanek embrionalnych i płodowych oraz narządów rozrodczych i ich części,
• pobranie nie może nastąpić od osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych (upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie).
Pobranie tkanek lub narządów od żywego człowieka stanowi uszkodzenie ciała a nawet np. przy pobraniu nerki spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa w rozumieniu art. 156 par.1 pkt. 2 kk.
Lekarz, dokonujący pobrania tkanek lub narządu ex vivo, z zachowaniem wymogów podanych powyżej (pozytywnych i negatywnych) nie będzie odpowiadał (karnie, cywilnie, zawodowo) za uszkodzenie ciała dawcy (choć je przecież umyślnie powoduje), nawet gdyby u dawcy nastąpiły niekorzystne następstwa zdrowotne, wykraczające poza granice przeciętnego ryzyka.
Zgoda domniemana:
Brak zgody – czyli sprzeciw to szczególna forma wyrażenia woli.
Ażeby takie oświadczenie było skutecznym prawnie, musi spełniać następujące wymogi:
• osoba wyrażająca swa wole musi być uprawniona do jej udzielenia tj. być prawnym dysponentem określonych, chronionym prawem „dóbr”,
• oświadczenie woli musi być wynikiem integralnej i swobodnej decyzji,
• oświadczenie musi być wyrażone w stosownej formie (wymóg formalny).
Formy oświadczenia o sprzeciwie określa art. 5.1. ustawy „transplantacyjnej”:
- wpis w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów to jedyna z dopuszczalnych form, którą można uznać za nie budzącą wątpliwości i obiektywnie poświadczająca wolę konkretnej osoby,
- oświadczenie na piśmie, własnoręcznie podpisane może znajdować się w dokumentach osobistych potencjalnego dawcy, ale może być także dostarczane przez jego rodzinę. Brak możliwości sprawdzenia prawdziwości takiego oświadczenia (czy własnoręczny podpis). Pozostaje wierzyć w jego prawdziwość,
- oświadczenie ustne, złożone w obecności co najmniej dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie pobytu w szpitalu to forma budząca największe wątpliwości. Za świadków takiego oświadczenia podają się bowiem zazwyczaj członkowie rodziny i brak jest możliwości potwierdzenia takich twierdzeń.
Uwaga: 2 i 3 forma wyrażania sprzeciwu zmusza lekarza do kontaktu z rodziną potencjalnego dawcy. Rodzina nie ma żadnego prawa do decydowania o postępowaniu z ciałem ich bliskiej osoby (ciało zmarłego członka rodziny nie stanowi masy spadkowej), ale formuła powyższych przepisów umożliwia rodzinie pełnić rolę decydującą. Rodzina bowiem dostarczyć może pisemne oświadczenie oraz potwierdzić złożenie ustnego oświadczenia.
Dyskusja z rodziną winna zakończyć się w momencie uzyskania informacji iż ich bliski, potencjalny dawca nie był nigdy przyjmowany do szpitala ani nie przebywał w szpitalu. Często jednak dyskusja kończy się wyrażeniem sprzeciwu przez rodzinę (a nie potencjalnego dawcę) i lekarze rezygnują z pobrania A. Dziatkowiak wyraził pogląd: „Uważam , że niezależnie od litery prawa należy uszanować wole rodziny, zwłaszcza tej, która w sposób nieracjonalny, awanturniczy wyszukuje wszelkie przeszkody, by nie dopuścić do pobrania narządów.Pobranie w tej sytuacji przyniesie więcej szkody dla transplantologii niż pożytku”.
Powyższe stanowisko działa na niekorzyść chorego. Lekarz stoi przed poważnym dylematem:
- z jednej strony istnieje zagrożone życie ludzkie, czyli stan wyższej konieczności, który powinien niwelować wszelkie wątpliwości nie tylko prawne ale i moralne,
- z drugiej strony niepokój sumienia, obawa przed kłopotami i nagłośnieniem przez zainteresowanych przypadku w sposób niekorzystny dla transplantacji.
Aktualne pytanie: czy w świetle obowiązujących przepisów zaniechanie przez lekarza z w/w powodów (sprzeciw rodziny potencjalnego dawcy) procedury pobrania narządów do przeszczepu jest działaniem nieprawidłowym, noszącym znamiona błędu lekarskiego?
Moim zdaniem tak! Takie zdanie jest również coraz częściej wypowiadane przez prawników i transplantologów, gdyż opisane powyżej zdziałanie lekarza, polegające na zaniechaniu winna być uznawana za nieudzielanie pomocy człowiekowi,pozostającemu w bezpośrednim zagrożeniu życia.
Wypowiedź M. Sycha: „Z etycznego i deontologicznego punktu widzenia jest moralną powinnością korzystać ze wszystkich możliwości terapeutycznych, zatem także z wczesnej eksplantacji narządów”. Należy dodać, że ta powinność jest nie tylko moralna ale i prawna.
Prawnik M. Boratyńska proponuje by lekarz przed rozmową z rodziną uprzedzał ją o o odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Postępowanie w sprawie ustalenia treści woli pacjenta jest jej zdaniem „innym (niesądowym) postępowaniem, prowadzonym na podstawie ustawy”, a lekarz wprowadzający odpowiednie załączniki do dokumentacji – organem władzy, przyjmującej zeznania od świadków.
Jest to propozycja kontrowersyjna i nie do zaakceptowania przez lekarzy, którzy przejmowali by kompetencje funkcjonariuszy wymiary sprawiedliwości
Wypowiedź prawnika L. Kubickiego: „faktyczna potrzeba wypytywania rodziny zmarłego na okoliczność zgłoszenia przezeń sprzeciwu czyni iluzoryczną cała kwestię braku sprzeciwu.
Moim zdaniem:
- należy zmienić ustawę w zakresie określenia formy 2 i 3 sprzeciwu,
- należałoby przyjąć oświadczenie jedynie w formie pisemnej i obligatoryjnie podpisane przez lekarza jako jednego ze świadków,
- jeżeli musiałoby pozostać oświadczenie ustne, powinno być także wyrażane w obecności lekarza jako jednego ze świadków.
Przy wprowadzeniu powyższych zmian, lekarz miałby możliwość zgłoszenia takiego sprzeciwu, w określonej formie do banku sprzeciwów.
Wyjście radykalne (wypowiedź transplantologa W. Rowińskiego): skoro akceptujemy przymusowe szczepi...
orha1