16. szczepanik.pdf

Renata Szczepanik

Cechy i zachowania wychowankw

cenione przez surdopedagogw

w kontekĻcie wychowania i socjalizacji rodzajowej

Na treëí i jakoëí realizowania przez szkoçó funkcji socjalizujéco-wycho-

wawczych skçadajé sió oficjalne programy ksztaçcenia i wychowania, specyficzna

polityka wychowawcza danej instytucji edukacyjnej, a takñe system wartoëci oraz

okreëlone postawy ñyciowe nauczycieli wychowawcÜw, w tym przekonania

dotyczéce roli i miejsca kobiet i móñczyzn w spoçeczeõstwie. To wychowawca

nauczyciel jest bezpoërednim nadawcé okreëlonych wartoëci wychowaw-

czych.

Interakcje nauczyciel uczeõ (obok struktury instytucji, formalnej grupy

rÜwieëniczej i programÜw nauczania i wychowania) stanowié jedno z kryteriÜw

analizy placÜwki opiekuõczo-wychowawczej i szkoçy jako agend socjalizacji

w zakresie rÜl pçciowych. Interakcje te sé noënikiem oczekiwaõ, postaw i wyma-

gaõ wobec wychowankÜw-uczniÜw. Obejmujé zarÜwno zachowania werbalne,

jak i niewerbalne, zachowania nagradzajéce i karzéce itp.

Socjalizacja rodzajowa polega na wzmacnianiu zachowaõ zgodnych

z kulturowymi wzorcami pçci. Na proces ten skçadajé sió takie mechanizmy, jak:

uczenie sió przez obserwacjó (jak zachowuje sió kobieta, a jak móñczyzna),

przyswajanie wiedzy o kulturze, a zwçaszcza treëci symbolicznych zwiézanych

z pçcié oraz uczenie sió przez dziaçanie (podejmowanie samorzutnego dziaçania

zgodnego z jego pçcié (aprobowanego przez wychowawcó) lub wykonywanie

zadania poleconego przez dorosçego (np. dziewczynki pomagajé w prowadzeniu

R. Szczepanik, Cechy i zachowania wychowankÜw cenione przez surdopedagogÜw...

kuchni, chçopcy majsterkujé z wychowawcé) 1 . Oërodek szkolno-wychowawczy

(szkoça i internat) jest niezwykle wañnym ërodowiskiem socjalizacji i wychowania

dzieci i mçodzieñy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Mçodzieñ spódza

w nim wiókszoëí swojego czasu w wañnym okresie ksztaçtowania sió okreëlonych

postaw spoçecznych.

Uwagi metodologiczne

A. Gurycka podkreëla, ñe to co w rzeczywistoëci decyduje o organizacji

wpçywu wychowawczego w danej instytucji to preferowane i w istocie realizo-

wane cele wychowawcze przez nauczyciela, wychowawcó. ZrÜñnicowany

poziom jego ëwiadomoëci, umiejótnoëci, tendencji jest transformatorem, ktÜry

cele oficjalne przeksztaçca w cele przez wychowawcó preferowane i realizowane,

a wióc w osobiste cele wychowawcze 2 . Koncepcja psychologicznych podstaw

realizowania celÜw wychowawczych A. Guryckiej pozwala sédzií, ñe wañné

determinanté preferowanego celu wychowawczego jest przede wszystkim

przekonanie wychowawcy o jego dostópnoëci, tzn. przeëwiadczenie, ñe dany cel

jest moñliwy do osiégniócia (w kontekëcie takich cech wychowanka, jak jego

pçeí, wiek, predyspozycje itp.). Osobisty system wartoëci wychowawcy oraz

obraz wychowanka (w tym przede wszystkim ocena odlegçoëci dzielécej

wychowanka od danego celu wychowawczego, jego wiek i pçeí) w zasadniczym

stopniu wyznaczajé pewien ideaç wychowawczy, do osiégniócia ktÜrego déñy

wychowawca.

Jednym z celÜw badaõ wçasnych jest wskazanie na rÜñnice w zakresie

realizowanych celÜw wychowawczych przez pedagogÜw specjalnych, surdo-

pedagogÜw i pedagogÜw resocjalizacyjnych. Podmiotem rÜñnicujécym ich

oddziaçywania wychowawcze jest wychowanek i jego okreëlone, specyficzne

potrzeby edukacyjne (mçodzieñ z zaburzonym narzédem sçuchu i z zaburzonym

zachowaniem spoçecznym). Interesujécym wydaço mi sió porÜwnanie celÜw

wychowawczych, jakie realizujé te dwie grupy pedagogÜw specjalnych,

poniewañ naleñy sió spodziewaí, ñe oczekiwania wobec zachowaõ

1 Proces socjalizacji rodzajowej opisuje m.in. D. Pankowska, Wychowanie a role pçciowe, Gdaõsk

2005, s. 63104.

2 A. Gurycka, Struktura i dynamika procesu wychowawczego. Analiza psychologiczna, Warszawa

1971, s. 179.

