niewidomi.odt

Zastosowanie planów i map w nauczaniu orientacji przestrzennej osób niewidomych.

Orientacja niewidomych w przestrzeni – plany i mapy w orientacji przestrzennej.

W razie niejasności związanych z tym tematem pytania kierować do:

Agnieszka Kędziora

Ewelina Gapińska

              W nabywaniu umiejętności orientowania się w terenie i samodzielnego poruszania się niezwykle przydatne są zajęcia z orientacji przestrzennej. Podczas nich wykonywane są różnego rodzaju pomocy dydaktyczne, w tym właśnie plany i mapy- pozwalają na zobrazowanie przestrzeni , ułatwiają poznanie rzeczywistości.

Zalety stosowania planów w orientacji przestrzennej

              Podstawowym celem zastosowania planów w nauczaniu jest kształtowanie samodzielności, niezależności w poruszaniu się. Korzystanie z planów służy również rozwijaniu wyobraźni przestrzennej, kształtowaniu pojęć przestrzennych i kierunków świata.

Jaki powinien być dobry plan?

·         powinien posiadać oznaczenie pozwalające zorientować się w jego ułożeniu (sześciopunkt brajlowski w rogu, odcięcie fragmentu rogu);

·         powinien mieć zaznaczone kierunki świata;

·         istotna jest wielkość planu- wielkość powinna być taka, aby można było objąć jego kontury ręką;

·         ważna jest czytelność planu- powinny być na nim umieszczone najważniejsze informacje;

·         plan powinien być precyzyjny, mimo niestosowania szczegółowej skali, to staramy się aby odległości na planie były proporcjonalne, zgodne z rzeczywistością;

·         plan powinien posiadać legendę;

·         wykonanie- materiał powinien być przyjemny w dotykowym poznaniu, trwały.

Rodzaje wykorzystywanych planów:

1.      Plany słowne

·         ustnie sporządzony opis terenu, trasy, drogi;

·         może być wykorzystany przed rozpoczęciem pokonywania określonej trasy, w trakcie jej pokonywania dla wyjaśnienia, zobrazowania;

·         zawiera najistotniejsze elementy;

·         może być wypowiedziany przez nauczyciela i na tej podstawie uczeń porusza się;

·         jest zawsze dostępny.

2.      Plany rysowany na dłoni, plecach, laską na ziemi:

·         może być wykorzystywany dla ogólnego zobrazowania skomplikowanego miejsca (np. skrzyżowania- układu ulic);

·         można go stosować w dowolnej chwili.

3.      Plany rysowane na folii:

·         rysowane na folii za pomocą rysownicy (gumowa podkładka) i rysika (np. wypisany długopis, dłuto brajlowskie);

·         najczęściej plan jest rysowany przez nauczyciela;

·         można go wykonać w prosty sposób (nie potrzeba matrycy);

·         folia jest materiałem trwałym, może być materiałem trwałym, do wielokrotnego stosowania;

·         plan jest łatwy w odbiorze dotykowym;

·         pozwala na ogólne a także na szczegółowe przedstawienie terenu (dorysowywanie, rozszerzanie informacji);

·         jest przenośny.

4.      Plany- brajlony (plan tłoczony w plastiku):

·         Sporządzony w plastiku w wygrzewarce;

·         do sporządzenia planu potrzebna jest matryca – czasochłonność wykonania;

·         bardzo trwały materiał, plan może być wielokrotnie stosowany;

·         łatwy w odbiorze dotykowym;

·         toczenie w plastiku uniemożliwia rozszerzenie planu (nie można nic dorysować, zmienić).

5.      Plany wykonane na papierze pęczniejącym:

·         plan sporządzony na papierze puchnącym w specjalnej uwypuklarce;

·         trwały, może być wielokrotnie stosowany;

·         łatwy w odbiorze dotykowym;

·         czasochłonność wykonania – wymaga uprzednio sporządzonej matrycy w postaci rysunku czarno- białego;

6.      Plany ułożone z „klocków rzepowych”:

·         „klocki rzepowe” to zestaw składający się z maty (najczęściej w czarnym kolorze) i żółtych, gumowych klocków podklejonych rzepą;

·         za ich pomocą można układać dowolne plany, schematy;

·         plan jest łatwy i przyjemny w odbiorze dotykowym;

·         „klocki rzepowe” umożliwiają sporządzenie planu przez nauczyciela i ucznia wspólnie;

·         Sporządzony plan wykorzystywany jest stacjonarnie.

Etapy nauczania korzystania z planów:

1)     Zapoznanie ucznia z planem poznawanego terenu:

·         nauczyciel tworzy plan,

·         nauczyciel + uczeń tworzą plan,

·         uczeń samodzielnie tworzy plan.

Przy nauce korzystania z planu bardzo istotne jest przestrzeganie zasady: teren – plan – teren. Oznacza to, że zanim rozpoczniemy prace z planem, musimy umożliwić uczniowi zapoznanie się z terenem, który ma być przedstawiony na planie (np. przejście trasy). Następnie zapoznajemy ucznia z planem poznanego terenu. Na początku plan przygotowuje nauczyciel. Powinien on oglądać plan razem z uczniem, stosując technikę „ręka na ręce” i uzupełniać to poznanie dokładnym komentarzem słownym. Kolejnym etapem jest wspólne tworzenie planu. Może odbywać się poprzez rysowanie układanie (np. nauczyciel układa główne drogi, a uczeń zaznacza budynki na planie). Ważne aby nauczyciel nie wyręczał ucznia, a starał się mu jedynie pomagać.

