1
1. Pojęcie prawa gospodarczego
Pojęcie prawa administracyjnego gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem zakresu regulacji prawnej i stosunku do prawa administracyjnego i gospodarczego. Termin prawo gospodarcze jest wieloznaczny. Jest to zespół norm określających podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy "Prawo o działalności gospodarczej". Pod pojęciem działalności gospodarczej rozumiemy pracę zarobkową ,zawodową, we własnym imieniu, zorganizowaną o charakterze ciągłym (nie stałym - może być jednorazowa) PGP jest wyrazem władztwa państwa w gospodarce określa jego zakres odzwierciedla powinności państwa wobec gospodarki w postaci norm prawnych (formułuje prawa i obowiązki przedsiębiorców, reguluje normatywnie stosunki własnościowe, zasady gospodarowania, formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej, zakres i formy państwowej ochrony prawnej powyższych stosunków gospodarczych, normuje regulacje prawne dot dóbr publicznych w tym własności państwowej i komunalnej - reguluje zasady gospodarowania składnikami tego majątku).Określa się nim jedną z gałęzi prawa lub jedna z dyscyplin naukowych, obejmuje swym zakresem normy będące wynikiem zastosowania różnych metod regulacji, przede wszystkim cywilnej i administracyjnej. W prawie gospodarczym występują główne normy cywilnoprawne, odznaczające się równorzędnym traktowaniem stron (cywilna metoda regulacji), a oprócz nich normy administracyjne odnoszące się do stosunków, w których organy administracji gospodarczych występują obok podmiotów prowadzących działalność operatywno - gospodarczą z pozycji władczych (administracyjna metoda regulacji). Termin prawo gospodarcze oznacza również pewną dyscyplinę dydaktyczną zwłaszcza na studiach ekonomicznych. Uważa się, że przedmiotem normowania prawa gospodarczego - zarówno publicznego, jak i prywatnego -jest życie gospodarcze. Dział prawa publicznego obejmuje ustrój społeczno-gospodarczy, działalność interwencyjną państw dziedzinie gospodarki (kompetencje i formy działań swobodnej działalności gospodarczej), ochronę administracyjno -prawną przedsiębiorców, ich prawo zrzeszania się obligatoryjnego lub dobrowolnego, a także prawo zrzesz nią się konsumentów, pracowników, pracodawców. Gospodarka jest poddana regulacji różnych dziedzin prawa – prywatnego, handlowego, cywilnego, czy finansowego. Normy prawa administracyjnego gospodarczego ograniczają wolność gospodarczą. Publiczne prawo gospodarcze jest prawo interwencji państwa i jego organów oraz aparatu w sferze gospodarczej. Publiczne prawo gospodarcze ma zapewniać funkcjonowanie gospodarki, lecz jednocześnie prawo to określa granice polityki gospodarczej państwa wywodzące się z podstawowych zasad konstytucyjnych. Prawo gospodarcze publiczne jest to zbiór norm prawnych należących do różnych gałęzi prawa, głównie prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego, regulujących stosunki Społeczne powstające w toku szeroko rozumianej działalności gospodarczej. Jest to nie tylko bezpośrednia działalność gospodarcza wykonywana przez przedsiębiorców polegająca na produkcji oraz wymianie dóbr i usług, lecz także działalność organów państwowych, wykonujących funkcje reglamentacyjne w gospodarce narodowej. Normy prawa gospodarczego publicznego graniczą z normami innych działów prawa publicznego, a więc prawa konstytucyjnego, administracyjnego, finansowego, międzynarodowego publicznego, pracy itp.
2. Źródła prawa gospodarczego
Źródła prawa administracyjnego gospodarczego w znaczeniu:
1.Formalnym – każdy akt, dokument decyzje w danym systemie prawa uznawana jest za źródło prawa np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia w innych krajach np. precedens zwyczaj. Konstytucja w III rozdziale „uporządkowała” źródła prawa. Dzieli akty normatywne na Powszechnie obowiązujące – mają moc wiążącą do wszystkich podmiotów. Istnieje wymóg publikacji Wewnętrzne - wiąże podmioty, które są wewnętrznie podporządkowane. Konstytucja – zmiana następuje w trybie szczególnym. Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, jest to problem złożony istnieje TK – dorobek doktryny wciąż się rozrasta. Ustawy – szczególne materie są uregulowane w ustawie np. podatki, wprowadzanie stanów nadzwyczajnych itd. Rozporządzenia – istnieje tylko pięć podmiotów, które mogą wydawać rozporządzenia są to: Prezydent, P R.M, R.M, ministrowie, KRRiTv. Rozporządzanie jest to akt wykonawczy do ustawy. Wiele z rozporządzeń nie jest wydawanych terminowo. Premier ma władzę bardzo mocną. Akty prawa miejscowego – obejmują przede wszystkim organy samorządu terytorialnego = Rady Gminy Akty normatywne wewnętrzne – akty kierownicze, podlegają kontroli, co do ich zgodności kompetentny w tym zakresie jest TK. W prawie gospodarczym maja szerokie zastosowanie, nie mogą ustanawiać obowiązków w stosunku do obywateli wiążą podmioty kierowniczo podporządkowane.