155

R. Szczepanik, Cechy i zachowania wychowankÜw cenione przez surdopedagogÜw...

wychowankÜw oraz osobiste przekonania wychowawcÜw odnoënie dorosçego

funkcjonowania swoich wychowankÜw (w kategorii sukcesu wychowawczego)

rÜñnié sió. Pedagodzy resocjalizacyjni swoim oddziaçywaniem obejmujé

mçodzieñ ze zwichnióté socjalizacjé, nieprzystosowané spoçecznie i z okreëlo-

nymi trudnoëciami wychowawczymi (antagonistyczno-destrukcyjnymi). Przygoto-

wanie mçodzieñy nieprzystosowanej spoçecznie do peçnienia rÜl spoçecznych

polega wióc nie tylko na wyposañaniu ich w okreëlone umiejótnoëci i dosko-

nalenie pewnych cech osobowoëci, ale takñe korekturó dotychczas nabytych

i utrwalonych negatywnych definicji rÜl spoçecznych 3 . W odniesieniu do mço-

dzieñy z uszkodzonym narzédem słuchu celem socjalizacji i wychowania spe-

cjalnego jest pomoc jednostce w osiégnióciu normalnoëci 4 . êwiadomoëí niepeç-

nosprawnoëci powoduje u jednostki stan niepewnoëci, wywoçuje poczucie

zagroñenia oraz sprzyja poczuciu maçej wartoëci. Stany te powodujé ograniczenia

w realizowaniu przez nié celÜw ñyciowych. Jednym z najistotniejszych zadaõ

pedagoga specjalnego jest ich przezwycióñenie i wprowadzanie wychowanka

w nurt otaczajécego go ëwiata. WspÜlnym mianownikiem trudnoëci przystoso-

wawczych, zarÜwno u mçodzieñy z uszkodzonym narzédem sçuchu, jak i z zabu-

rzonym zachowaniem jest brak wiary we wçasne siçy i ëwiadomoëí ograniczeõ.

îrÜdça tych ograniczeõ sé inne. Uszkodzenie sçuchu predysponowaí moñe

w rozmaity sposÜb do nieprzystosowania spoçecznego (np. zahamowania,

niechóí czy niezdolnoëí do nawiézywania satysfakcjonujécych kontaktÜw

spoçecznych). Antagonistyczno-destrukcyjna dziaçalnoëí mçodzieñy nieprzystoso-

wanej spoçecznie negatywnie stygmatyzuje jé spoçecznie, a utrwalone i zdobyte

w toku zwichniótej socjalizacji wzorce zachowaõ sé bezpoërednié przyczyné

nieumiejótnoëci funkcjonowania w rolach spoçecznych. W proces ksztaçcenia

i wychowania w oërodku szkolno-wychowawczym wpisana jest koniecznoëí

wyposañania i doskonalenia wychowankÜw w takie cechy oraz doskonalenie

takich sposobÜw zachowania, aby mçody czçowiek mÜgç w przyszçoëci podej-

mowaí role spoçeczne (rodzinne, zawodowe itp.) oraz nawiézywaí satysfakcjo-

nujéce obie strony relacje miódzyludzkie.

3 Cz. CzapÜw, S. Jedleõski, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1971.

4 M. Grzegorzewska, Pedagogika specjalna, Warszawa 1964.

156

R. Szczepanik, Cechy i zachowania wychowankÜw cenione przez surdopedagogÜw...

Dla potrzeb niniejszych badaõ uznano, ñe wyodróbniane przez pedago-

gÜw specjalnych poñédane cechy i przejawy zachowaõ wychowanka sé odbi-

ciem realizowanych przez nich preferowanych celÜw wychowawczych (ktÜre sé

jednoczeënie osobistymi i zinternalizowanymi, czyli faktycznie realizowanymi).

Realizowane cele wychowawcze determinujé z kolei warunki dla socjalizacji

rodzajowej. I tak, zasadniczym celem podjótych badaõ jest weryfikacja tezy,

ñe pçeí wychowanka objótego ksztaçceniem w szkole dla dzieci i mçodzieñy

niedosçyszécej i gçuchej jest czynnikiem rÜñnicujécym preferowane przez

wychowawcÜw cele wychowawcze i przekazy socjalizacyjne dotyczéce pçci.

Badania majé na celu dostarczyí odpowiedzi na nastópujéce pytanie: jakie cechy

i zachowania wychowankÜw sé najbardziej cenione przez pedagogÜw specjal-

nych? Rozstrzygniócie tego pytania, a takñe odniesienie uzyskanych wynikÜw

badaõ do pçci wychowanka pozwoli jednoczeënie na uzyskanie odpowiedzi

o dominujéce przekazy socjalizacyjne dotyczéce roli kobiety i móñczyzny

w spoçeczeõstwie.