2)     Przedstawienie poznanego terenu na planie:

Jeżeli uczeń umie czytać grafikę dotykową, a także jest w stanie samodzielnie lub z pomocą nauczyciela sporządzić plan, należy przejść do przedstawienia terenu na planie. Nauczyciel wraz z uczniem oglądają wybrany teren (np. skrzyżowanie). Po powrocie uczeń ma za zadanie samodzielnie sporządzić plan terenu, który oglądał w rzeczywistości.

3)     Samodzielne poruszanie się na podstawie poznanego terenu:

Ostatnim etapem nauczania jest sytuacja, gdy uczeń na podstawie planu umie poruszać się w nieznanym sobie terenie. Nie wszyscy uczniowie osiągają jednak te umiejętność przełożenia informacji z planu na rzeczywistość.

Mapy i plany w orientacji przestrzennej osób niewidomych.

Osoba pozbawiona wzroku zmuszona jest do wykorzystywania pozostałych zmysłów (słuch, dotyk, węch oraz tzw. Zmysłu kinestetycznego) w orientacji przestrzennej, czyli dysponuje tym, co jest w stanie usłyszeć i co jest w zasięgu jej laski. W taki sposób osoba niewidoma nie jest w stanie poznać ulic, układów budynków czy tez terenów zabudowanych w swoim otoczeniu. Przestrzeń jest zbyt duża, obszerna, dlatego też istotne w nauczaniu orientacji są mapy i plany – przedstawiają one w pomniejszeniu osobie niewidomej niedostępnych dla niej inną drogą schematów całości danego obszaru. Plany i mapy rozwijają wyobraźnie przestrzenną, stosunki wielkości i odległości. Należy je stosować już w poznaniu najbliższego otoczenia, co zwiększa efektywność w wyrabianiu znajomości trasy.

Czytanie map i planów dotykowych obejmuje następujące elementy :

1. Czytanie treści dotykiem – celem jest tu poznanie literowych oznaczeń brajlowskich ( mają one ustalone wymiary i wymagają odpowiedniego miejsca na mapie) oraz znaków kartograficznych.
2. Dotykowe identyfikowanie – cel tu to rozpoznanie istotnych symboli i ich stosunków przestrzennych, odległości i kierunku ( symbole powinny być łatwo dostrzegane dla palców i różnorodne).
3. Śledzenie kinestetyczne ( posuwanie się po trasie) – prowadzenie palca po trasie wyznaczonej na mapie. Palec musi mieć możliwość przesuwania się ruchem ciągłym, bez przeszkód. Plany i mapy sporządzać się powinno z takich materiałów, aby prowadzenie palcem nie było przykre w dotyku.
4. Dotykowe odczytywanie szczegółów – celem jest tu zorientowanie się w położeniu budynków i innych elementów ( wejść, kształtów budynków, punktów orientacyjnych).

Plany i mapy powinny zawierać ważne informacje dotyczące głównego celu, nie może w nich być zbyt wielu naniesionych informacji, szczegółów.

W tworzeniu planów i map dla osób niewidomych wykorzystuje się takie materiały jak:

•                     Pianki poliuretanowe i polietylenowe;  w dotyku są jak gąbka bądź styropian, ich różnorodna faktura i szerokość pozwala na oznaczenie nimi rozmaitych treści, np ulic, chodników, alejek, ścieżek, toró tramwajowych.

•                     Plaster lekarski; zazwyczaj dla oznaczenia przystanków, pętli.

•                     Taśmę do wytłaczania liter typu ,,Dymo” - dla oznaczenia numerów budynków, innych obiektów nie oznaczonych piankami gumowymi (szkoły, banki, kina, teatry); dany obiekt zaznacza się wówczas symbolem literowym wytłoczonym brajlem na taśmie.

•                     Tkaniny; dla oznaczenia terenów zielonych

•                     Papier fotograficzny; dla oznaczania nazw ulic w brajlu, jest on sztywniejszy i trwalszy od papieru brajlowskiego.

•                     Taśma malarska; dla oznaczenia rzek lub murów, ze względu na swoją chropowatość.

•                     Wycięte z tektury trójkąty równomierne; oznacza się nimi na przykład schody – wierzchołek to szczyt, a podstawa to dół schodów ( ważna dla niewidomych bo inaczej stawiają nogi w dół inaczej w górę).

•                     Samoprzylepny papier kolorowy; do oznaczania kładek, przejść przez jezdnię.

Plany można wykonywać na kartkach tekturowych albo innych, możliwie sztywnych. Dla ułatwienia można obciąć róg kartki aby prościej było prawidłowo ułożyć mapę na stole bądź przykleić strzałki pokazujące kierunki. Należy również dołączyć do nich legendę, gdzie wyjaśnione są symbole i skróty ulic, które to trzeba zastosować z powodu wielkości wyrazów w brajlu.

Plany z pianek są czytelne i stosunkowo trwałe. Jednak największą wada jest brak możliwości ich powielania, każda trzeba wykonać osobno. Innym zastrzeżeniem co do tak skonstruowanych planów może być również fakt, że ulice na nich są wypukłe w stosunku do reszty terenu, podczas gdy w rzeczywistości jezdnia znajduje się niżej niż chodnik. Jest to istotne, gdyż osoby niewidome muszą szczególnie zwracać uwagę na bezpieczeństwo poruszając się w pobliżu jezdni, a takie oznaczenia bywają błędne.

Bibliografia:

1. Miler-Zdanowska K. (2008), Zastosowanie planów w nauczaniu orientacji przestrzennej osób niewidomych. ,,Szkoła Specjalna” nr4.
2. Gadomska M. (2003), Mapy i plany w nauczaniu orientacji przestrzennej osób niewidomych. ,,Szkoła Specjalna” nr1.

Pytania:

I.       Jakie cechy powinien posiadać dobry plan dotykowy?

II.    Jakie główne elementy obejmuje sposób czytania map i planów dotykowych? Scharakteryzuj te elementy.