2. Poznawczym – dokumenty, obiekty rozróżniamy Oficjalne – urzędowe dzienniki publikacyjne – mają one moc wiążącą Nieoficjalne – dokumenty i obiekty np. książki zbiory aktów normatywnych np. gazeta Rzeczpospolita i wkładka prawna do tej gazety
3. Materialnym – odnosi się do czynów społecznych, moralnych, religijnych, które mają wpływ na proces tworzenia prawa. Przez źródła prawa administracyjnego należy rozumieć formy, w jakich się przejawia i w jakich jest podawany przedsiębiorstwom do przestrzegania, wola państwa w zakresie spraw dotyczących gospodarowania. Źródła prawa gospodarczego administracyjnego – są one liczne cechuje je znaczna obszerność mała stabilność. Wiele częstych zmian – nie jest to zbyt pozytywne zjawisko. Kodeks cywilny ustawa z 1964r – wielokrotnie nowelizowana. Największa nowelizacja w 1990 r. Tylko te przepisy, które dotyczą prawa gospodarczego Ustawy – np. o przedsiębiorstwach państwowych – o samorządach załogi w przedsiębiorstwach państwowych z roku 1981. Ustawa z 1989 z maja o rozpoznawaniu przez sądy gospodarcze spraw gospodarczych 1993 o zwalczaniu nierównej konkurencji NEF komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. KRS z 1997 Prawo bankowe Ustawa o finansach publicznych Prawo dewizowe Prawo o działalności gospodarczej Kodeks spółek handlowych ochronie konkurencji i konsumentów.
3. Zasady publicznego prawa gospodarczego.
Szczególna rola zasad prawa w systemie prawa polega na tym, że:
W nauce prawa publicznego prawa gospodarczego panuje przekonanie, że podstawowe zasady prawa nie różnią się absolutnie niczym od podstawowych zasad prawa publicznego, natomiast tylko część zasad prawa publicznego gospodarczego stanowi wkład do skarbnicy zasad prawa publicznego w ogóle. Są to w szczególności:
Z kolei do podstawowych zasad prawa publicznego znajdujących zastosowanie w prawie gospodarczym publicznym zaliczano:
Z jednej strony obejmuje ona zasady, które odnoszą się pozornie tylko do przedsiębiorców i z myślą o nich są wysuwane, lecz jednocześnie należą on do katalogu zasad publicznego prawa gospodarczego, ponieważ normy tego prawa mają chronić właśnie wartości podniesione do rangi zasad. Są to zasady:
Z drugiej strony katalog zasad prawa gospodarczego publicznego zawiera uwarunkowania, które odnoszą się pozornie tylko do państwa i jego zadań w gospodarce i z myślą o nim są formułowane, chociaż w rzeczywistości chronią przede wszystkim przedsiębiorców. Są to zasady:
· praworządności ingerencji państwa w sferę gospodarczą
· demokracji gospodarczej
· ochrony gospodarczych interesów publicznych
· państwowej ochrony stosunków gospodarczych ( ochrony prawnej własności środków produkcji, ochrony prawnej uczciwej konkurencji, ochrony prawnej siły roboczej, ochrony prawnej konsumenta).
Obydwa katalogi wzajemnie uzupełniają się, tworząc zamknięty zespół reguł, na podstawie których można wprowadzić określony typ gospodarki i normować go prawnie.
4. Typy zachowań państwa wobec gospodarki.
Można wyróżnić trzy typy zachowań państwa względem gospodarki, które mają na celu:
1) utrzymanie przez państwo istniejącego typu gospodarki i związanego z nim rodzaju modelu
2) zmianę modelu gospodarki, przy zachowaniu istniejącego typu gospodarki
3) stworzenie nowego typu gospodarki i wyboru określonego modelu, związanego z danym typem gospodarki.
Typ pierwszy (zasadniczy) – państwo chroni typ państwa i rodzaj modelu gospodarczego. Zasadniczy typ zachowań państwa względem gospodarki polega na ochronie przez państwo istniejącego typu gospodarki i związanego z nim modelu gospodarki, zakładając, że istniejący model gospodarki służy panowaniu klasowemu i umożliwia realizację ogólnospołecznych funkcji państwa. W założeniu tym tkwi również zgodność między typem , rodzajem , forami i metodami zachowań państwa. Oznacz to, że typ gospodarki opiera się ideologii klasy rządzącej, co uruchamia zgodne z tą ideologią formy i metody zachowań państwa.
Typ drugi – państwo zmienia model gospodarki, zachowując jej typ. Drugi typ zachowań państwa wobec gospodarki polega na ochronie istniejącego typu gospodarki i jednoczesnej zmianie modelu gospodarki. Przyczyny zmian modelowych mogą być różne. Mogą one tworzyć nawet konieczność podjęcia przez państwo inicjatyw zmierzających do zmiany modelu gospodarki , ponieważ brak takiej zmiany może zagrażać upadkiem danego typu gospodarki. Państwo może więc inicjować, przeprowadzać, kontrolować lub co najmniej sprzyjać dokonaniu reform gospodarczych. Często są one zresztą niemożliwe do przeprowadzenia bez czynnego udziału państwa. Przeprowadzeniu reform nie zawsze musi towarzyszyć zmiana ideologii ekonomicznej, chociaż radykalizm niektórych reform gospodarczych wyraża się nierzadko właśnie w tym punkcie. Zmiana modelu gospodarki wymaga natomiast z reguły zastosowania innych niż dotychczas form i metod zachowań państwa wobec gospodarki.
Typ trzeci – państwo zmienia gospodarki i rodzaju modelu gospodarczego. Ten typ ma najwięcej kontrowersji. Wątpliwość może dotyczyć kwestii, czy tego rodzaju zmiany dokonać może państwo, skoro zmiana typu gospodarki oznacza zmianę ustroju gospodarczego i związanego z nim ustroju politycznego oznacza praktycznie utratę władzy państwowej przez dotychczasowy układ sił politycznych.
Zadania państwa wiążące się z przejściem do nowego typu gospodarki można ująć wówczas jako pewien ciąg następujących po sobie działań. Obejmuje on:
- dokonanie wyboru typu gospodarki oraz pozyskanie społecznej akceptacji dla danego wyboru.
- usankcjonowanie dokonanego wyboru pod względem formalnoprawnym
- stworzenie warunków do wprowadzenia wybranego typu gospodarki
- udział państwa we wdrożeniu nowego typu gospodarki.
Wyboru typy gospodarki dokonują te siły polityczne, które zdobędą władzę polityczną w państwie i stały się siłami panującymi.
Pod względem prawnym stworzenie nowego typu gospodarki oznacza konieczność normatywnego określenia ustroju gospodarczego państwa. Pojęciem tym obejmujemy:
5. Podstawy doktrynalne zachowań państwa wobec gospodarki / noeliberalizm gospodarczy.
Każdy trzech typów zachowań państwa wobec gospodarki ma swoje podłoże ideologiczne, któremu służy i które jednocześnie wyraża. Określona ideologia jest związana z interesami danej grupy społecznej. Ideologia ma również władza jako grupa rządząca. Przyjmuje ją nie tylko za swoją, lecz stara się narzucić innym, aby uczynić własną ideologię zjawiskiem oficjalnym i powszechnym. Nie ulega zatem wątpliwości, że wpływ doktryny na praktykę jest bezsporny, chociaż z teoretycznego punktu widzenia jest to zagadnienie złożone. Stosunek ideologiczny państwa wobec gospodarki ulegał ewolucji wraz z rozwojem stosunków społeczno – gospodarczych. W starożytności tak jak współcześnie znajdujemy wiele dowodów poświadczających tezę, iż nigdy stosunek panującego państwa nie był obojętny wobec gospodarki. Różne były jednak tego przyczyny i natężenie. Ideologia służyła uzasadnieniu zachowań państwa wobec gospodarki. Taką rolę wypełnia również współcześnie. Chodzi jedynie o zwrócenie uwagi na to, że tak jak w odniesieniu do gospodarki planowej prezentowany był w zasadzie jeden typ ideologii, tak w odniesieniu do gospodarki rynkowej formułuje się wiele doktryn ekonomicznych, które nie godząc w istotę tej gospodarki w różny sposób ujmują rolę państwa w gospodarce.
