RICHARD M. WATT GORZKA CHWA�A POLSKA I JEJ LOS 1918-1939 Prze�o�y� Piotr Amsterdamski Przedmowa Norman Davies WARSZAWA 2005 Tytu� orygina�u Bitter Glory. Poland and its Fate 1918-1939 Copyright @ 1979, 1982, 1989 by Richard M. Watt Al� rights reserved. No parts of this book may be used or reproduced in any manner whatsoever without the written permission from the Publisher Published by arrangement with Richard M. Watt Copyright � 2005 for the Polish edition by A.M.E Plus Group Sp. z o.o. Copyright � 2005 for the Polish translation by Piotr Amsterdamski Redakcja i indeks Miros�aw Grabowski Korekta Maciej Korbasi�ski El�bieta Jaroszuk Ewa Sobk�w Konsultacja naukowa - prof. Marian Marek Drozdowski Projekt ok�adki - Andrzej Findeisen Na ok�adce wykorzystano zdj�cia ze zbior�w Instytutu Pi�sudskiego, Nowy Jork Zdj�cie g�rne: Rz�d S�awka z lat 1930-1931 Zdj�cie dolne: Defilada przed Prezydentem RP w dniu �wi�ta Pu�kowego 2 Pu�ku Szwole�er�w Rokitnia�skich w Stargardzie w 1937 roku ISBN 83-921401-3-3 Wydawca A.M.E Plus Group Sp. z o.o. AL Solidarno�ci 91/28, 00-144 Warszawa Tel. (22)620-7868, faks (22)620-6533 www.GorzkaChwala.com Poczta elektroniczna: wydawca@GorzkaChwala.com Wy��czny dystrybutor Firma Ksi�garska Jacek Olesiejuk Kolejowa 15/17, 01-217 Warszawa, tel./faks (22)631-4832, (22)632-9155 www.olesiejuk.pl www.oramus.pl Wydanie I Sk�ad, �amanie, ok�adki: Plus 2 Witold Ku�mierczyk, Warszawa Druk i oprawa: Druk-Intro S.A., Inowroc�aw SPIS TRE�CI Przedmowa Normana Daviesa do wydania polskiego ............. 7 Przedmowa autora do wydania polskiego.................................. 9 Wst�p....................................................................................... 11 1. Pi�sudski .......................................................................... 15 2. Wojna i pok�j w Polsce....................................................... 41 3. �Nikt nie sprawia� nam wi�kszych k�opot�w ni� Polacy" ..... 57 4. Organizowanie nowej Polski............................................... 72 5. Historia nienawi�ci ............................................................ 81 6. Od Kijowa do Rygi.............................................................. 100 7. Ostateczne wytyczenie granic............................................. 138 8. Sejmokracja........................................................................ 158 9. Ziemia i pieni�dze............................................................... 177 10. Interwencja Pi�sudskiego ............................................... 190 11. Przyjaciele i wrogowie....................................................... 224 12. �Z Pi�sudskim czy bez niego?".......................................... 240 13. Z�e i dobre czasy............................................................... 262 14. �Nowy kurs"...................................................................... 270 15. Odej�cie Komendanta...................................................... 301 16. Bez Pi�sudskiego.............................................................. 308 17. ��ycie brytyjskiego grenadiera" ....................................... 332 18. Czwarty rozbi�r Polski...................................................... 