Przekazy posiadajé rÜñné formó, mogé przybieraí formó jawné i ukryté,

zamierzoné i niezamierzoné, werbalné i niewerbalné, jednokrotné lub nie

ze wzglódu na kierunek presji socjalizacyjnej. Z tej perspektywy moñna

wyrÜñnií przekazy dotyczéce poñédanych ze wzglódu na pçeí atrybutÜw

osobowoëci (np. wrañliwoëí, uczuciowoëí dla kobiet, pewnoëí siebie i walecz-

noëí dla móñczyzn), cech i sposobÜw zachowania (np. kobieta powinna byí

kokieteryjna, zaë móñczyzna powinien byí szarmancki w stosunku do kobiet) oraz

typowych (bédï poñédanych) rodzajÜw aktywnoëci i zainteresowaõ dla kañdej

pçci 5 .

Majéc powyñsze na uwadze, naleñy wyrazií przekonanie, ñe deklaracje

skçadane przez wychowawcÜw, dotyczéce ich oczekiwaõ i poglédÜw zwiézanych

z poñédanymi zachowaniami i cechami wychowankÜw stanowié odbicie ich

poglédÜw i oczekiwaõ dotyczécych kobiecoëci i móskoëci swojego wychowanka.

Naleñy spodziewaí sió, ñe w rzeczywiste oddziaçywanie wychowawcze wpisane

sé stereotypowe oczekiwania i ideaçy wychowawcze dotyczéce peçnienia roli

spoçecznej zwiézanej z pçcié 6 , a co za tym idzie realizowane sé w odniesieniu

5 M. Chomczyõska-Miliszkiewicz, Edukacja seksualna w spoçeczeõstwie wspÜçczesnym. Konteksty

pedagogiczne i psychospoçeczne, Lublin 2002, s. 213.

6 Por. D. Pankowska, Wychowanie a role pçciowe, w: M. ChomczyõskaMiliszkiewicz, Edukacja

seksualna...

157

R. Szczepanik, Cechy i zachowania wychowankÜw cenione przez surdopedagogÜw...

do dziewczét i chçopcÜw inne cele wychowawcze (ktÜrych przejawem sé:

oczekiwane priorytetowe umiejótnoëci, jakie powinien posiéëí wychowanek/

wychowanka w ciégu najbliñszych lat, przekonanie wychowawcÜw o zachowa-

niach, ktÜre bódé najbardziej pomocne ich wychowankowi/ce w ñyciu dorosçym

oraz doskonalone i ksztaçcone predyspozycje i sposoby zachowaõ).

Badaniem ankietowym (drugie pÜçrocze 2007 roku) objóto 148 pedago-

gÜw specjalnych (w tym 59 surdopedagogÜw i 79 pedagogÜw resocjalizacyjnych

wychowawcÜw i nauczycieli. Analizie poddano 101 kwestionariuszy 7 wypeç-

nionych przez surdopedagogÜw (49 dotyczécych chçopcÜw i 52 dziewczét)

i 145 kwestionariuszy przez pedagogÜw resocjalizacyjnych (74 dotyczécych

chçopcÜw i 71 dziewczét). SzczegÜçowej analizie procentowej poddano tylko

wyniki badaõ dotyczéce wychowania i socjalizacji rodzajowej surdopedagogÜw.

SzczegÜçowa analiza wynikÜw badaõ w grupie pedagogÜw resocjalizacyjnych

stanowi odróbne opracowanie 8 .

Analiza wynikÜw badaõ

Okreëlone umiejótnoëci spoçeczne sprzyjajé wypeçnianiu rÜl spoçecznych

zwiézanych z wykonywaniem zawodu, rodziné czy relacjami z innymi ludïmi.

Analiza materiaçu badawczego pozwoliça na wyodróbnienie nastópujécych cech,

ktÜre zdaniem pedagogÜw specjalnych stanowié priorytetowe umiejótnoëci, jakie

powinien posiéëí ich wychowanek/ka w ciégu najbliñszych lat. Naleñy wióc

sédzií, ñe te oczekiwania wychowawcÜw wiéñé sió z podejmowanymi przez nich

zabiegami wychowawczymi i stanowié treëí okreëlonych przekazÜw socjali-

zacyjnych.

Uzyskane wyniki badaõ pozwalajé sédzií, ñe surdopedagodzy poëwiócajé

mniej uwagi na wyposañanie swoich wychowankÜw w umiejótnoëci, ktÜre bódé

sprzyjaçy ich przyszçej pracy zawodowej (m.in. takie cechy i zachowania, jak:

biegçe posçugiwanie sió komputerem, komunikacja w józyku obcym, rzemieëlni-

cze czy interpersonalne, zwiézane ze zdobyciem i utrzymaniem pracy). Odnoszéc

7 Badaniem objóto nauczycieli i wychowawcÜw szkÜç gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.

8 R. Szczepanik, (Re)socjalizacja rodzajowa mçodzieñy nieprzystosowanej spoçecznie. Referat

wygçoszony na VI OgÜlnopolskim Zjeïdzie Pedagogicznym PTP: Edukacja moralnoëí sfera

publiczna, Sekcja: Edukacja a pçeí, 1719 wrzeënia 2007 (w przygotowaniu do druku).

158

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: