System Ubezpieczeń społecznych w Polsce
Historia ubezpieczeń społecznych:
Od 1883r. Ustawa o ubezpieczeniu na wypadek choroby
Obecnie:
I filar – ZUS - umowa międzypokoleniowa – obowiązkowy
II filar – OFE – obowiązkowy dla urodzonych po 01.01.1969 – metoda kapitałowa
III filar – PPE – pracownicze programy emerytalne, dobrowolny – metoda kapitałowa.
Zagadnienia z ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2009r. Nr 205, poz. 1285 z póź. zm.)
Zasady:
1. Powszechności – wszyscy aktywnie zawodowo podlegają ubezpieczeniom oprócz osób:
a) Rolnicy
b) Obywatele państw obcych (spoza UE), którzy nie mają stałego pobytu, którzy są zatrudnieni w misjach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, organizacjach międzynarodowych
c) Funkcjonariusze służb mundurowych, którzy wystąpili przed 1999r. i podlegają wypłacie emerytur z budżetu państwa (oprócz celników)
d) Prokuratorzy, sędziowie
e) Umowa o dzieło nie łączy się z powszechnym ubezpieczeniem.
2. Zasada równości – równe traktowanie bez względu na płeć, stan cywilny, rodzinny, a obecnie pod jakimkolwiek względem. Istnieje podział na pracowników i podmioty gospodarcze.
3. Gwarancja wypłaty minimalnych świadczeń społecznych ze strony państwa – dotyczy tylko I filaru; wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez państwo.
4 rodzaje ubezpieczeń społecznych:
1. Emerytalne – emerytury
2. Rentowe – renty, zasiłki pogrzebowe
3. Wypadkowe – odszkodowania za wypadki
4. Chorobowe – choroby i macierzyństwo.
Zakres podmiotowy
Ubezpieczeniu emerytalno – rentowym obowiązkowo podlegają:
1. Pracownicy (pracownik – osoba, która jest zatrudniona na umowę o pracę, mianowanie, powołanie) z wyłączeniem Prokuratorów i Sędziów.
Pracownik → umowa o pracę → pracodawca
A rozszerzeniem jest przypadek, gdy po godzinach pracy dodatkowo pracownik wykonuje inne czynności (księgowy wykonuje czynności ogrodnika) na zlecenie, umowę o dzieło, świadczenie usług.
Pracownik → zlecenie, dzieło, świadczenie usług → pracodawca
Jest to jedyny przypadek objęty składkami ubezpieczeniowymi.
Zawężenie pracownika:
Mąż (pracodawca) → umowa o pracę → żona (pracownik)
Żona ma status osoby współpracującej, jest to członek rodziny, pozostający na wspólnym gospodarstwie i pomagający w prowadzeniu działalności - składki są odprowadzane na zasadach dla osób współpracujących.
2. Osoby, które wykonują pracę nakładczą (chałupniczą)
Nakładca zakupuje maszyny i materiał, a chałupnik wykonuje pracę w domu
3. Członkowie Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, Kółek Rolniczych, Spółdzielni, zajmujących się produkcją rolną (Rolnicze Spółdzielnie)
Jeżeli jest umowa o pracę, to rolnik jest zwykłym pracownikiem, a gdy jest umowa członkowska spółdzielni, to należy pobierać ubezpieczenie przewidziane dla członków spółdzielni.
4. Umowy cywilno – prawne:
a) Zlecenie
b) Umowa agencyjna
c) Świadczenie usług, do których stosujemy przepisy zlecenia.
Do 26 lat uczeń lub student – nie podlega ubezpieczeniom społecznym, pod warunkiem, że jest zatrudniony na zlecenie, umowę agencyjną lub świadczenie usług.
Sama umowa cywilno – prawna łączy się z obowiązkiem ubezpieczeniowym, bez względu na długość trwania.
5. Prowadzenie działalności poza rolniczej:
a) Osoby prowadzące działalność gospodarczą
b) Osoby, które założyły szkoły lub inne placówki oświatowe
c) Twórcy i artyści – twórcy, osoby tworzące dzieła w zakresie sztuki, architektury, plastyki; artyści – w zakresie filmu, teatru, cyrku
d) Osoby wykonujący wolne zawody np. adwokaci, ale pracując przy zespole adwokackim, są już normalnymi pracownikami
e) Pracownicy spółek:
─ Z o. o.
─ Partnerskich
─ Komandytowych
─ Jawnych
f) Duchowni – wszystkie kościoły i związki wyznaniowe, legalnie działające w Polsce
g) Osoby pobierające zasiłki – macierzyńskie, stypendyści sportowi
h) Celnicy.
Osoby spoza systemu ubezpieczeń mogą na własny wniosek, dobrowolnie przystąpić do ZUS. Osoby te to:
1. Małżonkowie pracowników, skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, konsulatach i organizacjach międzynarodowych
2. Osoby, które sprawują opiekę nad członkami rodziny, którzy spełniają warunki do uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych, o ile nie mają innego stosunku pracy
3. Obywatele polscy wykonujący pracę an rzecz podmiotów zagranicznych w Polsce lub zagranicą, o ile ten podmiot zagraniczny nie ma przedstawicielstwa albo siedziby w Polsce (podmioty spoza UE)
4. Studenci i doktoranci, o ile nie mają innego tytułu ubezpieczeniowego
5. Alumni seminarium duchownych, junioryści, postulanci do 25 lat (zakonnicy)
6. Osoby, które odbywają staże adaptacyjne w Polsce
7. Eurodeputowani.
Kontynuacja ubezpieczeń emerytalno – rentowych
Z kontynuacji mogą korzystać osoby, które wcześniej podlegały obowiązkowym świadczeniom (wyjątek – mogą skorzystać również obywatele polscy wykonujący pracę na rzecz podmiotów zagranicznych).
Pracownik stracił pracę → wniosek do ZUS w terminie 30 dni o kontynuację → ZUS
Z kontynuacji można korzystać wielokrotnie, jednakże po przekroczeniu granicy 10 lat, nie ma gwarancji otrzymania emerytury.
Ubezpieczenia chorobowe:
1. O charakterze obligatoryjnym – art. 11 ust. 1:
§ Pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów;
§ Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
2. O charakterze fakultatywnym:
a) Żeby podlegać dobrowolnie muszą być spełnione łącznie dwa warunki:
I. Odpowiedni tytuł umowy o pracę (pkt. 2, 4, 5, 8, 10)
II. Podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno – rentowym.
Osoba → umowa o pracę → podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu i ma obowiązkowo ubezpieczenie chorobowe
Osoba → zlecenie → dobrowolne ubezpieczenie emerytalno – rentowe i nie ma ubezpieczenia chorobowego.
b) Tytułu pracy są to:
§ osoby wykonujące pracę nakładczą;
§ osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
§ osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracującymi;
§ osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
§ duchowni;
Jeżeli osoba jest wyłączona z ubezpieczeń emerytalno – rentowych obligatoryjnie to nie może podlegać ubezpieczeniu chorobowemu.
Jeżeli osoba podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno – rentowym to może dobrowolnie podlegać ubezpieczeniu chorobowemu – praca chałupnicza, działalność gospodarcza, duchowny, umowy cywilno – prawne.
Ubezpieczeniu chorobowemu nie podlegają osoby, w stosunku, do których choroba nie powoduje utraty lub zmniejszenia świadczeń (np. parlamentarzyści).
Ubezpieczenie wypadkowe – ma charakter obowiązkowy, nie ma dobrowolności.
W sposób obowiązkowy podlegają osoby, które podlegają ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu.
Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje głównie:
Wyłączeni są:
Zbieg tytułów do ubezpieczeń
1 Ustawodawca przyjął, że należy podlegać ubezpieczeniu w sposób obligatoryjny tyko z jednego tytułu.
2 Pewne tytuły zostały potraktowane szczególnie, oparte na:
§ Stosunku pracy
§ Członkostwie w spółdzielni RSP
§ Służba celna.
Wyjątki z punktu 1.:
a) Niezależnie od wystąpienia różnej ilości tytułów uprzywilejowanych, zawsze od każdego z nich należy odprowadzać składki na ubezpieczenia emerytalno – rentowe.
b) jeżeli z jednego z w/w tytułów obowiązkowych podstawa ubezpieczenia jest niższa niż minimalne wynagrodzenie (1126 zł ) to podlega się ubezpieczeniu obowiązkowo z innego tytułu (np. umowa o pracę 500 zł i umowa zlecenie 300 zł)
Przykład:
1. Jeżeli pracownik zatrudniony na umowę o prace zarabia 2 tys zł i zatrudnia się na zlecenie w drugiej firmie, to z tytułu umowy o pracę podlega obowiązkowo Ub E-R, a z tytułu umowy zlecenia nie.
2. Jeżeli pracownik zawiera dodatkowo umowę zlecenie (dzieło) z własnym pracodawcą – to z obydwu umów niezależnie od podstawy oskładkowania podlega obowiązkowemu Ub E-R.
c) tytuł uprzywilejowany + zasiłek macierzyński
d) łączenie urlopu macierzyńskiego dodatkowego ze stosunkiem pracy (na ½ etatu).
Zasady dotyczą osób w wieku produkcyjnym oraz emerytów i rencistów.
Zmiana tytułu ubezpieczenia
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów (chałupnicy, zlecenie, prowadzące działalność gospodarczą, duchowni) jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem, że duchowni spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniom z tytułu tej działalności.
Przykład – osoba jest zatrudniona na podstawie 3 umów zleceń z różnymi zleceniodawcami – wówczas z pierwszej podlega obligatoryjnie ubezpieczeniu, a z pozostałych nie, chyba, że chce dobrowolnie. (wyjątek stanowi sytuacja, gdyby z pierwszej umowy nie było co najmniej najniższego wynagrodzenia). Może także zmienić i wybrać sobie, że chce podlegać ubezp. z trzeciej umowy.
Praca nakładcza + działalność gospodarcza → to podlega z tytułu, który daje wyższe składki
Wyłączenie ze zmiany ubezpieczeń
Art. 9 ust 7 - Duchowni spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniom z tytułu tej działalności.- czyli duchowny, który prowadzi działalność, zawsze podlega z tego tytułu ubezpieczeniu E-R. Jeżeli w odniesieniu do duchownych ustawodawca wyłączył możliwość zmiany tytułu ubezpieczenia, to należy przyjąć, ze dotyczy to ubezpieczeń obowiązkowych. egz
Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia i prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą :
- jeżeli umowa zlecenia była pierwszym tytułem to z jej tytułu będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu, ale wówczas gdy podstawa oskładkowania ze zlecenia jest wyższa do podstawy z działalności gospodarczej,
- jeżeli podstawa oskładkowania z umowy zlecenia jest niższa to wówczas obowiązkowo podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, chociażby to był późniejszy tytuł. Z umowy zlecenia może podlegać dobrowolnie.
Osoba prowadząca (tylko) kilka działalności gospodarczych, jest objęta obowiązkowo ub E-R z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności.
Osoby otrzymujące rentę, emeryturę.
1. Emeryt, rencista, mający ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym , jeżeli:
- pozostaje w:
· stosunku pracy,
· członkostwa w spółdzielni,
· funkcjonariusz służby celnej
- nie pozostaje w stosunku pracy...
ulcik99