372 Pos�owie ................................................................................ 397 �r�d�a....................................................................................... 417 Bibliografia .............................................................................. 428 Podzi�kowania.......................................................................... 433 Indeks ...................................................................................... 435 PRZEDMOWA NORMANA DAVIESA DO WYDANIA POLSKIEGO Przedwojenna Polska mia�a to nieszcz�cie, �e pisali o niej autorzy wyj�tkowo wrogo nastawieni. Istnia�a zaledwie dwadzie�cia jeden lat; zosta�a zniszczona wskutek wsp�lnych dzia�a� Hitlera i Stalina, kt�rzy nie mogli si� pogodzi� z jej narodzinami. Przeciwnicy Polski g�osili, �e by�a ona jedynie sta�ym �r�d�em k�opot�w, pa�stwem s�abym i niewydarzonym - Mo�otow nazwa� j� �poczwarnym b�kartem traktatu wersalskiego" - kt�rego upadek stanowi� b�ogos�awie�stwo dla wszystkich zainteresowanych. Takie opinie mo�na por�wna� z twierdzeniami bandy morderc�w, kt�rzy zabili na ulicy m�odego cz�owieka, po czym t�umaczyli si� w s�dzie, �e ofiara by�a nikomu niepotrzebnym inwalid�. Nawet w samej Polsce rzadko pisano sprawiedliwie o Drugiej Rzeczpospolitej. Komuni�ci, kt�rzy przej�li w�adz� po drugiej wojnie �wiatowej, obsypywali j� oszczerstwami, przesadnie podkre�lali jej s�abo�ci, a win� za wszystkie nieszcz�cia kraju obci��ali polskich przyw�dc�w (nie za� agresor�w). Uczeni cz�sto zaliczali sanacj� do wyszydzanej kategorii �nieudanych dyktatur" i nies�usznie przedstawiali j� jako system podobny do faszyzmu. (Wszelkie por�wnania ze stalinizmem by�y zakazane). Co gorsza, polityczne spory z lat trzydziestych mi�dzy zwolennikami i przeciwnikami sanacji zosta�y przeniesione do historiografii, co uniemo�liwi�o polskim historykom doj�cie do generalnie akceptowanego konsensusu w sprawie oceny Polski mi�dzywojennej. To jeszcze nie wszystko: �yj�ce w Polsce przed wojn� mniejszo�ci narodowe � Niemcy, �ydzi i Ukrai�cy � formu�uj�c swoje wersje historii, by�y zainteresowane przedstawieniem Drugiej Rzeczpospolitej w mo�liwie najgorszym �wietle. Spotyka si� niekiedy opini�, �e Polska przed 1939 rokiem �sta�a na skraju przepa�ci", z czego mia�oby wynika�, �e katastrofa wojenna, w tym r�wnie� zag�ada �yd�w, by�a naturaln� konsekwencj� sytuacji w kraju przed wybuchem wojny. Od�wie�aj�c� odmian� jest zatem mo�liwo�� zapoznania si� z opini� inteligentnego outsidera. Richard Watt z New Jersey w Stanach Zjednoczonych nie ma polskich korzeni i przed napisaniem tej ksi��ki nie mia� z Polsk� �adnych zwi�zk�w. Z zawodu jest biznesmenem, nie za� historykiem, a sw� historyczn� pasj� realizowa� r�wnolegle z profesjonaln� karier�. Jego pe�na oddania praca przynios�a godne uwagi owoce. Pocz�tkowa fascynacja osob� marsza�ka Pi�sudskiego - postaci� niezbyt wysoko cenion� na Zachodzie - ostatecznie przynios�a monografi� o �yciu i �mierci Drugiej Rzeczpospolitej. Gdy w 1979 roku ukaza�o si� pierwsze wydanie Gorzkiej chwa�y, recenzent dziennika �New York Times" pochwali� autora za �bezstronno��". Profesor Fritz Stern napisa� o niej: �dramatycznie opowiedziana dramatyczna historia". Nale�y jednak co� doda�. Polscy czytelnicy doceni� relacj� przedstawion� przez Watta nie tylko z racji szeroko�ci horyzont�w i przekonuj�cych analiz, ale r�wnie� ze wzgl�du na umiej�tno�� przywo�ania emocji towarzysz�cych dawnym wydarzeniom - rado�ci z powodu odzyskania niepodleg�o�ci oraz cierpienia wywo�anego kl�sk� i rozbiorem. Nie brakuje tu goryczy zrodzonej z niesprawiedliwego losu Polski, ale jest r�wnie� poczucie chwa�y - chwa�y Rzeczpospolitej, kt�ra ceni�a sw� wolno�� i postanowi�a walczy� w obronie zasad mimo nik�ych szans na sukces. Ksi��ka ta wielce si� przys�u�y�a sprawie reputacji Polski, a dla wszystkich Polak�w b�dzie bardzo potrzebnym lekarstwem na zranion� dum�. Ko�obrzeg Lipiec 2005 PRZEDMOWA AUTORA DO WYDANIA POLSKIEGO Ksi��k� t� napisa�em w latach 1970-1979. Wprawdzie doczeka�a si� wielu edycji, ale �aden polski wydawca nie chcia� jej opublikowa�. Powiedziano mi, �e w Polsce moja ksi��ka nie mo�e si� ukaza�, poniewa� opisuj� w niej histori� wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, ta za� za czas�w komunistycznego re�ymu zosta�a wykre�lona z oficjalnych dziej�w. Mimo to po ukazaniu si� ameryka�skiego wydania skontaktowa�o si� ze mn� wielu Polak�w, kt�rzy mogli przyjecha� do Stan�w Zjednoczonych. Gdy tylko by�o to mo�liwe, ch�tnie si� z nimi spotyka�em. Przekona�em si� w�wczas, �e czytali Gorzk� chwa��, korzystaj�c z podziemnego wydania na powielaczu - tak ukazywa�o si� wiele zachodnich ksi��ek zakazanych przez polskie w�adze. Z rado�ci� u�wiadomi�em sobie, �e nie brakuje os�b autentycznie zainteresowanych histori� niepodleg�ej Polski w latach 1918-1939. W 1979 roku, gdy Gorzka chwa�a ukaza�a si� po raz pierwszy, wydawa�o si�, �e komunistyczny rz�d Polski jest silny, pewny siebie i mocno trzyma si� w siodle. Musz� przyzna�, �e - podobnie jak moi znajomi z polskiej emigracji w Nowym Jorku i Londynie - z pewno�ci� nie przewidywa�em upadku polskiego re�ymu w ci�gu najbli�szych dziesi�ciu lat. W�wczas jeszcze nie rozpocz�� si� dramatyczny ci�g zdarze� w Europie Wschodniej i �rodkowej, kt�re ostatecznie doprowadzi�y do krachu komunizmu w Polsce. Gdy ponownie czyta�em swoj� ksi��k� przed ukazaniem si� jej polskiego wydania, zastanawia�em si�, czy powinienem wprowadzi� w niej jakie� zmiany, zwi�zane z ustanowieniem w Polsce po drugiej wojnie �wiatowej komunistycznego re�ymu i jego upadkiem po czterdziestu latach sprawowania w�adzy. Szybko doszed�em jednak do wniosku, �e przej�cie w�adzy przez komunist�w nie mia�o nic wsp�lnego z histori� Polski w latach 1918-1939. Polska edycja jest zatem wiernym przek�adem ameryka�skiego orygina�u. W ci�gu wielu lat, jakie po�wi�ci�em na badania historyczne i pisanie Gorzkiej chwa�y, pozna�em licznych Polak�w, zar�wno wybitnych, jak i mniej znanych. Dzi�ki temu nabra�em wielkiego szacunku dla polskiego narodu. Odkry�em jego skomplikowan� i bolesn� histori�, heroizm w walce o niepodleg�o�� kraju i wiele rzadkich zalet. Mam nadziej�, �e znalaz�o to w�a�ciwe odbicie w ksi��ce. W ostatnim p�wieczu opublikowano w Stanach Zjednoczonych niewiele ksi��ek o historii Polski. Ciesz� si�, �e cho� cz�ciowo zape�ni�em t� pustk�. ...
kandr