Neoliberalizm gospodarczy – przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku stanowił okres erupcji neoliberalizmu gospodarczego. Stał się on doktryną powszechnie uznawaną i praktykowaną przez nowe elity władzy, które przejmowały stery rządów w wielu wysoko rozwiniętych krajach kapitalistycznych. Pierwszy nawrót do doktryny neoliberalizmu dokonał się w Wielkiej Brytanii w kwietniu 1979r. w wyniku zwycięstwa wyborczego partii konserwatystów. W Stanach Zjednoczonych ta doktryna zagościła w 1980roku z datą wyboru na prezydenta Ronalda Regana.
Neoliberalizm współczesny określony jest mianem EKONOMII PODAŻY. Jest jednak zbiorem dość ogólnych poglądów dotyczących właściwości systemu gospodarczego, polityki ekonomicznej i roli państwa w gospodarce pozostających w opozycji d popytowej orientacji keynesowskiej. Zasadnicze są dwie główne tezy ekonomii podaży.
· Prymat produkcji
· Rynek stanowi najefektywniejszy mechanizm
Próby ujęcia poglądów neoliberalnych w pewną charakterystyczną całość można dokonać, wyróżniając trzy zasadnicze szkoły tego kierunku:
· Londyńską – Głównym przedstawicielem był Fredrich Augusta von Hayeja.
· Fryburska (ordoliberalizm)- Głównym przedstawicielem był W. Encken.
· Chicagowska (monetaryz) - Głównym przedstawicielem był Milton Friedman.
6. Formy zachowań państwa wobec gospodarki/ pojęcie i rodzaje/
Istnieje ścisła zależność między typem i rodzajem zachowań państwa wobec gospodarki a formami, środkami i metodami tych zachowań. Zachowani określonego typu i rodzaju nie mogą bowiem manifestować się na zewnątrz w dowolnej formy. Pojęcia formy nie zawęża się przy tym do jurydycznego ujęcia, ponieważ zachowania te przejawiają się nie tylko w czynnościach prawnych podejmowanych przez organy reprezentujące państwo. Do każdego typu i rodzaju zachowań państwa wobec gospodarki odnoszą się trzy podstawowe formy zachowań :
- koniunkturalną - koncentruje się na osiągnięciu ogólnej równowagi gospodarczej (przy pełnym zatrudnieniu i niskim poziomie inflacji)oraz równowagi bilansu płatniczego. Ma postać krótko i średnioterminowych prognoz. Wykorzystuje w tym celu głównie politykę fiskalna i pieniężną
- częściowo strukturalną - stosowana do realizacji zadań średnioterminowych jak i w krótki czasie. Ta forma powstała w Holandii i stanowi pochodną państwowej polityki budżetowej
- strukturalną - jej głównym celem jest zapewnienie wzrostu gospodarczego w dłuższym czasie oraz umożliwienie dokonania odpowiednich przemian strukturalnych .
Obecnie coraz częściej przechodzi się od planowania koniunkturalnego do strukturalnego, z krótkoterminowego do długookresowego, od planowania w skali regionu do planowania w skali ponadpaństwowej (programy przekształceń w UE)
- planowanie indykatywne -kolejna z form pan. Planowania gospodarczego którego cechą jest to, że plany te nie zawierają normatywnych zadań dla sektora prywatnego. Plan taki stanowi informację o przewidywanym kształtowaniu się sytuacji gospodarczej oraz zakładanych działaniach rządu - bez zobowiązań wobec społeczeństwa
· Realizacja polityki gospodarczej - służy realizacji zadań państwa wobec gospodarki (polega na podejmowaniu przez nie różnego rodzaju zadań opartych na systemie prawnym a jej zakres i intensywność zależy od rodzaju i typu zachowań państw wobec gospodarki). Realizacja polityki przyjmuje postać działań :
organizatorskich (wobec sektora państwowego -tworzenie, przekształcanie i likwidację pp, w państwie opartym na gospodarce prywatnej - brak szerokich dz. organizatorskich, głównie reprezentacja kraju w międzynarodowych organizacjach gospodarczych)
koordynacyjnych (podlegają im wszystkie zjawiska i podmioty gospodarcze, służ ą one do realizacji zadań państwa w gospodarce)
reglamentacyjnych ( polega na stosowaniu środków prawnych o charakterze imperatywnym i mającym na celu stworzenie warunków niezbędnych do prawidłowego przebiegu organizacji stos. Gospodarczych, jest to możliwość wkraczania administracji w sferę uprawnień przedsiębiorców (szerzej jest stosowana w warunkach kryzysowych - wtedy najczęściej dot ustalania cen urzędowych na podstawowe środki spożycia oraz eksploatacji surowców i paliw.)
ekonomiczno-finansowych (państwo w ten sposób może motywować do podejmowania dz.gosp sferach którymi nie są zainteresowani prywatni przedsiębiorcy a które wymagają podjęcia ze względów społecznych i wreszcie zniechęcać do wykonywani innych)
nadzorczych (mają one na celu zapewnienie prawidłowej organizacji i funkcjonowania ustalonego porządku gospodarczego oraz usuwanie wszelkich nieprawidłowości powstających w tym zakresie)
kontrolnych (sprawdzenie i ocena realizacji obowiązków przedsiębiorców wobec państwa oraz ich zachowań wobec praw ekonomicznych chronionych przez państwo. Może być wykonywana przez organy państwowe jak i specjalny aparat kontrolny)
ochronnych (wynika z ochronnych funkcji państwa, podlega jej typ gospodarki, wszyscy uczestnicy stosunków gosp oraz konsumenci - dot to szczególnie naruszenia praw konkurencji, praktyk monopolistycznych, naruszania umów etc)
7. Rada Ministrów w systemie administracji gospodarczej.
Rada Ministrów ( rząd ) jest organem władzy wykonawczej, która na co dzień kieruje państwem. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Stoi na czele całego systemu administracji rządowej. Do Rady Ministrów należą decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, których ustawy nie zastrzegły dla Prezydenta, albo innego organu administracji państwowej. W szczególności Rada Ministrów: - zapewnia wykonanie ustaw; - wydaje rozporządzenia; - koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej; - chroni interesy Skarbu Państwa; - uchwala projekty budżetu państwa; - zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny; - sprawuje kierownictwo w dziedzinie w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacji międzynarodowych; - zawiera rozmowy międzynarodowe; - sprawuje kierownictwo w dziedzinie obronności kraju; Premier jest Prezesem Rady Ministrów. Rada Ministrów to premier i ministrowie. Konstytucja przyznaje Radzie Ministrów dosyć szerokie uprawnienia i niemałe obowiązki. Zarówno poszczególni ministrowie, premier jak i cały rząd mogą wydawać rozporządzenia i zarządzenia, które mają moc obowiązujące prawa. Delegacje do wydawania tych aktów daje konkretna ustawa, a akty te mają charakter precyzujący ustawę. Ponadto Rada Ministrów :
· uchwala projekt budżetu państwa,
· zapewnia wykonanie ustaw,
· koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
· chroni interesy Skarbu Państwa,
· kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
· zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
· sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
· zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
· sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
· określa organizację i tryb swojej pracy.
Rada Ministrów w świetle Konstytucji zajmuje się sprawami polityki państwa nie zastrzeżonymi dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Do rady Ministrów należy zapewnienie wykonania ustaw, co uzasadnia nie tylko wydawanie rozporządzeń jako aktów wykonawczych do ustaw. Rada Ministrów powinna swoją swoją aktywność prawotwórczą rozwijać przede wszystkim poprzez opracowywanie i zgłaszanie Sejmowi projektów ustaw niezbędnych z punktu widzenia realizacji zadań państwa wobec gospodarki. Rada Ministrów pełni silne funkcji, a mianowicie:
Organy wewnętrzne Rady Ministrów mają charakter stały lub doraźnie tworzonych komitetów. Tworzy się jako organy pomocnicze i opiniodawcze Rady ministrów. Aktualnie są to:
· Komitet ekonomiczny
· Komitet społeczny
· Komitet spraw obronnych
· Komitet do spraw polityki regionalnej i zrównoważonego rozwoju.
W sprawach makroekonomicznych podstawowe znaczenie ma komitet ekonomiczny. Do zakresu jego działania należą sprawy projektów aktów normatywnych i projektów programów oraz analiz i sprawozdań dotyczących polityki gospodarczej państwa.
...
jagaw7